محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک (دوم مهر ماه) به دعوت اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در نشستی حاضر شد که اعضای این شورا به همراه گروهی از خبرنگاران در جلسه‌ای که حدود دو ساعت به طول انجامید و مجری آن فرید ذکریا مجری شبکه CNN بود به سوالات او و تعدادی دیگر از حضار درباره برجام، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و روابط ایران و آمریکا، جنگ سوریه و سرنوشت بشار اسد، و همچنین موضوعات جزیی‌تر از جمله دستگیری ملوانان آمریکایی در آب‌های خلیج فارس و نیز استقلال قوه قضاییه در ایران پاسخ داد.
ذکریا پس از آنکه از حضار خواست با شروع نشست، تلفن‌های همراه خود را خاموش کنند، با همان روش همیشگی با زبان طنز و محاوره‌های دوستانه، ظریف را سیاستمداری «محبوب» و «برجسته» توصیف کرد که پیشگام مذاکرات و توافق هسته‌ای بوده و این نشست را «فرصتی نادر» برای شنیدن دیدگاه‌های او دانست.
ظریف در شروع سخنان خود عنوان کرد که «باور غلط خیلی‌ها این بود که مذاکرات هسته‌ای برای بهبود اختلافات ایران و آمریکاست که همین باور باعث پیچیدگی مذاکرات شد، اما این مذاکرات در چارچوبی خاص و در شرایطی خاص بر سر مسائل هسته‌ای بود که آژانس بین‌المللی آن را مشخص کرده بود و تغییر وضعیت در روابط ایران و آمریکا پیچیده‌تر از آن بود که در این مذاکرات قابل حل و فصل باشد و ایران از آغاز به دقت سعی کرد این مذاکرات فقط بر سر موضوع هسته‌ای باشد نه موضوعات دیگر».
او تاکید کرد «ایران طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمام تعهدات خود در برجام پایبند بوده» اما با لحنی انتقادآمیز مطرح کرد که آمریکا به عنوان یکی از طرفین برجام، تا کنون به طور تقریبی بیش از امضای اسناد توافقنامه چیزی فراتر نرفته و تلاش واقعی از طرف آنها ندیدیم».
وحشت شرکت‌های خارجی از معامله با ایران
ذکریا از ظریف در این مورد مثال‌هایی خواست که وزیر خارجه جمهوری اسلامی عنوان کرد: «بیش از هشت ماه از آغاز برجام گذشته اما همچنان موسسات مالی و تجاری آمریکایی و بانک‌های اروپایی از ترس جریمه و تحریم با ایران داد و ستد ندارند و شرکت‌های آمریکایی و خارجی از معامله با ما وحشت دارند». وی با اشاره به صدور مجوز خرید ایرباس و بوئینگ آن را اقدامی مناسب برای اجرای برجام دانست.
حمایت مردم از برجام و نگرانی از اجرا نشدن آن
پرسش دیگر ذکریا در مورد نظر مردم ایران و منتقدین داخلی برجام بود و اینکه «چه تاثیری روی زندگی مردم ایران داشته است؟» در پاسخ، ظریف عنوان کرد که اکثریت مردم ایران طبق نظرسنجی‌ها از برجام حمایت می‌کنند، به گفته ظریف اکثریت ایرانیان بر این باور بودند که برجام وضعیت زندگی‌شان را بهتر می‌کند و این توافق خوب است. اما نگرانی آنجاست که به تاخیر افتادن اجرای برجام مردم ایران را نسبت به قبل از توافق اتمی به آمریکا بدبین‌تر می‌کند.
انتقاد از حضور نظامی آمریکا در آب‌های خلیج فارس
ذکریا در مورد واکنش دونالد ترامپ، در مورد ملوانان آمریکایی که در خلیج فارس دستگیر شده بودند از ظریف سوال کرد. نامزد جمهوری‌خواهان گفته بود «سربازان ایرانی را که برای ناوهای آمریکا مزاحمت ایجاد کنند، به ضرب گلوله دور و از آب‌ها خارج می‌کنیم.»
ظریف درباره این اظهارات گفت: «سربازها و ملوان‌های ما چندین مایل از سواحل ایران فاصله دارند و نیروهای شما آمریکایی‌ها، چندین هزار کیلومتر فاصله دارند، زمانی که قایق‌های تندرو ما به آنها می‌گویند که وارد آب‌های داخلی ما نشوید، ناراحت می‌شوند.»
او ادامه داد، «رابطه با آمریکا در این ۴۰ سال عاشقانه نبود بلکه با مشکل روبرو بودیم حالا در نظر بگیرید یک ناو هواپیمابر غول‌پیکر در حال نزدیک‌شدن به آب‌های شما باشد.» او خطاب به ذکریا تاکید کرد: «آب‌های شما یعنی درباره خلیج مکزیک یا هر جای دیگر صحبت نمی‌کنیم. بحث درباره خلیج فارس است.»
بحران سوریه، سرنوشت اسد و تنش با عربستان
وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر اهمیت نقش مردم سوریه در تعیین سرنوشت دولت و آینده کشورشان عنوان کرد که برای ایجاد آتش‌بس در سوریه دعا می‌کند، اما تاکید کرد دلایل روشنی وجود دارد که هیچ یک از طرفین حاضر به کوتاه آمدن نیستند و رویکرد آنها در رابطه با هم، بازی با حاصل جمع صفر است «بر این اساس که اسد باقی می‌ماند، اسد برود، اسد برای یک سال باقی می‌ماند پس از آن می‌رود، اسد برای یک سال نمی‌ماند و… پس همه چیز روی یک فرد متمرکز شده که همین باعث بن‌بست در مذاکرات شده است.»
او در این بخش به تنش‌های بین ایران و عربستان نیز اشاره کرد و سیاست‌های عربستان را یکی از دلایل بی‌ثباتی منطقه خواند و در بخش بعدی این نشست در پاسخ به یکی از اعضای این اندیشکده که درباره مقاله اخیر ظریف در «نیویورک تایمز» در مورد «خلاص شدن از وهابیت» پرسیده بود، گفت: «اساس این تفکر بر کوته‌بینی و نگاه اشتباه به اسلام قرار دارد، اما چون دارای نفوذ و منابع مالی هستند از طریق مراکز و مدارسی خاص در نقاط مختلف جهان به تبلیغ تفکر وحشتناک خود ادامه می‌دهند.»
استقلال قوه قضاییه و دستگیری دو تابعیتی‌ها
در ادامه این جلسه در مورد رقابت‌های نفتی، روابط با ترکیه و روسیه و اختلافات با اسراییل نیز صحبت شد، اما تنها سوال ذکریا در مورد مسائل داخلی ایران در خصوص استقلال قوه قضاییه در جمهوری اسلامی بود که در مقدمه پرسش خود از واژه «حقوق بشر» استفاده کرد و پرسید: «شما و رئیس‌جمهور آقای روحانی، در طول سه سال گذشته، به‌خصوص در سفرهای خارجی‌تان فعالانه به استقبال ایرانیان خارج از کشور، به خصوص قشر متخصص و تجار رفتید و با آنها صحبت کردید و آنها را دعوت به بازگشت به کشور کردید. این در حالیست که نیروهای امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی همواره کسانی که با ملیت دوگانه به ایران سفر کرده‌اند را بازداشت کرده‌اند بدون آنکه مدرکی مبنی بر تخلف این افراد داشته باشند. به‌عنوان مثال باقر نمازی، از مقامات رسمی سازمان ملل که ۸۰ سال سن دارد و همچنین پسر او سیامک نمازی و نازنین زاغری که مادر یک کودک دو ساله است. سوال من این است که ایرانیانی که ملیت دوگانه دارند چه‌طور می‌توانند به دعوت‌های شما اعتماد کنند وقتی که در عمل هنوز این نوع بازداشت‌ها و برخوردها با آنها ادامه پیدا کرده است؟ هم شما و هم من به خوبی می‌دانیم که به‌واقع این مسئله از سیستم قضایی کشور مستقل نیست، اما سوال اینجاست که سیاست خارجی شما و آقای روحانی در برابر اقداماتی که در داخل کشور اتفاق می‌افتد چیست؟»
ظریف در پاسخی محتاطانه گفت: «شما خودتان پاسخ خودتان را دادید. قوه قضاییه در ایران مستقل است و پاسخ شما همین است. همان‌طور که شما گفتید ما ایرانیانی که ملیت دوگانه دارند را دعوت به بازگشت به ایران کردیم. بدیهی است که همان‌طور که پشت گذرنامه‌های آنها نوشته و خودشان هم می‌دانند، هنگامی که این افراد وارد کشور محل زادگاه‌شان می‌شوند آنها را به عنوان کسانی که تابعیت دوگانه دارند در نظر نمی‌گیریم و باید تابع قوانین کشور خود باشند.»
او در ادامه افزود: «صدها هزار یا میلیون‌ها ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند. هزاران نفر از آنها به‌طور عادی و بدون هیچ مانع و مشکلی وارد ایران می‌شوند و کشور را ترک می‌کنند. متاسفانه برای برخی از آنها گاهی اتفاقی می‌افتد. من اینجا نیستم برای افرادی که شما و دیگران به آنها اشاره کردید قضاوت کنم که چه پیش آمده، ما امیدواریم مسئله آنها دوستانه حل و فصل شود تا بتوانند به کشورشان برگردند. همان‌طور که می‌دانید در گذشته در آزادی بعضی از آنها نقش داشته‌ام و امیدوارم که در آینده هم این اتفاق بیافتد، اما لازم است اشاره کنم برخی افراد به دلایل سیاسی تلاش می‌کنند تا بگویند این اتفاقات در طی سه سال ریاست جمهوری آقای روحانی اتفاق افتاده، آقای روحانی هیچ ارتباطی با این مسئله ندارد. این موضوع مسئله قضایی است و رئیس جمهور در آن هیچ دخالتی ندارد. این مشخصه نظام ما است و ممکن است اشکالاتی هم داشته باشد، اما مزایای خودش را هم دارد.»
این نشست پس از حدود دو ساعت و سوالات تعدادی دیگر از حضار پایان یافت و فیلم و متن کامل آن در وبسایت شورای روابط خارجی آمریکا قرار داده شد.
