افشین صالحیان- ایران در نقطه‌ای حساس از آینده انرژی خود قرار دارد و با بحران‌هایی روبروست که حل آنها نیازمند تغییرات اساسی و فراهم کردن شرایط برای سرمایه‌گذاری‌های عظیم هستند. با اقتصادی که به شدت به سوخت‌های فسیلی وابسته است، ایران با مشکلاتی از جمله ناکارآمدی، سرمایه‌گذاری ناکافی در انرژی‌های تجدیدپذیر مواجه است و نیاز به نوسازی زیرساخت‌ها دارد.
برای رشد پایدار، ایران باید رویکرد جامعی را دنبال کند که بر اصلاح سیاست‌ها، تأمین سرمایه و نوآوری‌های تکنولوژیک متمرکز باشد. رسیدگی مؤثر به این حوزه‌ها می‌تواند صنعت انرژی ایران را متحول کند، اما این مسیر به حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی ۲۵ سال آینده نیاز دارد، که از این مقدار، ۶۰۰ میلیارد دلار صرف تغییرات بنیادین و نوسازی صنعت برق خواهد شد.
راهکارهای سیاسی
دگرگونی سیاسی و روی کار آمدن یک حکومت بر پایه دموکراسی پایه‌ای‌ترین قدم برای تحول در بخش انرژی ایران است. استراتژی بلندمدت انرژی باید بر تنوع بخشیدن به منابع انرژی و کاهش وابستگی به نفت و گاز تمرکز داشته باشد و از پتانسیل عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کند. سیاست‌گذاران باید به موارد زیر توجه کنند:
۱) استراتژی گذار انرژی: تدوین نقشه راه برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با تمرکز بر پروژه‌های خورشیدی، بادی و بهره‌وری انرژی ضروریست. همچنین اصلاح یارانه‌ها بسیار حیاتی است و باید جایگزین یارانه‌های سوخت فسیلی شوند و به حمایت هدفمند از پروژه‌های انرژی پاک معطوف گردند.
۲) اصلاح بازار انرژی داخلی: بازارهای انرژی باید به سمت قیمت‌گذاری مبتنی بر بازار حرکت کنند تا از مصرف بی‌رویه جلوگیری شود و سرمایه‌گذاری خصوصی جذب شود. ایجاد بازارهای رقابتی نه تنها بهره‌وری را بهبود می‌بخشد بلکه به تأمین ۶۰۰ میلیارد دلار مورد نیاز برای نوسازی صنعت برق کمک می‌کند.
۳) سیاست‌های صادرات‌محور: توسعه زیرساخت‌های صادرات گاز طبیعی، از جمله پایانه‌های LNG می‌تواند منابع درآمدی را متنوع کند و از سوختن گازهای ناشی از استخراج انرژی جلوگیری کند. همچنین، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در حوزه انرژی می‌تواند ایران را به قطب ترانزیت انرژی در خاورمیانه تبدیل کند.
۴) تعهدات محیط زیست: پذیرش اهداف کاهش کربن و پیوستن به چارچوب‌های جهانی اقلیمی، ایران را با استانداردهای بین‌المللی همسو کرده و مکانیزم‌های تأمین مالی جهانی را برای حمایت از اهداف گذار از سوخت فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور فراهم می‌کند.
راهکارهای تأمین سرمایه
تأمین سرمایه کافی برای مقابله با بحران انرژی در ایران ضروری است. با برآوردهای انجام گرفته تخمین زده می‌شود ایران نیاز به ۱۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی ۲۵ سال آینده دارد، بنابراین استراتژی‌های مشخصی برای جذب منابع مالی مورد نیاز ضروری هستند.
۱) جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی: چارچوب‌های قانونی و نظارتی پایدار و شفاف می‌توانند سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی را جذب کنند. مشارکت‌های عمومی- خصوصی (PPP) باید برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ، از جمله ۶۰۰ میلیارد دلار مورد نیاز برای نوسازی زیرساخت‌های برق، مورد استفاده قرار گیرند.
۲) استفاده از مکانیزم‌های تأمین مالی سبز بین‌المللی: ایران می‌تواند از مکانیزم‌های بین‌المللی تأمین مالی اقلیم جهانی مانند صندوق اقلیم سبز و بانک‌های توسعه‌ای چندجانبه برای تأمین مالی پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر بهره‌برداری کند. انتشار اوراق سبز یا اوراق انتقال انرژی نیز می‌تواند جریان پایداری از سرمایه را فراهم کند.
