او اولین ستاره رسانه‌های اجتماعی پاکستان بود؛ جایی‌که او را کیم کارداشیان دانستند. قندیل بلوچ صریح و بسیار بحث‌برانگیز این نقش زنان را که باید به ازدواج مردی که خانواده‌اش انتخاب کرده‌اند در آمده و در زندگی خود مطیع باشند را زیر سوال برد و با این کار٬ خود را در مقابل هنجارهای اجتماعی که در جامعه بسیار ریشه دوانده است قرار داد و به همین دلیل مجازات شد.
برادر قندیل بلوچ او را خفه کرد٬ اقدامی که زیر عنوان «قتل ناموسی» طبقه‌بندی شد. برادرش بعد از قتل قندیل بلوچ به خبرنگاران گفت: «دخترها به دنیا می‌آیند تا فقط در خانه بمانند و از سنت‌ها پیروی کنند، اما خواهر من هرگز این کار را انجام نداد». او همچنین در جمع خبرنگاران اضافه کرده به کاری که انجام داده است «افتخار» می‌کند.
مرگ قندیل بلوچ در پاکستان به تظاهرات اعتراضی منجر شد و در سرخط رسانه‌های جهان قرار گرفت. این اتفاق همچنین یک بار دیگر توجه‌ها را به گزارش نهادها و گروه‌های فعال حقوق بشری که می‌گویند سالانه ۵۰۰۰ زن بر اثر قتل‌های ناموسی جان خود را از دست می‌دهند، جلب کرد.
ولی چگونه است که در قرن بیست و یکم همچنان زنان به «جرم» عاشق شدن به قتل می‌رسند؟
امری جمعی
برای بسیاری از افراد درک این موضوع که یک نفر چگونه می‌تواند دختر، خواهر٬ خواهرزاده یا عموزاده خود را به قتل برساند و پس از بازگشت به جمع خانواده به عنوان قهرمان از او یاد شود، دشوار است. دایه خان که در سال ۲۰۱۲ مستندی در مورد همین موضوع با عنوان «باناز، یک داستان عاشقانه»- فیلمی که جایزه امی را دریافت کرد- ساخته است، می‌گوید: «برای فهم این موضوع شما باید یک جامعه را در نگاهی وسیع‌تر از خانواده بررسی کنید».
او همچنین اضافه می‌کند: «ایده افتخار در واقع فراتر از یک خانواده است، این موضوع در کل جامعه بیان می‌شود. برخوردهای پلیسی نسبت به رفتارهای زنان جوان و دختران مرکزی برای حفظ نظم و سلسله مراتب در جوامع به شدت مردسالار است و کسانی که در این خانواده‌ها از الگوی موجود پیروی نکنند با فشارهای بسیاری روبرو می‌شوند و حتی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند».
همین جنبه‌های اجتماعی‌ست که برخورد با جرم و جنایت‌هایی از این دست را مشکل می‌کند. این نکته‌ای‌ست که شرمین عبید چینوی یکی از اعضای جوان جامعه رهبران جوان جهانی (Forum’s Young Global Leaders) نیز بر آن تأکید می‌کند. او در سال ۲۰۱۵ موفق به دریافت جایزه اسکار برای فیلم «یک دختر در رود» شد؛ فیلمی در مورد صبا قیصر که توسط پدرش کشته شد.
عبید چینوی می‌گوید: «با قتل‌های ناموسی باید به صورت ریشه‌ای برخورد شود و در جامعه ممنوع شوند. این البته بسیار مشکل است که طرز تفکر را در جامعه‌ای که تنبیه زنان را می‌پذیرد و آنها را با کدهای ناموسی تعریف می‌کند که حتی می‌تواند به مرگ آنها منجر شود٬ تغییر داد».
هیچ افتخاری در قتل وجود ندارد
هرچند که غیرممکن نیست ولی بسیار دشوار است که در کشوری همچون پاکستان تغییر قوانین را آغاز کرد. عبید چینوی می‌گوید: «قوانین پاکستان قتل ناموسی را به عنوان اقدامی فردی و نه دولتی می‌شناسد ولی این امکان را فراهم می‌کند که اعضای خانواده مقتول، مجرم را مورد «بخشش» قرار دهند. اگر پدری دخترش را به قتل برساند٬ زن می‌تواند همسرش را ببخشد. اگر یک برادر خواهرش را به قتل برساند، والدین آنها پسرشان را می‌بخشند».
این به معنای آن است که قاتلان٬ مجازات نخواهند شد و در جامعه «قتل ناموسی» به عنوان یک جنایت شناخته نمی‌شود. این دریافتی‌ست که عبید چینوی نیز وقتی با پدر صبا، مصاحبه کرد به آن رسید. «او اصرار داشت که صبا اشتباه کرده بود و در تلاش بود تا قتل دختر خود را توجیه کند. او احساس می‌کرد که وظیفه خود را به عنوان یک پدر و همسر برای محافظت از خانواده خود نسبت به «بی‌احترامی»های صبا به دلیل عاشق شدن و ازدواج انجام داده است».
در سال ۲۰۱۱ از هر ۱۰ قتل انجام شده در پاکستان ۴ مورد آن به عنوان «قتل ناموسی» معرفی شد٬ موضوعی که اصلاح قوانین را در پاکستان ضروری می‌کند. در دو سال گذشته سناتور صغرا امام «قانون مقابله با قتل‌های ناموسی» را ارائه کرده است. عبید چینوی می‌گوید: «این قانون می‌تواند یک اشتباه تاریخی در جامعه پاکستان را رفع کند» او تأکید می‌کند: «قربانیان نیاز به محافظت دارند و عاملان این قتل‌ها باید مجازات شوند در غیر این‌صورت چه چیزی به عنوان عامل بازدارنده می‌تواند عمل کند؟»
این قانون تا چندی پیش در مجلس پاکستان مسدود شده بود اما پس از مرگ قندیل بلوچ بحث‌های زیادی مطرح شده که به نظر می‌رسد این بحث‌ها اجرای آن را ضروری کرده است. دختر نواز شریف٬ نخست وزیر سابق پاکستان یک هفته پس از قتل ستاره‌ی رسانه‌های اجتماعی پاکستان گفت: «ما پیش‌نویس اولیه قانون را برای بررسی‌های نهایی آماده کرده‌ایم».
دایه خان در مورد قتل قندیل بلوچ گفت: «بدیهی‌ست که نگرش بسیار واپسگرای جامعه ما باید تغییر کند. همزمان این را هم باید تاکید کرد که صداهای مترقی بسیاری در جامعه پاکستان برای تغییر و اصلاح وجود دارد».
او می‌افزاید: «آزادی وجود ندارد مگر اینکه زنان بتوانند آنچه را حق انسانی آنهاست انجام دهند. همچنین خشونت علیه زنان باید به چالش کشیده شود تا ما به مرور به درکی از رفتارهای قابل قبول برسیم».
* مستند «باناز، یک داستان عاشقانه» ساخته دایه خان:
* منبع: مجمع جهانی اقتصاد
* نویسنده: استفانیه تامسون، سردبیر مجمع جهانی اقتصاد
* ترجمه و تنظیم: کامیار بهرنگ
