جمهوری اسلامی که با وعده «برق و گاز رایگان» توسط بنیانگذارش بر حاکمیت بلامنازع و انحصاری بر قدرت در ایران تکیه زد، نه تنها برق و گاز را هر سال گران و گران‌تر کرد بلکه اکنون پس از چهار دهه تباهکاری نه تنها کشور با کمبود شدید برق و گاز روبروست بلکه نهادهای مسئول برق و گاز گران را هم برای مردم قطع می‌کنند.
آغاز خاموشی‌های سراسری در کشور به دلیل کمبود برق، آنهم در فصل سرما که مصرف برق بطور معمول کاهش پیدا می‌کند، بیانگر عمق فاجعه‌ای است که از مدت‌ها پیش کارشناسان درباره آن هشدار می‌دادند. عدم سرمایه‌گذاری هدفمند و موثر در صنعت گاز و برق سبب کمبود شدید انرژی در کشور شده است.
«راهکار» جمهوری اسلامی برای مدیریت کمبود گاز، قطع گاز صنایع و برای مدیریت کمبود برق نیز قطع چند ساعته برق بخش خانگی در سراسر کشور است؛ کارشناسان معتقدند این راهکار نیز تنها حکم تنفس مصنوعی دارد و نمی‌تواند کشور را از بحران کمبود گاز و برق عبور دهد.
هفته گذشته وزارت نیرو اعلام کرد که از هفته جاری قطع منظم و از پیش اعلام شده‌ی برق طی ساعاتی در روز و در شهرهای مختلف کشور را به عنوان راهکار برای «مدیریت مصرف برق» به اجرا درخواهد آورد. این طرح از روز گذشته در شهرهای مختلف ایران اجرا شد و از امروز دوشنبه ۲۱ آبان‌ماه ۱۴۰۳ نیز پایتخت با دستکم دو ساعت خاموشی روبرو می‌شود.
بر اساس اعلام شرکت توزیع نیروی برق تهران قطع برق بین ساعات ۹ صبح تا ۵ عصر و به مدت دو ساعت در محله‌های مختلف شهر صورت می‌گیرد. شرکت توزیع برق تهران جدول قطع برق برای مناطق مختلف پایتخت را نیز منتشر کرده است.
وزارت نیرو گزارش داده که از شهریور امسال فرآیند پر شدن ذخایر سوخت مایع نیروگاه‌ها متوقف شده و به مرور حجم این ذخایر به یک‌سوم رسیده است. همچنین تامین گاز نیروگاه‌های تولید برق طی دو هفتۀ نخست آبان‌ماه ۳۰ درصد نسبت به پارسال کاهش یافته و ذخیره گازوئیل نیروگاه‌ها هم به کمتر از ۱۲۶۰ میلیون لیتر رسید.
اینهمه به معنای کاهش شدید تولید برق و قرار گرفتن شبکه برق ایران در شرایطی اضطراری و حتی فوق‌اضطراری است. این در حالیست که حتی در صورت تأمین کافی گاز نیز، تولید برق در کشور برای روزهای پیک مصرف تابستان کافی نیست چرا که غالب نیروگاه‌ها فرسوده هستند و راندمان پایینی دارند و برنامه‌های توسعه‌ای صنعت برق نیز اجرایی نشده است؛ فرسودگی در شبکه توزیع نیز سبب هدر رفت برق در زمان انتقال می‌شود.
در حال حاضر دستکم در ۱۴ نیروگاه کشور از سوخت مازوت یا نفت کوره به جای گاز استفاده می‌شود که اثرات بسیار نامطلوبی بر محیط زیست و سلامت شهروندان دارد. هفته گذشته معاون رئیس‌جمهور و سخنگوی دولت به‌صورت مشترک از شروع «خاموشی منظم» خبر دادند و علت این مسئله را توقف مصرف مازوت در ۳ نیروگاه کشور مطرح کردند.
اگرچه مقامات دولتی از توقف مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، اصفهان و کرج به دلیل وجود نیروگاه‌ها در جوار شهرها خبر دادند و از برنامه‌هایی برای توقف مازوت‌سوزی در کل نیروگاه‌ها گفتند اما کارشناسان معتقدند بسترهای توقف مازوت‌سوزی برای آینده نزدیک فراهم نیست.
