کامیار بهرنگ (+عکس، صدا) آخرین کتاب دکتر شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال حقوق بشر، در لندن رونمایی شد. کتاب «تا آزادی همه ما» (Untill We are Free) که به انگلیسی منتشر شده است بخشی از مشکلات و خاطرات عبادی در مسیر کاری‌اش به عنوان وکیل و همچنین یک فعال حقوق بشر است. این کتاب در واقع ادامه خاطرات شیرین عبادی است که پیشتر با نام «بیداری ایرانیان» منتشر شده بود و حالا این کتاب خاطرات میان سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۵ را در بر می‌گیرد.
مراسم رونمایی این کتاب در لندن در سالن Tabernacle برگزار شد و مدیریت جلسه را آزاده معاونی، نویسنده و استاد دانشگاه کینگزتاون بر عهده داشت. او در ابتدای این جلسه به خاطرات خود از کار کردن به عنوان روزنامه‌نگار در ایران اشاره کرد؛ آزاده معاونی که متولد آمریکاست سال ۲۰۰۰ برای اولین بار برای تهیه گزارش به ایران سفر کرده بود و در همان سفر با دکتر عبادی به عنوان مدافع دانشجویان زندانی آشنا می‌شود. او در بخشی دیگر از مقدمه‌ای که بر این کتاب بیان کرد، توجه حاضران را به بخش‌هایی دیگر از فعالیت‌های عبادی جلب کرد، مانند قبول پرونده‌هایی که موکلان امکان پرداخت حق وکالت نداشتند و پیگیری آنها تنها به دلایل انسانی و بشردوستی از سوی او قبول می‌شدند. آزاده معاونی همچنین به بخشی دیگر از زندگی شیرین عبادی، یعنی دوران پس از اهدای جایزه صلح نوبل در ایران و فشارهایی که بر او آمد، اشاره نمود و پرسش‌هایی را نیز در همین رابطه مطرح کرد.
شیرین عبادی در پاسخ با اشاره به اینکه «آنچه برای من اتفاق افتاد، پیش از این هم برای تعدادی دیگر مانند برخی از موکلان خودم اتفاق افتاده بود» تاکید کرد: «من همیشه به موکلانم می‌گفتم که این اتفاق‌ها را باید بیان کنید اما بیان برخی مطالب در ایران تابو است ولی من به بلندترین صدا سرگذشت خودم را گفتم تا این تابو را بشکنم؛ از نظر من فقط یک چیز تابوست و آن هم کتمان حقیقت است، نباید حقیقت را پنهان کرد».
او همچنین ادامه داد: «مساله دیگر این است که من رقیب سیاسی حکومت نبودم و لیدر حزب سیاسی هم نیستم؛ من فقط یک وکیل هستم که رایگان از قربانیان نقض حقوق بشر دفاع می‌کنم و حکومت با من این رفتارها را کرد حالا شما تصور کنید با رقبای سیاسی خود یا یک دانشجوی گمنام چگونه می‌تواند رفتار کند؟ با من که می‌دانستند به تمام رسانه‌های جهانی دسترسی دارم اینگونه برخورد کردند، پس باید گفت وای به حال آنهایی که شناخته شده نیستند».
آزاده معاونی در ادامه جلسه با اشاره به اینکه دکتر عبادی پس از اتفاقات سال ۸۸ نتوانستند به ایران بازگردد، بخشی از مشکلاتی را که نیروهای امنیتی برای خانواده عبادی در ایران به وجود دارند بیان کرد. معاونی همچنین اضافه کرد که پیش از برنامه، یک کاربر توییتر از او خواسته است که از شیرین عبادی سوال کند «چرا امروز پس از انجام توافق هسته‌ای و این شرایط حساس دائم از نقض حقوق بشر سخن می‌گوید؟» و یک کاربر دیگر نیز سوال کرده بود که «چرا خانم عبادی اینقدر تلخ هستند؟».
