اگر در هفته‌های گذشته، پیش از ترور نیس و تلاش برای کودتا در ترکیه، چند موضوع در رأس خبرها قرار داشت، بی‌شک جام ملت‌های اروپا و تصمیم کمی بیش از نیمی از مردم بریتانیا در خروج از اتحادیه اروپا که بسیاری آن را واکنش شدید مردم در برابر جهانی شدن می‌دانند، جزو دو خبر اصلی بودند. این دو اتفاق بر خلاف آنچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد، شباهت‌های بسیاری به یکدیگر دارند.
درک جهانی شدن از طریق فوتبال
با سه روش مختلف ما می‌بینیم که جهانی شدن در فوتبال بازتاب یافته است.
یک) جهانی‌شدن یک روند درازمدت، با فرآیندی چند بعدی، همراه با تبعات اقتصادی- اجتماعی- سیاسی و فرهنگی‌ست. «بازی زیبا»ی فوتبال همزمان دارای ساختار فرهنگی، ارزش چند میلیارد دلاری (تنها در اروپا ۲۵ میلیارد دلار) پخش تلویزیونی و یک فرصت بی‌نظیر عکس گرفتن برای نخبگان و بزرگان سیاسی و فرهنگی شرکت کننده در مسابقه است.
دو) جهانی شدن توسط سطوح رو به رشد جامعه از طریق اتصال‌های چند ملیتی (برای مثال مسافرت و ارتباطات) و همچنین آگاهی جهانی (ترویج حس درک جهان به مثابه یک محل یکتا) پیگیری می‌شود. جام ملت‌های اروپا به خوبی این ویژگی دوگانه را منعکس و البته تشدید می‌کند آن هم درست زمانی که صدها هزار نفر در سراسر اروپا پای تلویزیون‌های خود نشسته‌اند و به عنوان انسان به روی یک پدیده مشترک فرهنگی تمرکز می‌کنند.
سه) جهانی شدن به طور فزاینده توسط «جهان- بومی» شدن (glocalization) پیگیری می‌شود یعنی در رابطه با نیروها و قدرت‌های محلی (به طور خاص) و قدرت‌های جهانی (به طور عام). به هر صورت این جهانی شدن و فوتبال به عنوان یک بازی جهانی، به مدتی طولانی فضایی فرهنگی به وجود آورده‌اند که در آن شکل‌های متفاوت هویت محلی و ملی را می‌توان در کنار هم دید؛ برای مثال اسپانیا، ایتالیا و انگلیس هر کدام سنت‌های متفاوت از فوتبال ارائه می‌کنند درست همان طور که در روند جهان- بومی، فرهنگ‌های گوناگونی را عرضه می‌کنند.
حتی این احتمال وجود دارد که فوتبال، بیشتر از هر چیزی اهمیت سرمایه‌گذاری‌های جهان- بومی بر روی بازیگران اجتماعی، گروه‌ها و اقلیت‌ها را نشان دهد. از سوی دیگر فوتبال می‌تواند چگونگی دست یافتن به تفاهم‌های عملی، خلاقانه و موفقیت برای دستیابی به یک قدرت فراملیتی را مشخص کند. کشورهای کوچکی همچون ولز، ایرلند شمالی و ایسلند نمونه‌های روشنی از این روند در مسابقه‌های جام ملت‌های اروپای ۲۰۱۶ بودند.
مفهوم جهانی شدن تغییر کرده است، درست مثل فوتبال
فراتر از نکته‌‌های بالا، جنبه‌های دیگری از تنیده شدن فوتبال و جهانی شدن نیز وجود دارد. اهمیت قهرمانی در جام ملت‌های اروپا و جام جهانی به نوعی به روی هویت و به طور مشخص هویت جهانی ملت‌ها تاثیر دارد.
