تقریبا ده سال پیش٬ شهر «سامن» با معماری و قدمتی که گویای عظمت و تاریخ استان همدان است، نهفته در دل زمین و در جنوب غربی شهرستان ملایر کشف شد.
این شهر با وسعتی حدود سه هکتار به دست پیشینیان ایرانی قبل از دوره اشکانیان در دل زمین کنده شد. اکنون این شهر که ظرفیت بالایی برای جذب توریست دارد و نمایانگر فرهنگ و تاریخ ایران است به دلیل سهل‌انگاری سازمان میراث فرهنگی و بی‌توجهی اداره مخابرات بخش سامن در معرض تخریب قرار گرفته و بخش‌هایی از آن که زیر بستری از سنگ گرانیت بود، به تازگی فرو ریخته است.
بخش عمده‌ای از این شهر ده هکتاری که بیش از ۵٠ اتاق کوچک و بزرگ در زیر زمین دارد٬ در معبر و اماکن مسکونی شهر قرار گرفته است، و در چند سال گذشته به دلیل عدم توجه و بی‌اعتنایی مسوولان مربوطه و برخی دستگاه‌های دولتی، شهر زیرزمینی «سامن» با خطر نابودی روبرو شده است، خطری که رسانه‌ها نیز بارها نسبت به آن هشدار داده بودند.
حسین زندی، یک فعال میراث فرهنگی استان همدان در این باره به ایسنا گفت: اداره مخابرات شهر سامن یکی از مهم‌ترین ساختمان‌هایی است که ضربه جدی به این اثر وارد کرده است.
به گفته وی٬ اداره‌ی مخابرات شهر سامن دقیقا روی شهر زیرزمینی قرار گرفته و در روزهای گذشته سقف بخشی از این سازه‌ی زیرزمینی که کنار ساختمان مخابرات قرار گرفته آسیب جدی دید و فرو ریخت که به دنبال آن تاسیسات مخابرات نمایان شد.
زندی با بیان این که اگر به زودی ساختمان مخابرات و معابری که روی این سازه قرار گرفته‌اند جمع‌آوری نشوند، این اثر کم نظیر باستانی نابود می‌شود گفت این در حالیست که به تازگی بحث ثبت جهانی شهر زیرزمینی سامن مطرح شده بود، اما با وجود ساختمان‌ها و بناهای زاید روی بستر این شهرِ زیرزمینی و استقرار سازه‌های مخرب در حریم و عرصه‌ی این محوطه امکان ثبت جهانی این شهر تاریخی از بین می‌رود.
این فعال میراث فرهنگی همدان در ادامه با بیان این‌که هنرمندان و فعالان حوزه‌ی میراث فرهنگی در آخرین نامه‌ی خود به استاندار همدان، خواستار پیگیری مطالبات و راهکارهای حفاظت از این محوطه تاریخی شدند، ادامه داد: متاسفانه این نامه نیز بی‌پاسخ مانده است.
با توجه به اهمیت بحث گردشگری که مدتی است بارها مورد تاکید حسن روحانی٬ رییس جمهوری اسلامی قرار گرفته است اما استان همدان با پیشینه‌ی تاریخی، تمدنی دیرینه و داشتن آثار تاریخی همچون «هگمتانه» و«تپه پیسا» در زمینه ثبت، حفظ و احیای آثار باستانی با مشکلات بسیاری روبروست به گونه‌ای که در سراسر استان هنوز یک اثر ثبت شده جهانی وجود ندارد و آثاری که امکان ثبت جهانی آنها وجود دارد، با دخل و تصرف و بی توجهی‌ها این فرصت را از دست داده‌اند٬ فرصتی که می‌تواند آینده پویایی برای گردشگران در این استان فراهم آورد.
گفتنی است، نوع ساخت و معماری و قرار گرفتن راهروهای دست‌کند سامن نه تنها در ایران بلکه در دنیا بی نظیر و منحصر به فرد است . در سال ۱۳۸۴ بود که شرکت مخابرات استان همدان در هنگام احداث فیبر نوری در این منطقه به فضاهای شهر زیر زمینی سامن برخورد کرد و راه ورودی نمایان شد و بر همین اساس کارشناسان میراث فرهنگی استان همدان وارد کار شدند و در سال ۱۳۸۶ اولین فصل کاوش در دست‌کندهای سامن آغاز شد اما به علت رطوبت زیاد بخش عظیمی از این مکان هنوز در دل سنگ‌ها پنهان باقی‌مانده است. بخش‌های کشف نشده عموماً در عمق ۶ متری و یا بیشتر قرار دارند که کار را برای باستان‌شناسان سخت می‌کند. این مکان به مرور در دوره‌های تاریخی وسعت گرفته و اتاق‌ها و راهروهای این شهر قدمت‌ها متفاوتی دارند. به نظر می‌رسد آنچه در حال حاضر از این مکان کشف شده تنها بخش کوچکی از این شهر باشد. به احتمال زیاد این فضا نخستین بار به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترایسم، بر پایه پرستش «میترا» ایزد ایران باستان و خدای خورشید، مورد استفاده بوده. شواهد و مدارک موجود حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است و برخی از کانال‌های این فضا به احتمال زیاد برای تدفین قربانیان مذهبی و یا بزرگان دینی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
حال شهری که بر پایه گزارش های باستان شناسی چندین دوره تاریخی از دوران اشکانی تا قاجار به خود دیده است امروز زیر سنگینی بار تأسیسات شهری، فاضلاب، مخابرات و حتی استقرار انسانی کمر خم کرده و اگر چاره‌اندیشی درستی برای نجات و مداوای آن صورت نگیرد٬ این میراث تاریخی نیز از بین خواهد رفت. به نظر می‌رسد در حالی که سازمان میراث فرهنگی و برخی نهادهای مربوطه تمام توجه خود را بر روی جلب توریسم متمرکز کرده‌اند، معلوم نیست با این ویرانی گسترش‌یابنده و فزاینده‌ای که دامان آثار باستانی و بناهای تاریخی و جاذبه‌های توریستی ایران را گرفته است، چه باقی خواهد ماند که بتواند توریست‌ها را جلب کند.
