یک پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک از افزایش شمار کودکان کار به ویژه دختران در ایران به دلیل تشدید مشکلات معیشتی و گسترش فقر خبر داده و گفته حدود دو میلیون کودک کار در ایران شناسایی شدهاند.
محمدمهدی سید ناصری پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» با اشاره به ظهور نسل جدیدی از کودکان کار در کشور گفته که «پس از گذشت ۲۰ سال از پیوستن ایران به کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد، نسل جدیدی از کودکان کار در حال بروز هستند.»
این استاد دانشگاه معتقد است نسل جدید کودکان کار، کودکانی هستند که خشمگین‌تر و طلبکارتر از گذشته شدهاند و این شروع همان راهی است که به سمت خشونت، بزهکاری و گنگ‌های خلافکاری و… می‌انجامد که اگر راهکاری بلندمدت با بسترسازی مناسب در نظر گرفته نشود، باید شاهد افزایش روزافزون خشونت و دزدی باشیم.
این پژوهشگر حقوق کودک درباره آمار کودکان کار در سال ۱۴۰۳ در ایران و افزایش این آمار گفته «آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در سال ۱۴۰۳ منتشر نشده است، اما طبق برآوردها، تعداد این کودکان در ایران بین ۱/۶ تا ۲ میلیون نفر است. این آمار نشان‌دهنده افزایش چشمگیری نسبت به سال‌های گذشته است که ناشی از تشدید مشکلات اقتصادی، افزایش تورم، و فقر خانوارهاست.»
این حقوقدان با تأکید بر افزایش کودکان کار دختر در ایران گفته «در جهان، بر اساس گزارش سازمان جهانی کار (ILO)، حدود ۱۵۲ میلیون کودک کار وجود دارند که ۴۲ درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند. در ایران، آمار رسمی تفکیکی از کودکان کار دختر در دسترس نیست، اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که تعداد این گروه به ویژه در مشاغل غیررسمی و خیابانی روند افزایشی داشته است. دختران کار بطور ویژه در معرض آسیب‌های جسمی و روانی بیشتری نسبت به پسران قرار دارند.»
او همچنین از حضور دست‌کم ۷۰ هزار کودک کار در تهران خبر داده و گفته پس از تهران، شهرهای مشهد و شیراز به دلیل مهاجرت بالا، آمار بالایی از کودکان کار دارند. از سوی دیگر استان‌های مرزی به دلیل فقر اقتصادی و مهاجرت نیز شمار زیادی از کودکان کار را در خود جای داده است.
محمدمهدی سید ناصری با بیان اینکه کودکان کار عمدتا از خانواده‌های فقیر و کم‌درآمد هستند، گفته که «در خانواده‌های دارای والدین معتاد، معمولا کودکان برای تأمین هزینه اعتیاد والدین به کار واداشته می‌شوند. همچنین کودکان مهاجر و بی‌مدرک به دلیل عدم دسترسی به حمایت‌های دولتی در خیابان ها مشغول بکار می شوند.»
به گفته این حقوقدان کودکان کار، به‌ویژه دختران، در معرض سوءاستفاده های جسمی و جنسی قرار دارند.همچنین این کودکان از سوءتغذیه و بیماری‌های ناشی از کار در محیط‌های آلوده رنج می برند.کودکان کار دچار اختلالات روانی همچون اضطراب و افسردگی هستند.از سوی دیگر کودکان کار در معرض ترک تحصیل و بی‌سوادی نیز قرار دارند.
او همچنین از شمار بالای کودکان کار مهاجر در پایتخت خبر داده و گفته حدود ۷۰ درصد از کودکان کار در تهران مهاجر هستند که بیشتر آنها را کودکان افغانستانی تشکیل می‌دهند. در سایر شهرهای بزرگ نیز درصد بالایی از کودکان کار غیرایرانی‌اند که به دلیل نبود مدارک هویتی و حقوق قانونی کافی، آسیب‌پذیرترند. باز آمار دقیقی وجود ندارد و سخت است بطور دقیق گفت.
آمارهای دیگر ارائه شده نیز بیانگر افزایش روند ترک تحصیل دانش‌آموزان و پیوستن آنها به بازار کار غیررسمی و کاذب در کشور دارد.
محمدانور بجارزهی نماینده چابهار در مجلس شورای اسلامی دو روز پیش از ترک تحصیل ۶۰ درصد دانش آموزان دختر این استان بعد از دوران ابتدایی خبر داده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۵، تعداد ۷۷۸ هزار کودک بازمانده از تحصیل در کشور وجود داشته‌است، این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۹۱۱ هزار نفر رسیده است. البته آمار ترک تحصیلی‌ها بیش از این آمار رسمی است.
غلامعلی افروز استاد دانشگاه تهران گفته که «ورودی‌های آموزش و پرورش همگی موفق به پایان تحصیل نمی‌شوند. سالانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر وارد کلاس اول دبستان می‌شوند، اما باید پرسید در پایان دبیرستان، چند نفر فارغ‌التحصیل می‌شوند؟ در برخی کشورها، نرخ فارغ‌التحصیلی ۹۵ تا ۹۷ درصد است، اما در ایران حدود ۷۰ درصد است.»
