با وجود هشدارهای پی در پی کارشناسان درباره فروریختن کعبه زرتشت در دشت مرودشت به دلیل فرونشست زمین اما مقامات مسئول هیچ اقدام موثری در اینباره انجام نداده و نمیدهند.
علیرضا عسگری چاوردی مدیر پایگاه تخت جمشید و نقش رستم درباره آسیبهایی که به کعبه زرتشت وارد شده به خبرگزاری «مهر» گفته که ما مطمئن هستیم بنای کعبه دچار ترکهای بیشتری شده است.
به گفته علیرضا عسگری «فشار آب و خاکی که پشت دیوار وارد شده، باعث ایجاد ترک شده است. بیشتر ترکهایی که امروز روی بنای کعبه دیده میشود تا چند سال پیش نبودند. الان بحث بر این است که بخشی از خاک ریخته شده در اطراف کعبه، خاک کاوشها نیست و لازم است خاک آن ساماندهی شود.»
مدیر پایگاه تخت جمشید و نقش رستم درباره تاثیر فرونشست در محوطه کعبه زرتشت تأکید کرده که «دقیقاً میتواند تاثیر گذار باشد. اگر این بخش را سامان دهی نکنیم، ترکها تا ۵ سال دیگر بزرگتر میشود. ترکهایی که عمیق شده حتی نشانها را شکسته است. جدا از اینها، چند ترک مویینگی ادامه دار روی سنگهای کعبه وجود دارد که زمین شناسها متوجه آن شدهاند و نسبت به آن نگران شدهاند. اگر این بنا سانتی متری حرکت کند خطرناک است، چون بلوک سنگی است. تشخیص زمین شناسها این بود که ترکهای مویینگی که روی بنا و روی دیوارها در یک امتداد و در یک راسته ایجاد شده، بسیار خطرناک است و روی بنا تاثیر میگذارد. کعبه زرتشت به حفاظت، مرمت و پایش اضطراری نیاز دارد. سنگهای آن متلاشی شده است و باید رانشهای آن کنترل شود.»
او افزوده که «شکافها و ترکهایی که در کعبه زرتشت ایجاد شده، خطرناک است. باید به سرعت به آن رسیدگی شود. پایش بنا بسیار اهمیت دارد و اگر به سرعت این کارها انجام نشود دیگر نمیتوان بنای کعبه زرتشت را نجات داد چون احتمال سقوط برخی از سنگها وجود دارد. کتیبهها نیز درحال از بین رفتن است.»
علیرضا عسگری همچنین تأکید کرده که این بنا دارای کتیبههای با ارزشی به خط پهلوی ساسانی از شاپور و کرتیر است. باید به سرعت این بنا را داربست بزنیم و زیرپوشش ببریم، کار مرمتی را شروع کنیم. پایش کنیم. این بنا دیگر نمیتواند به این شکل ادامه دهد. مهمترین کتیبه دوره ساسانی که تاریخ مملکت است در کعبه زرتشت قرار دارد. کل جغرافیای ایران که حقانیت ایران را در تاریخ اثبات میکند در اینجا به زبان یونانی، اشکانی، پهلوی ساسانی قرار دارد.
مهدی زارع رئیس مرکز پیشبینی زلزله و استاد زلزلهشناسی نیز پیشتر به روزنامه «اعتماد» گفته بود که «برداشت گسترده از منابع آب زیرزمینی در دشت مرودشت، موجب بیشترین میزان فرونشست در این دشت شده به گونهای که میزان فرونشست دشت مرودشت طی سالهای اخیر به حدود ۲۰ تا ۳۰ سانت در سال رسیده که عدد بسیار زیادی است. محوطههای باستانی تخت جمشید و نقش رستم هم در مجاورت دشت مرودشت است که بخشهایی از این محوطهها هم به دلیل فرونشست دشت، در معرض آسیب قرار گرفته است.»
مهدی زارع تأکید کرده بود که «تهدید اصلی متوجه بنای کعبه زرتشت است که در محوطه نقش رستم، روی زمین ساخته شده و همین امروز هم بطور مستقیم در معرض فرو نشست قرار گرفته و متاسفانه، نشست کعبه زرتشت به سرعت در حال گسترش است.
