آمارهای مرکز آمار ایران از اشتغال در تابستان امسال نشان‌دهنده تداوم محرومیت زنان از فرصت‌های شغلی برابر با مردان است. همچنان نرخ اشتغال مردان بیش از پنج برابر زنان است و حدود ۲۸ میلیون نفر از زنان، نه شاغل‌اند و نه دنبال کار می‌گردند.
مرکز آمار ایران جدیدترین داده‌های خود از طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان ۱۴۰۳ را منتشر کرد که بیانگر تشدید شکاف جنسیتی در بازار کار ایر است.
بر اساس این گزارش، نرخ مشارکت اقتصادی در مردان با افزایش ۰/۲ واحد درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته به ۶۸/۸ درصد رسید. نرخ مشارکت اقتصادی زنان اما بدون تغییر نسبت به سال قبل در ۱۴/۶ درصد ثابت باقی ماند. به عبارت دیگر ۸۵/۴ درصد از زنان در سن کار، معادل حدود ۲۸ میلیون نفر از زنان، نه شاغل‌اند و نه دنبال کار می‌گردند.
نرخ بیکاری مردان با کاهش ۰/۲ واحد درصدی معادل ۶/۱ درصد ثبت شد و نرخ بیکاری زنان پس از کاهشی ۱/۲ واحد درصدی به ۱۴/۲ درصد رسیده است.
افزایش نرخ اشتغال اما در مردان بیشتر از زنان است؛ نرخ اشتغال مردان معادل ۶۴/۶ درصد و زنان ۱۲/۲ درصد است. به این ترتیب، نرخ اشتغال مردان بیش از پنج برابر زنان است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، در انتهای سال ۱۴۰۲ از جمعیت ۱۱ میلیون نفری در سن ۱۵ تا ۲۴ سال کشور، حدود ۲ میلیون و ۸۲۳ هزار نفر یا معادل ۲۵/۶ درصد از آنان در گروه جمعیت NEETها (افراد بدون شغل و متقاضی کار) قرار داشته‌اند.
به بیان دیگر طی سال گذشته نزدیک به ۲۶ درصد از جوانان در سن ۱۵ تا ۲۴ ساله کشور نه مشغول تحصیل بوده‌اند، نه دنبال مهارت‌آموزی و نه دنبال شغل.
همچنین از جمعیت ۲/۸ میلیون نفری NEETها (افراد بدون شغل و متقاضی کار)، حدود ۹۲۸ هزار نفر از آنان را مردان تشکیل داده و یک میلیون و ۸۹۵ هزار نفر دیگر، زنان هستند.
بخش دیگری از گزارش مرکز آمار، به حوزه فعالیت زنان و مردان شاغل اختصاص یافته است. بر این اساس، ۶۲/۲ درصد از زنان شاغل در بخش خدمات مشغول به کار بودند، ۲۵/۱ درصد از آنها در بخش صنعت شاغل بودند و ۱۲/۷ درصد از آنها در بخش کشاورزی کار می‌کردند.
این در حالی است که اشتغال مردان در این سه بخش به‌ترتیب معادل ۵۰/۱ درصد، ۳۴/۹ درصد و ۱۴/۹ درصد است.
همچنین ۴/۷ درصد از زنان و ۷/۸ درصد از مردان اشتغال ناقص دارند؛ به عبارت دیگر این افراد کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار می‌کنند اما خواهان و آماده برای انجام کار بیشتر هستند.
آمارهای مرکز آمار ایران ادعا دارد نرخ بیکاری در ایران کاهشی شده است. این در حالیست که کارشناسان معتقدند فرمول محاسبه افراد شاغل و بیکار از سوی مرکز آمار ایران به شکلی است که تعداد شاغلان را به صورت کاذب بیشتر از تعداد واقعی نشان می‌دهد.
در همین رابطه محمد تقی فیاضی، کارشناس اقتصاد کلان، با رد این آمار گفته که تعداد واقعی بیکاران بیش از ۲۲ میلیون نفر و نرخ بیکاری به ۴۵ درصد افزایش پیدا کرده است. او آمارهای دولت در رابطه با اشتغال و بیکاری را «گمراه‌کننده» و «عددسازی» اعلام و عامل افزایش بی‌اعتمادی در جامعه ارزیابی کرده است.
این کارشناس اقتصادی گفته که ادعای بیکاری ۷/۵ درصدی زمانی قابل قبول است که واقعیت‌ها را نشان دهد. و افزود با توجه به اینکه نرخ مشارکت اقتصادی تنها ۴۱/۷ درصد است، این به معنای حذف بیش از نیمی از جمعیت کشور از آمارهای رسمی بیکاری است و تنها حدود ۴۰ درصد مردم در محاسبات مرکز حکومتی آمار محاسبه می‌شوند.
به گفته محمد تقی فیاضی مشکل اصلی آمارهای رسمی بیکاری در ایران به شیوه تعریف مرکز آمار از افراد شاغل در بازار کار مربوط می‌شود. او توضیح داد که در حال حاضر با بازاری مواجه هستیم که بخش غیررسمی بزرگی دارد و این امر به ناامیدی جوانان و جویندگان شغل از یافتن فرصت‌های شغلی بازمی‌گردد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به وضعیت ترکیه گفت: «نرخ مشارکت اقتصادی در کشور همسایه ما حدود ۷۰ درصد است و به نظر می‌رسد در کشورهای جنوبی خلیج فارس مانند عربستان، امارات و قطر نیز نرخ مشارکت جمعیت در همین حدود باشد. اما در ایران، مرکز آمار تنها ۴۱/۷ درصد از مردم را به عنوان شاغل یا جویای کار در نظر می‌گیرد.»