شیرین عبادی نخست در پاسخ سوال دوم گفت: «من اصلا تلخ نیستم، اتفاقا بسیار بذله‌گو هم هستم؛ ضمن اینکه اسمم هم شیرین است» و اضافه کرد: «این کتاب تلخ است و غم‌انگیز برای اینکه حوادثی که در این دوران اتفاق افتاد تلخ بودند و غم‌انگیز و من مسبب آن اتفاقات نبودم. این حکومت ایران است که چنین زندگی را برای من درست کرده است. من با نوشتن این کتاب می‌خواستم به جوانان و بخصوص زنان جوان اعتماد به نفس بدهم، من در سن ۶۳ سالگی یعنی درست سنی که همه به بازنشستگی فکر می‌کنند ظرف یک ماه همه چیزم را از دست دادم. تمام ثروتم، حساب بانکی، همسرم، خانواده‌ام، وطنم و شغلم را که دوست داشتم از دست دادم. اما اینها باعث نشد من از پا در بیایم، سکوت کنم و کارم را فراموش کنم بلکه بیشتر از سابق کار کردم، موفق شدم و حتی می‌توانم بگویم پولدارتر هم شدم؛ حالا موفق‌تر از زمانی هستم که برنده جایزه صلح نوبل شدم. من موفق شدم بر تمام این مشکلات پیروز شوم، پس شما جوانان ایرانی از یک یا دو شکست نترسید، بلند شوید، حرکت کنید، مهم این است که روحیه خود را از دست ندهید و مطمئن باشید که موفق خواهید شد».
دکتر عبادی در ادامه به موضوع اینکه چرا این کتاب در این شرایط منتشر شده است اشاره کرد و گفت: «این کتاب در حقیقت یک سال قبل تمام شده بود و برای طی مراحل تشریفاتی ترجمه و انتشار تا امروز به طول انجامید؛ اما سخن حق را همیشه باید گفت، این چه معنی دارد که چون توافق هسته‌ای انجام شده است پس هیچ حرفی نزنیم و خفه شویم، چرا؟ آیا اینکه توافق هسته‌ای انجام شد به این معنی است که ما تا همیشه باید سکوت کنیم! چون آقای روحانی آمده و توافق کرده است؟! چون آقای ظریف بسیار قشنگ می‌خندد؟! منظور این است؟ من هرگز چنین چیزی را قبول ندارم».
پس از این صحبت‌ها بود که آزاده معاونی نظر شیرین عبادی را پیرامون توافق اتمی جویا شد. این فعال حقوق بشر با اشاره به اینکه «من از انجام توافق هسته‌ای حمایت می‌کنم و موافق آن هستم چرا که با کمتر شدن تحریم، مردم آسوده‌تر خواهند بود» اضافه کرد: «اما همان طور که می‌دانید هم در ایران و هم آمریکا عده‌ای هستند که مخالف این توافق هستند. از سوی دیگر این توافق یک دوره راستی آزمایی دارد و من امیدوارم هم از طرف ایران و هم آمریکا این توافق ادامه پیدا کند و هیچ موضوعی آن را به هم نزند».
شیرین عبادی در مورد توافق اتمی (برجام) در ایران اضافه کرد: «طبق قانون اساسی همه اختیارات در انحصار رهبر جمهوری اسلامی است و رهبر بود که با این توافق موافقت کرد و آقای روحانی تنها مجری دستورات رهبر بودند. خودشان به شخصه از این بابت امتیاز خاصی نمی‌گیرند».
تنها برنده ایرانی جایزه نوبل همچنین در مورد اصلاح‌طلبان و اصلاحات در ایران گفت: «من باید بگویم که از اصلاح‌طلبان در ایران حمایت نمی‌کنم اما از اصلاح‌طلبی پشتیبانی می‌کنم؛ بین این دو فرق است. اصلاح‌طلبی یعنی گام به گام و به آهستگی تغییرات صورت بگیرد و وضعیت بهتر شود و این آن چیزیست که خواست من و بسیاری از ایرانیان است. اما گروهی که خودشان را اصلاح‌طلب می‌دانند آیا در این راه موفق می‌شوند یا نه را من فقط با یک خاطره پاسخ می‌دهم. آقای خاتمی که نماینده اصلاح‌طلبان هستند، ۸ سال رئیس جمهور بودند و در یک دوره زمانی مجلس ششم با اکثریت اصلاح‌طلبان همراه بود. یعنی در یک دوره مشخص هم قوه مجریه و هم قوه مقننه در اختیار اصلاح طلبان بود، آیا نتیجه‌ای داشت؟ موفق شدند؟ ما امروز در کجای زمان قرار داریم؟ حالا آقای روحانی را هم فرض کنیم که اصلاح‌طلب است و مجلسی هم که انتخاب شده است یک اقلیت اصلاح‌طلب دارد، این چه معجزه‌ای را می‌تواند انجام دهد؟ بنابراین اگر سراغ معجزاتی از آسمان می‌گردید این چیز دیگری است اما اگر از روی قانون اساسی و بر روی زمین می‌خواهید حرکت کنید، نتیجه چیز دیگری خواهد شد».