در همین رابطه شهیر محمدنیا کارشناس انرژی گفته که مازوت‌سوزی، اگرچه یکی از گزینه‌های تولید برق در ایران است و بصورت سنتی در پیک های مصرفی گاز از این روش برای پوشش ناترازی استفاده شده است، اما به دلیل آلودگی شدید زیست‌محیطی با انتقادات زیادی روبه‌رو است. حذف کامل مازوت‌سوزی به شرایط مطلوبی از نظر تأمین گاز و برق نیاز دارد، اما با توجه به وضعیت ناترازی گاز، این امر در کوتاه‌مدت دشوار به نظر میرسد.
این کارشناس انرژی همچنین گفته دولت برای جلوگیری از نارضایتی مردم در پی کمبود برق ناچار است روند مازوت‌سوزی را ادامه دهد «اگرچه دولت در تلاش است تا میزان مازوت‌سوزی را کاهش دهد، اما در صورت عدم تأمین سوخت جایگزین، احتمالاً ناچار به بازگشت به این روش در فصول سرد خواهد بود. چون ظاهر مساله آسان به نظر میرسد و در عمل قطع مکرر برق می‌تواند منجر به افزایش نارضایتی‌های عمومی شود و تبعات امنیتی به خود بگیرد؛ عینا مانند موضعی که در مورد بنزین با آن روبرو هستیم.»
رضا سپه‌وند عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز ناچار بودن دولت به مازوت‌سوزی را تأیید کرده و گفته «اگر مازوت‌سوزی انجام نشود منابع دیگری نداریم و تنها راه، قطع برق و گاز خانگی و صنعتی است.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی افزوده که «تجربه قطع برق صنعتی را در تابستان داشتیم که بخش صنعت و کشاورزی ضربه خورد و قطعی‌های مکرر مشکلات زیادی هم برای بخش خانگی ایجاد کرد، حالا اگر مازوت‌سوزی انجام نشود، ما منبع دیگری نداریم که بخواهیم برای تامین گاز در ماه‌های آینده استفاده کنیم»
میزان کمبود برق در کشور نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجهی است که در شرایط کنونی به نظر نمی‌رسد دولت موفق شود این سرمایه را جذب کند.
احمد مرادی رئیس کمیته برق کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفته که «کشور با کمبود ۲۰ هزار مگاوات برق مواجه است.»
او افزوده که «در دولت قبلی، برنامه‌ریزی برای اضافه کردن ۳۰ هزار مگاوات برق به شبکه وجود داشت، اما تنها ۷ هزار مگاوات به ظرفیت تولید افزوده شد.»
مقامات دولتی به دلیل هراس از بروز اعتراضاتی سراسری در پی قطع گاز و برق شهروندان و صنایع در شهرهای مختلف، ادعاهایی درباره جذب سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر مطرح کرده‌اند.
مسعود پزشکیان روز گذشته در نشست «بررسی راهکارهای رفع ناترازی برق» گفته تعدادی از سرمایه‌گذاران در جلسه‌ای، برای ایجاد ظرفیت تولید ۳۰ هزار مگاوات برق خورشیدی و بادی اعلام آمادگی کرده و عنوان کردند که برای این منظور صرفا مجوزها و تسهیلات محدودی از دولت می‌خواهند.
حمید پور محمدی رئیس سازمان برنامه و بودجه افزایش ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش ظرفیت تولید پساب به عنوان دو راهکار اصلی برای جبران کمبود در حوزه تولید برق و آب ارزیابی کرده و گفته با اصلاح ساختار اقتصادی صنعت آب و برق می‌توان امکان توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و ظرفیت تولید پساب را فراهم کرد.
او همچنین مدعی شده فراهم‌سازی امکان صادرات برق تجدیدپذیر در ایام غیرپیک، تخصیص زمین و تسهیلات به سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، جذب سرمایه‌گذار خارجی و استفاده از ظرفیت شبکه انتقال برق و ایجاد امکان عرضه آزاد برق سبز در بورس از جمله اقداماتی است که دولت برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی در این حوزه اجرایی کرده است.
کمبود برق تنها بحران روزهای آینده و سرد در ایران نیست و کمبود گاز نیز بحران فزاینده دیگری به ویژه برای صنایع خواهد بود.