۲۰ درصد از جمعیت ایران بی‌سواد یا کم‌سواد هستند؛ فقر عامل اصلی ترک تحصیل دانش‌آموزان
بر اساس آخرین گزارش‌های وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی بیش از یک میلیون کودک در ایران از تحصیل بازمانده‌اند.
استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، آذربایجان غربی و خوزستان بیشترین نرخ ترک تحصیل را دارند. طبق برآوردها، سیستان و بلوچستان با بالاترین نرخ ترک تحصیل در میان استان‌های کشور روبرو هستند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد اغلب کودکانی که ترک تحصیل می‌کنند، به کودکان کار تبدیل می‌شوند و مشاغل کاذبی همچون زباله‌گردی و دستفروشی را پیش می‌گیرند. این کودکان غالبا دیگر هیچ وقت به کلاس درس و ساختار آموزشی باز نمی‌گردند.
اکبر پولادی باغبادرانی عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در همین رابطه گفته «دانش‌آموزان جامانده از تحصیل به نوعی در جامعه رها شدهاند. متأسفانه آینده این گروه از دانش‌آموزان بسیار خطرناک خواهد بود، دولت باید در شناسایی این گروه از دانش‌آموزان از حداکثر توان خود بهره بگیرد، حتی اگر مجبور باشد به دورترین نقطه ایران برود. نظام آموزشی باید مراقب باشد تا ترک تحصیل دانش‌آموزان رخ ندهد، چراکه هزینه سنگینی بر دوش جامعه خواهد گذاشت.»
وی افزوده «ترک تحصیل کودکان در این قرن و زمان حاضر قابل‌قبول نبوده و باعث تأسف است؛ دلایل مختلفی برای این پدیده وجود دارد؛ حتماً باید دولت از حداکثر توان خود برای مقابله با این مسئله بهره بگیرد، حتی اگر چنین مشکلی را در دورترین نقطه کشور شاهد باشیم.» نماینده مردم لنجان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اصل ۳۰ قانون اساسی گفت: «تحصیل رایگان در نقاط مختلف ایران اجرایی می‌شود، اما قطعاً نمی‌توان ادعا کرد آموزش رایگان همان تعلیم با کیفیت است؛ در نظر داشته باشیم امروز در کشور دانش‌آموزی وجود ندارد که شرایط ادامه تحصیل را نداشته باشد، ایجاد شرایط ادامه تحصیل در تمام کشور محقق شده‌است.»
عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه برخی از مدارس مطالبات کمک مالی از والدین دانش‌آموزان دارند، گفته «برخی از مدارس کشور به دلیل مشکلات مالی و عدم حمایت لازم مطالباتی از والدین دانش‌آموزان دارند که با مشارکت خانواده‌ها این کمک‌ها ممکن خواهد بود، اما اجباری برای این مهم نباید وجود داشته باشد؛ گاهی به دلایل جانبی همچون فقر خانواده‌ای از حضور فرزندان خود در مدارس ممانعت می‌کنند که عاملی بر ترک تحصیل آنها می‌شود باید این عوامل را کمرنگ کنیم، در این بین هزینه‌های دیگر نظیر ایاب و ذهاب و سرویس مدارس و کلاس‌های تقویتی هم وجود دارد.» این نماینده مردم در مجلس دوازدهم گفت: «تحصیل رایگان در کشور عملیاتی شده‌است، اما حمایت‌های لازم برای کیفی‌سازی آموزش، نیازمند هزینه است و این مسئله فشار برای خانواده‌های کم‌درآمد خواهد بود، والدین ناچار می‌شوند انتخاب و فشار اقتصادی وارده از سوی مدارس را تحمل کنند، ترک تحصیل دانش‌آموزان بی‌تردید آینده قابل‌قبولی برای آنها نخواهد داشت.»
علی حسین شهریور دبیرکل «خانه تعاونگران» گفته فقر و ترک تحصیل ارتباطی تنگاتنگ دارند و فقر یکی از مهم‌ترین دلایل ترک تحصیل به ویژه در مناطق محروم است.
این فعال مدنی با اشاره به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزوده سال ۱۳۹۹ حدود ۷۰ درصد کودکان بازمانده از تحصیل در دهک یک تا پنج قرار داشتند. بنابراین، فقر و ترک تحصیل دو پدیده‌ای هستند که به شدت با هم مرتبط‌اند.
علی حسین شهریور توضیح داده که «خانواده‌های فقیر اغلب قادر به تأمین هزینه‌های تحصیل فرزندان خود نیستند. این هزینه‌ها شامل شهریه، هزینه‌های تحصیلی، هزینه‌های رفت‌وآمد، هزینه‌های تهیه لوازم التحریر و… می‌شود.»
به گفته او در خانواده‌های فقیر، کودکان اغلب مجبورند برای کمک به تأمین مخارج خانواده به کار مشغول شوند و از تحصیل باز بمانند.
