سیاوش پندار – نامه ولیعهد ایران شاهزاده رضا پهلوی به دونالد ترامپ چهل و هفتمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به مناسبت انتخاب مجدد وی در کنار همه نقطه نظرات مهم و کلیدی که در بر داشت، دارای یک عبارت شاخص نیز بود. آنجا که اعلام کرده است: «ما، ملت ایران». این «ما» مفهومی گسترده و عمیق دارد.
یک جنبه از این «ما» که جنبه شخصی داشته و در پیوند با شخصیت والا و مردمی شخص شاهزاده است که همواره و تا امروز خود را در پیوند با مردم ایران و جزئی از این مردم دانسته و تاکیدات مکرر وی بر اینکه در آینده نیز نمی‌خواهد پادشاهی محصور در دیوارهای کاخ باشد بلکه قصد دارد در ایران سفر کند و با مردم در ارتباط مستقیم باشد، ناشی از همین امر است. جنبه دیگر این «ما» اما یادآور پیوند خجسته و ناگسستنی نهاد پادشاهی ایران با مردم فارغ از سیاست و حکومت است.
نامه شاهزاده رضا پهلوی به پرزیدنت ترامپ: شریک واقعی شما برای صلح نه این رژیم، که ما، ملت ایران هستیم
در فرهنگ شاهنشاهی ایران، از دوران باستان، جایگاه شاه به عنوان رهبر سیاسی و نماد ملی به شکلی عمیق با هویت و تاریخ ملت گره خورده است. در دوران مدرن نیز شاهان پهلوی با اجرای سیاست‌های مدرن‌سازی کشور، تلاش برای نوسازی و همزمان احیای جشن‌های باستانی، خود را به عنوان «پدر ملت» در تاریخ ایران ثبت کرده‌اند. فرهنگ این نهاد، شاه را نه تنها به عنوان یک حاکم سیاسی، بلکه به عنوان نگهبان فرهنگ، تاریخ و هویت ملی ایران نشان می‌دهد.
در این بستر است که نظریه «پادشاه- ملت» مطرح می‌شود؛ نظریه‌ای که شاه را به عنوان نماینده مستقیم ملت و به نوعی وکیل ملت، فراتر از ساختار دولتی و بوروکراسی‌های آن می‌بیند. شاه در این نظریه، نماد وحدت ملی است که می‌تواند در مواقع بحران یا تغییرات سیاسی، به عنوان میانجی بین مردم و دولت عمل کند. این جدایی شاه از دولت به او اجازه می‌دهد تا تصمیماتی بگیرد که منافع ملی را مستقیماً مد نظر قرار دهد. این مفهوم به ویژه در دوران پهلوی با اصلاحات ارضی، توسعه زیرساخت‌ها و تأکید بر هویت ایرانی تحکیم یافت.
پس از آشوب ۱۳۵۷، این نظریه به نوعی دیگر تفسیر شد. در طی بیش از چهار دهه گذشته، ولیعهد ایران تلاش کرده تا این پیوند را از تبعید حفظ کند و امروز می‌توان موفقیت این تلاش را مشاهده کرد. او خود را به عنوان نماینده یک ایران ملی و حامل ارزش‌های ملی معرفی می‌کند. استفاده از عبارت «ما، ملت ایران» توسط او در مکاتبات بین‌المللی، نشان‌دهنده تداوم این نظریه در قالب جدید است. نظریه پادشاه- ملت در حالی که همچنان بخشی از گفتمان سیاسی و فرهنگی ایران باقی مانده، باید در چارچوب تاریخ، فرهنگ و تحولات سیاسی مدرن ایران تحلیل شود.
*سیاوش پندار استاد علوم سیاسی