علی فقیه رئیس گروه زمینشناسی دانشگاه شیراز نیز در نشست مشترک با پایگاه جهانی تختجمشید درباره مطالعات صورتگرفته در محدوده نقش رستم گفته «پس از اسکن زمین و مطالعات ژئورادار(GPR) ژئوفیزیک و ژئوالکتریک انجامشده در نقش رستم میتوان گفت فرونشست مربوط به دشت بوده و در بستر خاک دشت اتفاق افتاده است و خوشبختانه بر آثار نقشرستم بهویژه آرامگاه پادشاهان هخامنشی و نقش برجستههای ساسانی تأثیری ندارد.»
مصطفی دهپهلوان رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، نیز پس از بازدید از نقشرستم گفته بود: «در نقش رستم از فروچاله، فرونشست و فروشُست صحبت میشود؛ قبلاً هم گفته بودم این موضوع حاد است و کل منطقه را درگیر کرده، مطمئن باشید در آینده اتفاقات مهیبتری را تجربه خواهیم کرد. چون سطح سفرههای زیرزمینی سالهاست پایین رفته و وزن سنگینی خاک آن را پایین میکشد، مخصوصا جایی که مرز بین دشت و کوه است، سریعتر خود را نشان میدهد»
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی درباره اینکه خطر فرونشست را در محوطه نقشرستم چقدر جدی ارزیابی کرده است، نیز اعلام کرده که «بر اساس مشاهداتم شکافها تا عمق حدود سه متر در ترانشههای کاوش دیده میشود. اما دشت مرودشت جایی است که در آن برنج میکارند و عمق چاهها تا ۳۰۰ متر هم رفته است. این برداشت بیرویه آب اتفاقات بدی را در آینده رقم خواهد زد. باید علت این گرفتاری را پیدا و درمان کرد»
مصطفی دهپهلوان درباره وضعیت کعبه زرتشت و ترکهایی که در اطراف آن ایجاد شده نیز گفت: «ترانشه عمیقی در کاوشهای «اشمیت» ایجاد شده است که مرزهای آن را به ما نشان دادند؛ بعضی از ترکها و شکافها به نشست خاک ترانشه اشمیت برمیگردد.»
فرونشست زمین تقریبا تمام استانهای ایران را درگیر کرده است و علت اصلی آن برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی با حفر چاه اعلام شده است.
علی جاویدانه رئیس سازمان نقشهبرداری نیز با تأیید گزارشهای پیشین درباره فرونشست زمین در کشور گفته غیر از استان گیلان تمام استانهای کشور درگیر فرونشست هستند و در پهنههای مختلف ابعاد و نرخ فرونشست متفاوت از هم هستند.
رئیس سازمان نقشهبرداری گفته که «نرخ فرونشست به تنهایی بیانگر این نیست که چه اتفاقی در آن منطقه میافتد و وضعیت منطقه به جنس زمین و تغییر نرخ گرادیان هم مرتبط است و بسیاری از شکستگیها به دلیل متفاوت بودن نرخ گرادیان است و همین منجر به شکاف در زمین میشود.»
علی جاویدانه با بیان اینکه موضوع فرونشست در کشور بسیار جدی است، افزوده که تمام دنیا با مسأله فرونشست مواجه است اما موضوعی که نرخ فرونشست را در ایران بحرانیتر میکند این است که به لحاظ تجمعی نرخ فرونشست در ایران ۵ برابر نرخ نُرم فرونشست در دنیا بوده و نرخ متوسط در ایران بالای ٢٠ سانت در سال است.
این کارشناس نیز بر نقش برداشت آبهای زیرزمینی برای مصارف کشاورزی تأکید کرده و گفته «به همین دلیل معمولا فرونشست در همسایگی اراضی زراعی اتفاق میافتد.»
کارشناسان سالهاست بر لزوم تغییر الگوی کشت در ایران تأکید دارند اما مقامات جمهوری اسلامی هیچ اقدام کارساز و موثری در اینباره انجام نداده و نمیدهند.