فیاضی همچنین به گسترش مشاغل غیررسمی و بی‌کیفیت اشاره کرده و گفت که «بسیاری از افراد به دلیل فقدان امید به بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد شغل‌های پایدار، به سمت مشاغل بی‌ثبات روی آورده‌اند که نه بیمه دارند و نه شامل قوانین حمایتی می‌شوند.»
شاخص شکاف جنسیتی در سال ۲۰۲۴؛ ایران در انتهای جدول کشورهای خاورمیانه
از سوی دیگر گزارش‌های اخیر مرکز آمار ایران نشان از افزایش شکاف جنسیتی در بازار کار ایران است بطوریکه فاصله آماری میان زنان و مردان شاغل رو به افزایش است.
گزارش پیشتر مرکز آمار ایران درباره اشتغال نیز نشان می‌داد در بهار امسال از جمعیت فعال ۲۶ میلیونی کشور بیش از ۸۰ درصد مرد و باقی زن بودند.
گزارش شاخص شکاف جنسیتی که اوایل تابستان امسال از سوی مجمع جهانی اقتصاد با بررسی ۱۴۶ کشور ارائه شد نشان می‌داد در حالی که هیچ کشوری به برابری جنسیتی کامل دست نیافته، ۹۷ درصد از اقتصادهای موجود در این نسخه بیش از ۶۰ درصد شکاف جنسیتی در کشور خود را کاهش داده‌اند.
خاورمیانه و شمال آفریقا با امتیاز برابری جنسیتی ۶۱/۷ درصد در میان تمام مناطق در رتبه آخر قرار داشتند. در خاورمیانه، ایران در انتهای جدول رتبه‌بندی کشورهای منطقه، در میان پانزده کشور، رتبه چهاردهم را داشت.
در این جدول امارات، اسرائیل، تونس، بحرین، اردن، عربستان، قطر، کویت، لبنان، مصر، عمان، مراکش و الجزیره به ترتیب بالاتر از ایران قرار داشتند و تنها کشور سودان بعد از ایران رتبه پانزدهم را داشت.
بنا بر اطلاعات منتشرشده، گروهی از اقتصادهایی که کمترین سطح برابری اقتصادی بین زنان و مردان را دارند به ترتیب عبارتند از بنگلادش ۳۱/۱درصد، سودان ۳۳/۷ درصد، ایران ۳۴/۳ درصد، پاکستان ۳۶درصد، هند ۳۹/۸ درصد و مراکش ۴۰/۶ درصد.
همه این اقتصادها کمتر از ۳۰ درصد برابری جنسیتی را در درآمد تخمینی بین زنان و مردان دارند. علاوه بر این، سطح برابری در نرخ مشارکت نیروی کار برای همه این چند اقتصاد زیر ۵۰ درصد است که کمترین آن برای ایران با ۲۰/۱ درصد است.
هر یک درصد افزایش شاخص فلاکت، ۵ درصد مهاجرت زنان را تشدید می‌کند
از سوی دیگر نبود فرصت‌های برابر با مردان سبب شده مهاجرت که به پدیده‌ای فراگیر در ایران تبدیل شده نیز به سمت زنانه شدن سوق پیدا کند.
کارشناسان معتقدند یکی از دلایل مهم مهاجرت زنان، نرخ پایین مشارکت در کشور محل اقامت آنهاست. این نرخ پایین، خود نشان از مشکلات ساختاری و نهادی در بازار کار زنان است. اغلب تبعیض‌های جنسیتی در بازار کار سبب می‌شود که نیروی کار زنان در فرایند رشد و توسعه اقتصادی کمتر به کار گرفته شوند. عدم هماهنگی بازار کار با افزایش سطح تحصیلات زنان می‌تواند به انگیزه مهاجرت آنان دامن زند. با توجه به فرصت‌های شغلی کم برای زنان و تورم مزمن در اقتصاد کشور، امروزه شاهد افزایش مهاجرت زنان نسبت چند سال قبل آن هستیم.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سال گذشته با انتشار نتایج یک پژوهش درباره مهاجرت‌های درون‌کشوری و مهاجرت به خارج از کشور «زنانه شدن مهاجرت در ایران» را مورد تأکید قرار داد و اعلام کرد یکی دیگر از مواردی که در سه دهه اخیر دیده شده، تغییر الگوی سنی و جنسی مهاجرت است.
نتایج پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌داد مهاجران گروه تصادفی از جامعه نیستند، بلکه افرادی هستند با ویژگی‌هایی متفاوت از جمعیتی که مهاجرت نمی‌کنند. همین ویژگی‌ها می‌تواند زمینه را برای تغییرات ساختاری جمعیت هم در مبدا و هم مقصد فراهم کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تأکید کرده بود که سرعت گرفتن روند مهاجرت در میان زنان به ویژه در دو دوره اخیر در سنین میانی بیشتر قابل مشاهده است، افزایش تعداد زنان در میان مهاجران به حدی است که بحث زنانه شدن مهاجرت مطرح شده است.
افزایش سطح تحصیلات و اشتغال زنان، فراهم بودن شرایط شغلی و کار بهتر و همچنین وجود آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی بیشتر برای زنان به ویژه به صورت مهاجرت به شهر تهران مشاهده می‌شود.
در این گزارش آمده بود که در طول سال‌های ۹۰ تا ۹۵ مهاجرت زنان به سطح ۴۸/۴ درصد رسیده که در مقایسه با یک دوره ۵ ساله قبل، (۸۵ تا ۹۰) تقریبا یک درصد بالا رفته است. در گروه‌های سنی ۲۰ تا ۲۴ سال و ۲۵ تا ۲۹ سال اوج مهاجرت زنان رخ داده است.