حسین سلاح‌ورزی رئیس سابق اتاق بازرگانی در یادداشتی در روزنامه «هم‌میهن» نوشته «ناترازی گاز در ایران، که پیش‌بینی می‌شود در زمستان امسال به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد، به بحرانی تمام‌عیار در حوزه اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. با وجود هشدارهای کارشناسان و تجارب سال‌های گذشته، هنوز نشانه‌ای از برنامه‌های کارآمد و فوری از سوی دولت برای مهار این ناترازی و جلوگیری از پیامدهای گسترده آن دیده نمی‌شود.»
حسین سلاح‌ورزی تأکید کرده که «به نظر میرسد که کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی، فرسودگی شبکه‌های تولید و توزیع و عدم بهینه‌سازی مصرف، همگی به این بحران دامن زده و تبعاتی فراتر از بخش‌های تولیدی، معیشت مردم و حوزه خدمات بر جا خواهند گذاشت. اثرات این ناترازی در زمستان پیش رو نه‌تنها بر تولید ملی و تراز تجاری، بلکه بر بازار سرمایه و اعتماد عمومی نیز به شدت تأثیرگذار خواهد بود.»
او افزوده که «ناترازی گاز، به ویژه بر صنایع بزرگ انرژی‌بر نظیر فولاد، پتروشیمی و سیمان، که اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان گاز در کشور هستند، آسیب‌های جدی وارد می‌کند. این صنایع سهم بزرگی در تولید و صادرات غیرنفتی دارند و کاهش یا قطع گاز، تولیدات آن‌ها را مختل کرده و بازارهای صادراتی ایران را با خطر از دست رفتن مواجه می‌کند. کاهش ظرفیت یا توقف تولید در این صنایع، به معنای کاهش درآمدهای ارزی و وابستگی بیشتر به واردات است؛ پدیده‌ای که موجب کاهش تراز تجاری و فشار بیشتر بر منابع ارزی خواهد شد.»
ایران زمستان امسال هم با کمبود برق و هم با کمبود گاز روبروست
محمدرضا مدیری مدیرعامل پتروشیمی زنجان نیز هشدار داده ایران با یک تصویر آخرالزمانی از بحران انرژی روبرو است. محمدرضا مدیری در گفتگو با وبسایت «تجارت نیوز» گفته کشور از سال ۱۴۰۶ به بعد دچار افت تولید گاز خواهد شد و تأکید کرده که ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم است تا برای اصلاح وضعیت انرژی فقط «زمان» بخریم!
محمدرضا مدیری گفته که ایران پس از گاز، در زمینه نفت هم با وجود منابع غنی، به واردکننده تبدیل خواهد شد. او توضیح داده که اگرچه در بخش فروش نفت کشور دچار تحریم است اما در بخش تولید خیلی تحت فشار تحریم نیست؛ «به معنی اینکه ما تقریبا حداکثر توان تولیدی کشور را تولید می‌کنیم. هر قدر هم که نفت و فرآورده مازاد داریم، می‌فروشیم. من کلمات را با هم خلط می‌کنم و به مخاطبان محترم این دقت را می‌دهم که فقط برای ساده‌سازی است. به این مفهوم که ما در حال حاضر نفتی نداریم که کسی از ما بخرد.»
این فعال صنفی گفته «فارغ از آثار قیمتی، سهولت و هزینه‌هایی که تخمین زده می‌شود نزدیک به ۲۰ درصد تاثیر دارد، آن را اگر کنار بگذاریم و فقط به حجم نگاه کنیم، همین امروز هم تحریم‌ها را برداریم ما بیش از این مقداری که اکنون نفت می‌فروشیم، نمی‌توانیم جمع نفت و فرآورده بفروشیم!»
او همچنین گفته گازوئیل هم به تدریج در سبد واردات کشور قرار می‌گیرد و با تأکید بر اینکه بخشی از فراوردهای نفتی هم به واردات افزوده شده گفته بخشی از فرآورده‌ها را هم وارد می‌کنیم؛ همان بنزینی که شما به آن اشاره کردید و واردات گازوئیل هم به تدریج روی میز آمده و همینطور رشد خواهد کرد؛ یعنی ما بنزین و گازوئیل را به تدریج در سبد واردات خود خواهیم دید.
صندوق توسعه ملی نیز چند ماه پیش در گزارشی به کمبود گاز پرداخت و پیش‌بینی کرد ایران از سال ۱۴۲۰ ایران نمی‌تواند دو‌سوم نیاز گازی خود را تأمین کند.