۳) تنوع بخشیدن به منابع درآمدی: درآمدهای نفت و گاز باید به صورت استراتژیک در زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر و صنایع دارای ارزش افزوده مانند پتروشیمی سرمایه‌گذاری شوند، بجای اینکه به تولید سوخت‌های فسیلی بازگردند.
از طریق همسو ساختن استراتژی‌های سرمایه‌گذاری با اصلاحات در عرصه‌ی انرژی، ایران می‌تواند زیرساخت‌های مقاوم و پایداری در بخش انرژی ایجاد کند.
راهکارهای تکنولوژیک
نوآوری تکنولوژیک، کلید نوسازی زیرساخت‌های انرژی ایران و تضمین پایداری بلندمدت است. برای پر کردن شکاف انرژی، سرمایه‌گذاری‌ها باید در حوزه‌های زیر متمرکز شوند:
۱) توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر: تابش بالای خورشید و پتانسیل باد در ایران، این کشور را به مکانی ایده‌آل برای پروژه‌های عظیم فتوولتائیک (PV)، نیروگاه‌های متمرکز خورشیدی (CSP) و توربین‌های بادی تبدیل کرده است. بخش قابل توجهی از ۱۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری باید به این فناوری‌ها اختصاص یابد.
۲) نوسازی شبکه برق و ذخیره‌سازی: ارتقای شبکه برق برای ادغام منابع تجدیدپذیر متناوب، امری ضروری است. فناوری‌های مدرن شبکه، همراه با راهکارهای ذخیره‌سازی انرژی مانند باتری‌های لیتیوم- یونی، برای اطمینان از پایداری شبکه حیاتی هستند. نوسازی شبکه به تنهایی به بخش قابل توجهی از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت برق نیاز دارد.
۳) فناوری‌های بهره‌وری انرژی: صنایع انرژی‌بر مانند پتروشیمی باید به روش‌های پیشرفته بهره‌وری روی آورند. معرفی کنتورهای هوشمند و سیستم‌های مدیریت تقاضا می‌تواند مصرف انرژی را بهینه کرده و از هدر رفتن آن جلوگیری کند.
۴) جمع‌آوری و استفاده از کربن (CCU): توسعه پروژه‌های جذب کربن می‌تواند بطور قابل توجهی انتشار گازهای گلخانه‌ای از بخش نفت و گاز را کاهش دهد، در حالی که تولید هیدروکربن‌ها را حفظ می‌کند. چنین فناوری‌هایی با اهداف جهانی اقلیمی همسو هستند و می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی را جذب کنند.
۵) ایجاد اکوسیستم نوآوری: ایجاد مراکز تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های انرژی پاک می‌تواند پیشرفت‌های چشمگیری ایجاد کند. همکاری میان دانشگاه‌ها، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های بزرگ می‌تواند نوآوری در زمینه‌هایی مانند پنل‌های خورشیدی پیشرفته و هیدروژن سبز را تسریع کند.
مسیر پیش رو
تحول تولید و مصرف انرژی در ایران نیازمند رویکردی متعادل است که تغییرات بنیادین سیاسی، تأمین سرمایه‌گذاری و پیشرفت فناوری را یکپارچه و هماهنگ سازد. با اجرای سیاست‌های آینده‌نگر، جذب سرمایه‌گذاری ۱۵۰۰ میلیارد دلاری و پذیرش فناوری‌های مدرن، ایران می‌تواند به سمت آینده‌ای ایمن‌تر، کارآمدتر و پایدارتر در حوزه انرژی حرکت کند.
این تحول نه تنها بحران‌های داخلی را کاهش داده و بسیاری از مشکلات در این عرصه را رفع می‌کند، بلکه جایگاه ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در گذار انرژی جهانی تقویت خواهد کرد. پر کردن شکاف انرژی، نه تنها یک ضرورت اقتصادی است، بلکه می‌تواند فرصتی برای بازتعریف نقش ایران در چشم‌انداز انرژی جهانی و تضمین آینده‌ای شکوفا و پایدار برای مردم باشد.
*مهندس افشین صالحیان متخصص انرژی
