کامیار بهرنگ- از سال ۱۹۹۳ بنا به مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۵ ماه مه به نام «روز جهانی خانواده» نامگذاری شده است. سازمان ملل قصد داشت با تصویب چنین روزی آگاهیها را نسبت به مسائل خانواده بالا ببرد و بر اهمیت فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و جمیعتی موثر بر خانواده تاکید کند.
این روز فرصت مناسبی را در تمام کشورهای جهان فراهم میآورد تا به اهمیت خانواده نگاهی دوباره شود. برگزاری کارگاههای آموزشی، کنفرانسها و برنامههای مختلف در رسانههای گوناگون از جملهی این فعالیتها است.
سازمان ملل متحد با توجه به برنامه توسعه پایدار خود در سال ۲۰۳۰ و برای پایان دادن به فقر، افزایش رونق اقتصادی، توسعه و رفاه اجتماعی و همچنین بهبود شرایط زیست محیطی، خانواده را در مرکز زندگی اجتماعی تعریف میکند. در این دیدگاه، خانواده محلی برای تضمین رفاه اعضای آن، مرکز معاشرت کودکان و جوانان و همچنین مکانی برای مراقبت از سالمندان خواهد بود.
سازمان ملل متحد برای خانواده ۵ مرحله متفاوت را اهمیتگذاری کرده است؛ مبارزه با فقر، تضمین سلامتی، رفاه اجتماعی، تضمین آموزش و پرورش و در پایان برابری جنسیتی.
تاکید سازمان ملل در پیام سال جاری خود برای «روز جهانی خانواده»٬ سلامتی و بهداشت برای تمام سنین است.
از دید این سازمان٬ خانواده نقش مهمی در تضمین سلامتی کودکان دارد. خانوادهها میتوانند سلامتی جسمی و روحی کودکان خود را بهبود ببخشند و به این ترتیب گامی مهم در رسیدن جامعه به یک توسعه پایدار بردارند. به گفته سازمان ملل در این میان٬ دانشگاهیان و پزشکان نیز نقشی بسیار مهم در آموزش و بالا بردن آگاهی خانوادهها ایفا میکنند.
سالی تلخ برای خانوادهها
بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد در پیامی که به مناسب «روز جهانی خانواده» منتشر کرده است تاکید دارد که امسال این روز در حالی فرا میرسد که حوادث ناگوار بسیاری برای خانوادهها در سراسر جهان رخ داده است.
او میگوید: «ظهور افراط گرایی و خشونت، مهاجرتهای اجباری، حوادث طبیعی و زیست محیطی و بسیاری چالشهای دیگر، تبعات سنگینی برای سلامت و یکپارچگی خانوادهها ایجاد کرده است».
دبیرکل سازمان ملل این تبعات را تنها متوجه کشورهای بحرانزده و یا در حال توسعه نمیداند و در مقابل «خشونت، تبعیض و فقر» را از جمله مواردی میداند که خانوادهها در کشورهای با توسعه پایدار نیز با آن دست به گریبان هستند.
نکته مهم پیام امسال بان کی مون را میتوان در نقش خانوادهها برای حمایت از نیازهای روحی جوانان دانست. او در بخشی از پیام خود تاکید میکند: «میزان خودکشی در میان جوانان همجنسگرا و تراجنسیتی بسیار بالاتر از سطح عمومی» است.
به گفته او خانوادهها میتوانند در حفاظت این جوانان نقش مهمی داشته باشند.
دبیر کل سازمان ملل در ادامه این پیام به «تبعیض و خشونت علیه دختران» در بسیاری از جوامع اشاره و تاکید کرده است که «این اقدامات میتواند اثراتی همیشگی بر سلامت و تندرسی این افراد بگذارد».
نقش خانواده در توسعه پایدار
یکی از مهمترین جنبههای توسعه پایدار٬ مبارزه با رشد بیرویه جمعیت جهان است. در این میان نقش خانواده و به ویژه مادران اهمیت بسیاری دارد. سازمان ملل بر این باور است که با بالا بردن سطح آگاهی زنان و به ویژه به رسمیت شناختن حق آنها در تعیین تعداد و فاصله فرزندان میتواند بر این روند تاثیر قابل ملاحظهای داشته باشد.
در چنین محیطی است که پویایی خانواده حاصل و بنا به رشد اجتماعی و ایجاد زمینههای مناسب آموزشی در خانواده٬ امکان تربیت فرزندان با کیفیتی بهتر فراهم میشود. در چنین شرایطی همچنین امکان مبارزه با فقر که یکی دیگر از مهمترین اهداف برنامه توسعه پایدار سازمان ملل متحد است محقق میشود.
از سویی دیگر خانواده نیز برای فراهم آوردن زمینههای رشد بدون تبعیض نیازمند حفظ تمام شئون برابری جنسیتی در روابط خود است. بسیاری از مادرانی که بر اثر نبود قوانین حمایتی در دورههای گوناگون از کارهای اجتماعی و اقتصادی خارج از خانه محروم میشوند امکان انتقال دستاوردها در یک جامعه برابر را پیدا نمیکنند. بنابراین یکی دیگر از اهداف برنامه توسعه سازمان ملل برای رسیدن به برابری جنسیتی٬ حمایت از مادران و زنان و تلاش برای برابری جنسیی به منظوز گسترش این مهم در جامعه است.
نهاد خانواده در ایران در خطر است
در سالهای گذشته با اینکه همواره سیاستهای رسمی در ایران بر ضرورت حفظ خانواده تاکید کرده است اما جامعه در مسیر دیگری حرکت کرده است. مدیرکل امور آسیبهای اجتماعی سازمان بهزیستی ایران اواخر سال گذشته با ارائه آمار «هر ساعت ۱۸ طلاق» از افزایش روزافزون میزان جدایی در کشور خبر داده است.
نکته مهم اینجا است که بیشترین میزان طلاق در همان اولین سال پس از تشکیل خانواده به ثبت رسیده است. آمارهای متفاوت نشان میدهد که ۱۲ درصد زنان مطلقه در ایران زیر ۲۰ سال و ۶۰ درصد آنها زیر ۶۰ سال سن دارند. به گفته برخی از کارشناسان٬ این میزان طلاق حتی از برخی کشورهای توسعه یافته جهان که همواره از سوی مقامات رسمی نظام از آنها به عنوان «جوامعی با از همپاشیدگی خانوادگی» نام برده میشود نیز بیشتر است.
به نظر میرسد که مسوولان جمهوری اسلامی اقدامات زیادی برای انجام دادن در زمینه توجه به نهاد خانواده پیشرو داشته باشند؛ اقداماتی که طیف گستردهای از امور از جمله رفع تبعیض و خشونت تا آگاهیرسانی در روابط زوجها٬ نحوه برخورد با کودکان و بهداشت و سلامت خانودهها را در بر میگیرد و این همه ممکن نیست مگر با خانهتکانی اساسی در سیاستهای کلان و برنامهریزیهای اقتصادی و فرهنگی.