شیرین عبادی در مورد سوالی که آزاده معاونی از میان پرسش‌های کاربران توییتر پیرامون مقایسه وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی مطرح کرد، گفت: «استاندارد دوگانه‌ای که غرب در مورد حقوق بشر دارد یکی از مشکلات ما مدافعان حقوق بشر است. اما چون وضعیت زنان در عربستان سعودی خیلی بدتر از وضعیت زنان در ایران است پس من باید صبر کنم وضعیت آنها اول خوب شود و بعد در مورد حقوق زن در ایران صحبت کنم؟! وظیفه من به عنوان یک مدافع حقوق بشر ایرانی چیست؟ فراموش نکنید من ایرانی هستم و برای بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران فعالیت می‌کنم و بایستی نگاه کنم به تعهدات بین‌المللی دولت ایران، یعنی دولت ایران به کنوانسیون‌های جهانی پیوسته و من حالا باید نظارت کنم که آیا ایران آنچه را پذیرفته است، انجام می‌دهد؟! در همین حال در مورد حقوق بشر یک مورد مشخصی را روشن کنم؛ وقتی گفته می‌شود که نقض حقوق بشر فاحش است چه معنی دارد. وقتی معدل خواست و فرهنگ جامعه تفاوت خیلی چشمگیری با عملکرد حکومت داشته باشد، به این نقض فاحش حقوق بشر می‌گویند که در ایران به همین شکل است. ایرانیان بسیاری خواستار حقوق بشر هستند و عملکرد حکومت هم به همین شکل فاصله‌ی زیادی برای اجرای آن دارد به همین دلیل نقض حقوق بشر در ایران را نقض فاحش می‌دانیم. اما این فاصله در عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عرب منطقه خیلی کمتر است، یعنی خواست مردم با عملکرد حکومت فاصله کمتری دارد. یک مثالی می‌زنم، من برای کاری تحقیقاتی به دبی رفتم و با یک وکیل صحبت می‌کردم و از او سوال کردم که چرا شما اعتراض نمی‌کنید، و او که می‌بایست از قشر روشنگر و روشنفکر جامعه هم باشد گفت ما به اندازه کافی پول داریم چه نیازی به دموکراسی داریم؟! این در حالیست که مردم ما در کوچه و خیابان خواستار آزادی، برابری، انتخابات آزاد و دموکراسی هستند، بنابراین تاکید می‌کنم در ایران نقض حقوق بشر فاحش است اما آنچه در عربستان سعودی اتفاق می‌افتد نقض فاحش محسوب نمی‌شود». شیرین عبادی سپس با کنایه و خنده اضافه کرد: «البته امیدوارم که ایرانی‌ها به آنجا هم بروند و تلاش کنند تا مردم را به یک حرکت وادار کنند تا در آنجا هم نقض حقوق بشر فاحش شود».
شیرین عبادی در بخش پرسش و پاسخ با حاضران نیز به مساله وضعیت حقوق بشر در سیستان و بلوچستان اشاره کرد و گفت: «توجه من نسبت به حقوق اقوام ایرانی همواره بسیار زیاد بوده است، مخصوصا بلوچ‌ها که مظلوم‌ترین قوم ایران هستند. آیا یادتان می‌آید که ما به مولوی عبدالحمید جایزه حقوق بشر دادیم زمانی که هیچ‌کس جرات نداشت نام یک بلوچ را به زبان بیاورد؟ علاوه بر این ما تا امروز چند برنامه همراه با فعالین حقوق بشری بلوچ داشته‌ایم و به آنها کمک‌های لازم را رسانده‌ایم و این رابطه را تقویت هم خواهیم کرد. مشکل ما در سیستان و بلوچستان عدم انتشار دقیق و به موقع خبرهای نقض حقوق بشر است و اینجا وظیفه‌ی فعالان منطقه است که این اطلاع رسانی را انجام داده و همراهی مردم ایران را طلب کنند».
عبادی تاکید کرد: «من نسبت به آینده ایران بسیار خوش‌بین هستم. وقتی ۶۵ درصد جمعیت ایران زیر ۳۰ سال هستند و بیشتر این جمعیت به حقوق بشر می‌اندیشند، این آینده روشن است. ایران کشور ثروتمندی است ولی متاسفانه حکومتی داریم که نمی‌خواهد به حرف مردم گوش کند، اما آن هم مجبور خواهد شد. فقط می‌گویم عجله نکنید، ما موفق می‌شویم».
عبادی در مورد حق آموزش زبان مادری در ایران گفت: «بر اساس قانون اساسی این حق برای همه اقوام ایرانی به رسمیت شناخته شده اما تا امروز اجرا نشده است. بعد از آمدن آقای روحانی با اینکه ایشان وعده داده بودند که حقوق اقوام را رعایت کنند، یک مشاور اقوام و اقلیت‌های مذهبی هم انتخاب کردند، اما جالب است این مشاور نه از میان اقوام ایران و نه از میان اقلیت‌های مذهبی است؛ یک روحانی شیعه است. اخیرا هم اعلام شده که در دانشگاه سنندج زبان کردی تدریس خواهد شد و این را به عنوان یک پیروزی برای زبان مادری اعلام کردند. این در حالیست که در دانشگاه‌های ایران سال‌هاست که زبان اسپانیولی، فرانسوی و ایتالیایی هم تدریس می‌شده؛ آنچه در قانون اساسی آمده است تدریس از سال اول دبستان است نه آنچه امروز گفته می‌شود. متاسفانه یک مقاومتی هم در بین برخی روشنفکران نسبت به تدریس زبان اقوام در دبستان وجود دارد و باور دارند که این مقدمه تجزبه ایران خواهد بود در حالی که ما کشورهای مشابهی داریم که چند زبانی هستند و تجزبه هم نشده‌اند. من امیدوارم دولت ایران این بخش از قانون اساسی را اجرا کند و آموزش زبان مادری در مدارس را آغاز کند».
شیرین عبادی در پایان رونمایی کتابش در گفتگوی کوتاهی به کیهان لندن گفت: «طرح مسائل مربوط به حقوق بشر، سیاه‌نمایی نیست بلکه بیان حقایق اجتماعی ایران است. حقیقت را هر زمانی باید گفت؛ اینکه ما فکر کنیم با گفتن حقیقت آقای روحانی تضعیف می‌شود این یک فکر اشتباه است بلکه با کتمان حقیقت است که حکومت‌ها ضعیف می‌شوند. ما به خاطر اینکه آقای روحانی توافق برجام را امضا کرده است و یا آقای ظریف می‌خواهد با دنیا روابط داشته باشد، دلیل نمی‌شود که نقض حقوق بشر در ایران را کتمان کنیم و من اساسا معتقد نیستم که بیان مشکلات مربوط به نقض حقوق بشر زمان خاصی دارد بلکه باید هر زمانی مطرح شود».
برنده جایزه صلح نوبل در پاسخ به پرسش دیگر من در مورد صحبت‌های محمد جواد ظریف پیرامون وضعیت حقوق بشر در ایران گفت: «یک بار از آقای ظریف سوال شد که خبرنگاران در زندان هستند که متاسفانه ایشان گفتند که ما هیچ خبرنگاری را در زندان نداریم که البته این حرف کاملا نادرست است نمونه‌اش آقای عیسی سحرخیز که هم اکنون در بیمارستان است. بر اساس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز ایران بیشترین زنان روزنامه‌نگار و وبلاگ نویس زندانی را در کل دنیا دارد. بنابراین طرح این بحث‌ها درست نیست و یا اینکه ایشان از وضعیت حقوق بشر در ایران اظهار رضایت کردند باید بگویم که این حرف با گزارش‌های واقع بینانه آقای احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران در سازمان ملل منطبق نیست و همین طور با نهادهای بین‌المللی حقوق بشری که گزارش‌های دیگری در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران می‌دهند و من امیدوارم آقای ظریف این گزارش‌ها را مطالعه کند و اینقدر از وضعیت حقوق بشر در ایران اظهار رضایت نکند».
گفتگوی کوتاه ما را بشنوید:
