احمد رأفت – انتخاب دونالد ترامپ به‌ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، ضربه سختی برای نهاد‌های نظرسنجی بود که در کمتر از یک‌سال، چندین بار، آنچه گفته بودند با نتایج انتخابات و همه‌پرسی‌ها هم‌خوان نبود.
همین چند ماه پیش بود که نهاد‌های نظرسنجی در جریان همه‌پرسی در بریتانیا برای ماندن یا خروج این کشور از اتحادیه اروپا، دسته‌گل به آب دادند و مخالفان خروج را اکثریت اعلام کردند، در حالی که از صندوق‌های رای نظر متفاوتی بیرون آمد. هیلاری کلینتون نیز که تا چند ساعت قبل از بسته شدن حوزه‌های انتخاباتی قرار بود در ماه ژانویه به کاخ سفید بازگردد، فعلا در خانه‌اش در نیویورک باقی خواهد ماند و در چهار سال آینده دونالد ترامپ سکان سیاست را در آمریکا به دست خواهد گرفت.
کارشناسان هنوز سرگرم بررسی هستند تا ببینند چرا نظرسنجیها اشتباه از آب درآمدند. البته در عمده نظرسنجیها تکیه برای رای مردم بود و اگر شمار آرا را معیار قرار دهیم، نظرسنجیها درست بودند. در تمامی نظرسنجیها گفته می‌شد آرای هیلاری کلینتون ۴ تا ۵ درصد بیش از آرای رقیب جمهوری‌خواه‌اش خواهد بود. شمار آرای مردمی کلینتون در انتخابات ۸ نوامبر ۶۱.۰۴۷.۲۰۷ بود در حالی که ۶۰.۳۷۵.۹۶۱ رای به نام ترامپ به‌صندوق ریخته شد. در آمریکا ولی رئیس جمهور با آرای الکترال انتخاب می‌شود و با این آرا بود که دونالد ترامپ با ۳۰۶ رای کلینتون را که ۲۳۲ رای به دست آورده بود شکست داد. رئیس جمهوری جدید با به دست آوردن آرای الکترال ۲۹ ایالت توانست رقیب دمکرات‌اش را که تنها آرای الکترال ۲۱ ایالت را به دست آورد، شکست دهد.
مشارکت رای‌دهندگان پیش‌بینی‌ها را به هم می‌ریزد
گذشته از مکانیسم انتخاباتی آمریکا، در هر صورت آرای مردمی هیلاری کلینتون کمتر از نیم درصد بیش از آرای دونالد ترامپ بود. نظرسنجیها ۴ تا ۵ درصد تفاوت در آرا را پیش‌بینی می‌کردند. اگرچه نظرسنجیها می‌توانند خطای مفروض بین دو تا سه درصد داشته باشند، ولی ۴ درصد تفاوت بین پیش‌بینی‌ها و واقعیت حکایت از اشتباهاتی دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
بسیاری معتقدند یکی از عواملی که باعث این اشتباه شد به شمار مشارکت شهروندان در انتخابات ۸ نوامبر بر می‌گردد. نظرسنجیها قبل از انتخابات صورت می‌گیرند و لزوما تمام کسانی که می‌گویند در صورت شرکت به کدام کاندیدا رای خواهند داد، در روز رای‌گیری پای صندوق حاضر نمی‌شوند. این عدم مشارکت نه تنها یکی از عواملی است که باعث نادرستی نظرسنجیها شد، بلکه یکی از دلایل شکست هیلاری کلینتون و دمکرات‌ها نیز هست. بخشی از هواداران دیگر کاندیدای حزب دمکرات، برنی ساندرز، روز انتخابات یا به پای صندوق رای نرفتند یا به کاندیدای حزب سبز رای دادند. در یک بررسی که در ساعاتی پس از اعلام نتایج انتخابات صورت گرفت، به عنوان مثال مشخص شد که تیره‌پوستان کمتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد رای دادند و سفیدپوستان گسترده‌تر از گذشته در حوزه‌های انتخاباتی حضور پیدا کردند.
شرم از ابراز نام کاندیدای مورد حمایت
بی‌اعتمادی رو به گسترش مردم به کسانی که در چند دهه اخیر سکان سیاست را در دست دارند، و به حق یا ناحق مسئول نابسامانی‌ها شمرده می‌شوند، یکی از عواملی است که در عمده نظرسنجیها نادیده گرفته شده بود. در نظر‌سنجی‌ای که شبکه خبری سی ان ان منتشر ساخت این ناخشنودی از دولت فدرال انعکاس یافت و شمار ناراضی‌ها ۵۰درصد تخمین زده شد. بخش قابل توجهی از این ناراضی‌ها در نهایت به دونالد ترامپ رای دادند که نه تنها دولت بلکه دولتمردان از هر دو حزب را مورد انتقاد قرار داد و وعده‌ی دولتی متفاوت با گذشته و سیاستی جدید را می‌داد. به این نارضایتی در نظرسنجیها توجه لازم نشد و پرسش از دارندگان حق رای به انتخاب بین دمکرات‌ها و جمهوری‌خواهان خلاصه شد.
یک عامل دیگر که در گذشته در اروپا هم نتایج نظرسنجیها را در مواردی از واقعیت صندوق‌های رای دور کرده بود، مساله شرم از ابراز نظر است. بخشی از قشر متوسط و تحصیل‌کرده اگرچه قصد داشتند برگه رای خود را به نام دونالد ترامپ به‌صندوق بیاندازند، ولی از بیان آن شرم داشتند و بنابراین در نظرسنجیها خود را هوادار رقیب او هیلاری کلینتون معرفی می‌کردند. طرفداری از دونالد ترامپی که جملات سکسیستی بیان می‌کند، می‌گوید مسلمانان را نباید به آمریکا راه داد و یا باید میلیون‌ها مهاجر غیرقانونی را اخراج کرد، برای بسیاری ساده نیست و ترجیح می‌دهند خود را مخالف او معرفی کنند. در فرانسه این مساله در جریان انتخاب نیکلاس سرکوزی به ریاست جمهوری اتفاق افتاد. در آن زمان در نظرسنجیها اختلاف فاحشی بین سارکوزی و رقیب‌اش، مارین لوپن، رهبر راست افراطی وجود داشت، ولی در انتخابات بدون حمایت سوسیالیست‌ها نام سارکوزی برنده از صندوق بیرون نمی‌آمد. تا حدی این مساله در نظرسنجیهای خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نیز تاثیرگذار بود.
نظرسنجی پیشگویی نیست
برخی از کارشناسان معتقدند استفاده از فضای مجازی برای نظرسنجیهای انتخاباتی یکی دیگر از عواملی است که باعث غلط از آب درآمدن پیش‌بینی‌ها می‌شود. هواداران این نظریه به دو عامل اشاره می‌کنند: یکی، حضور گسترده‌تر طبقه متوسط و تحصیل‌کرده در فضای مجازی، و دیگر، عدم امکان راست‌آزمایی کسانی‌که در نظرسنجی شرکت می‌کنند. در نظرسنجیهای اینترنتی عمده شرکت‌کنندگان از نظر سیاسی فعال‌تر هستند، کمتر به شعارهای انتخاباتی توجه دارند و بنابراین برپایه نظرات آنها نمی‌توان نبض جامعه‌ای را که نگاهی سطحی‌تر و شعاری‌تر به انتخابات دارد تشخیص داد. نات سیلور، یکی از مهمترین نظریه پردازان نظرسنجی معتقد است که «نظرسنجیهای اینترنتی نمی‌توانند با دقتی که در نظرخواهی رودررو یا حتی تلفنی وجود دارد صورت گیرند و در نتیجه نباید به نتایج آنها بیش از حد اطمینان کرد».
روبرتو مانهایمر یکی از سرشناس‌ترین کارشناسان نظرسنجی در اروپا، البته اعتقاد ندارد که پیش‌بینی‌ها کلا اشتباه هستند. مانهایمر به کیهان لندن می‌گوید: «نظرسنجی انتخاباتی را برخی با پیشگویی اشتباه می‌گیرند. وظیفه ما پیشگویی نیست، بلکه ارائه واقعیت‌ها در لحظه انجام نظرسنجی است. واقعیت‌هایی که هر لحظه می‌توانند با انتشار خبری یا نظری، مانند صحبت‌های مدیر اف بی آی در مورد ایمیل‌های خانم کلینتون زمانی که وزیر خارجه بود، تغییر پیدا کنند». روبرتو مانهایمر در اشاره به تفاوت نتایج انتخابات آمریکا با نظرسنجیها می‌گوید: «کاهش حضور تیره‌پوستان در انتخابات و افزایش غیر قابل انتظار سفیدپوستان در میدوست قابل پیش‌بینی نبود و این مساله تاثیر قابل توجهی در تغییر نتایج انتخابات داشت».
البته این کارشناس ایتالیایی مشکلاتی را نیز در انتخاب نمونه‌های نظرسنجی ها می‌بیند و به کیهان لندن می‌گوید: «در نظرسنجی‌هایی که در رابطه با همه‌پرسی در بریتانیا انجام گرفتند، مشکل این بود که عمده نمونه‌ها ساکن کلان‌شهرها بودند وبه شهرهای حاشیه‌ای کمتر توجه شد. در کلان شهر‌ها اکثریت با کسانی بود که مخالف خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بودند، در حالی که در شهرهای کوچک بود که مردم به برکسیت یا خروج رای دادند».
خانم کورتنی کندی، مدیر نهاد نظرسنجی پیو در آمریکا نیز معتقد است در نظرسنجی‌هایی که در جریان انتخابات ۸ نوامبر ۲۰۱۶ در این کشور انجام گرفتند «نمونه‌های کلان شهر‌ها بیش از شهرهای کوچک و متوسط بودند در نتیجه هواداران هیلاری کلینتون بیش از واقعیت ارزیابی شدند، در حالی که به هواداران دونالد ترامپ کمتر بها داده شد و همین باعث شد که نتایج نظرسنجیها با واقعیت فاصله داشته باشد». خانم کندی نیز معتقد است که «بسیاری نظرسنجی را با پیشگویی اشتباه می‌گیرند». به گفته این کارشناس آمریکایی «نظرسنجی قرار نیست نتیجه یک انتخابات را از قبل تعیین کند!»