به روشنی این مسابقه‌ها می‌تواند نشان دهد که جهان در ملت‌ها تنیده می‌شود. به این دوره از مسابقه‌های جام ملت‌های اروپا نگاه کنید که تیم‌های شرکت‌کننده از ۱۶ به ۲۴ تیم افزایش پیدا کرد. همزمان این مسابقه‌ها نشان می‌دهد که با وجود پدیده مهاجرت، موضوع ملیت کمی پیچیده‌تر شده است. تغییر شهروندی و سیاست‌های موجود در جهان امروز در فوتبال به خوبی دیده می‌شود. بنابراین فرانسوی، آلمانی، انگلیسی و سوئیسی و بسیاری از تیم‌های دیگر نشان‌دهنده جنبه‌ی چندفرهنگی جمعیت ملی آن کشور را هم نشان می‌دهد. نکته جالب این دوره از مسابقه‌ها رو در رو قرار گرفتن دو برادر در تیم‌های آلبانی و سوئیس بود.
اما جنبه‌ی نگران کننده این مسابقه‌ها را باید در وقوع خشونت و به هم خوردن نظم عمومی توسط هواداران تیم‌های ملی جست. این‌گونه حوادث ممکن است به پیچیدگی جغرافیای سیاسی و به طور خاص روابط بین‌المللی میان اتحادیه اروپا (و ناتو) با روسیه بیانجامد. از سوی دیگر این اتفاق می‌تواند به گسترش خرده فرهنگِ هولیگان‌های فوتبال و هویت بخشیدن به آنها ختم شود.
در حقیقت، برخی از مفسران حتی از امکان جنگ‌آوری میان طرفداران تیم‌ها سخن به میان آورده‌اند. این می‌تواند بازتاب نظر هواداران خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را نیز تقویت کند که می‌گویند وضعیت اروپا به طور چشمگیری رو به وخامت گذاشته است و امکان جنگ در همه جنبه‌ها به صورت دردناکی وجود دارد.
جام ملت‌های اروپا البته در مقابل بحران‌های سیاسی نیز نقش بازی می‌کند. رسوایی در فیفا به کشف یک شبکه فساد در سراسر جهان بدل شد. این موضوع مشکل ذاتی تامین امنیت ساختارها و فرآیند‌های موثر، دموکراتیک و شفاف برای حکومت‌ها را نیز برجسته کرده است.
از سوی دیگر، می‌توان گفت که جام ملت‌های اروپا نقش جهان- بومی شدن را در مبارزه با تروریسم نمایان کرد. فرانسه که هدفی بالقوه برای عملیات تروریستی محسوب می‌شد توانست یک مجموعه‌ی بزرگ از عملیات ضد تروریستی را به اجرا در آورد. این خطر در حالی مورد توجه قرار می‌گیرد که دیگر حالا یک جنبه فراملی به خود گرفته است و جوانانی با سابقه فرهنگی آفریقای شمالی اما متولد فرانسه و بلژیک را در معرض افراط‌گرایی قرار داده است.
در پایان، این مسابقه‌ها به روشنی نشان می‌دهد که فوتبال چگونه می‌تواند از یک مسابقه به تمام بخش‌های زندگی راه پیدا کند. جام ملت‌های اروپا به بحث‌های درون خانه، محل کار یا جایی که اوقات فراغت خود را سپری می‌کنید تبدیل می‌شود. تمام وقت برنامه‌های تلویزیونی را می‌گیرد و تمام رسانه‌های بزرگ و رسانه‌های اجتماعی و حتی تبلیغات را درگیر خود می‌کند؛ این مهم است که به خاطر داشته باشیم این موج فقط شامل اروپا نیست و در واقع یک موج فراگیر و جهانی‌ست.
* منبع: مجمع جهانی اقتصاد
* نویسندگان: رونالد رابتسون، پروفسور بازنشسته دانشگاه پیتس‌بورگ، ریچارد جیولیانوتی، استاد جامعه شناسی دانشگاه لوگبروگ
* ترجمه و تنظیم: کامیار بهرنگ
