روشنک آسترکی – بیست و دومین دوره نمایشگاه مطبوعات ایران با شعار «شفافیت، صداقت» از تاریخ ۱۴ تا ۲۱ آبان ماه ۹۵ در تهران برگزار شد.
این نمایشگاه بیش از دو دهه است در زیر سایه ممیزی، سانسور و نبود آزادی مطبوعات در ایران برگزار می‌شود و اهالی رسانه پیرامون موثر بودن آن دچار تردید هستند.
گردهمایی خانواده مطبوعات یا به عبارت درست خانواده رسانه در ایران از سال ۱۳۷۲ در قالب نمایشگاه مطبوعات آغاز شد که هفت دوره نخست آن در حاشیه نمایشگاه سالانه کتاب تهران برپا و از دوره هشتم به شکل جداگانه برگزار شد.
بر اساس گزارش رسانه‌های ایران، امسال ۹۰۰ رسانه در قالب ۶۲۰ غرفه در این نمایشگاه حضور داشتند. نمایشگاه‌هایی پر حاشیه که این نمایشگاه را از دوره‌های پیشین آن متفاوت‌تر و یا شاید متنوع‌تر کرد.
قدرت‌نمایی سیاسیون در نمایشگاه مطبوعات
یکی از موضوعات مهمی که در نمایشگاه مطبوعات امسال قابل توجه بود، بازدید سیاستمداران البته از نوع پوزیسیونی از این نمایشگاه بود؛ هر چند بازدید چهره‌های سیاسی، فرهنگی و دولتمردان از نمایشگاه مطبوعات اتفاقی عادی است اما نزدیک بودن دوازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری و شکاف عمیق میان جناح‌های درون حکومت از یک سو و امکان اطلاع‌رسانی در مورد زمان حضور این چهره‌ها و انتشار سخنان و حواشی حضورشان در شبکه‌های اجتماعی از سوی دیگر، این موضوع را در نمایشگاه امسال پررنگ کرده بود.
حسن روحانی، رییس دفتر و معاونان‌اش، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر دادگستری، معاون اجتماعی و جلوگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، سخنگوی وزارت امور خارجه، تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله مقاماتی بودند که از این نمایشگاه بازدید کردند.
از سوی دیگر اظهارات چهره‌هایی همچون محمدرضا خاتمی، فعال اصلاح‌طلب و برادر محمد خاتمی، و محمدرضا میر‌تاج‌الدینی، فعال اصولگرا و معاون پارلمانی دولت احمدی‌نژاد در نمایشگاه مطبوعات نشان داد جناح های مختلف سیاسی درون حکومت ایران شش ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، صف بندی‌های خود را آغاز کرده‌اند.
محمدرضا خاتمی در این نمایشگاه با اشاره به ممنوع‌التصویر شدن محمد خاتمی گفته بود: «اگر گفتمانی وجود ندارد، چرا ممنوع‌التصویر می‌کنید؟ از چه چیزی می‌ترسید؟» سخنان او مسئولان حراست نمایشگاه را وادار به مداخله و هدایت او به سمت در خروجی کرد.
محمدرضا میرتاج الدینی هم با انتقاد از عملکرد دولت روحانی و عملی نشدن وعده‌های او، پیرامون انتخابات پیش رو گفته بود اصولگرایان دو بار از یک سوراخ گزیده نمی‌شوند و این بار با یک کاندیدای مشخص به صحنه رقابت می‌آیند.
پاس‌کاری دولت و قوه قضاییه
اهالی رسانه در ایران دل پر دردی از سایه هولناک ممیزی و فشار در مسیر حرفه خود دارند. ایران از جمله کشورهای رتبه‌دار در بازداشت روزنامه‌نگاران است و البته روزنامه‌نگاران زیادی در سی و شش سال گذشته ایران را ترک کرده‌اند.
شرایط موجود برای اهالی رسانه در ایران زمانی دردآورتر می‌شود که حسن روحانی در نمایشگاه مطبوعات از آزادی بیان می‌گوید، سخنانی که از سوی رییس قوه قضاییه بی پاسخ نماند.
جواد لاریجانی، رئیس قوه قضاییه در پاسخ به سخنان رییس‌جمهور در مراسم افتتاحیه نمایشگاه مطبوعات گفت: «برخی می‌گویند قلم‌ها را به بهانه‌های واهی نشکنیم یا دهان‌ها را به بهانه‌ای غیر اساسی نبندیم؛ واضح است خطاب آنان به دستگاه قضایی است. برادر بزرگوار شما خودتان شفاهاً یا کتباً با واسطه یا بی‌واسطه بارها گفته‌اید که چرا با فلان روزنامه یا فلان سایت برخورد نمی‌کنید یا نزد مقام معظم رهبری گلایه می‌کنید که چرا دستگاه قضایی با فلان روزنامه برخورد نکرده است. اما وقتی در بین اهالی مطبوعات و رسانه حضور می‌یابید ندای آزادی مطبوعات سر می‌دهید و اینکه قلم‌ها را نشکنید و دهان‌ها را نبندید! البته ما به هیچ کدام از این سخنان کاری نداریم و راه قانونی خود را می‌رویم.»
تجمع اعتراضی و غافلگیری مسئولان
یکی از اتفاقاتی که در نمایشگاه مطبوعات امسال خبرساز شد تجمع اعتراضی تعداد زیادی از متقاضیان مسکن مهر در این نمایشگاه بود؛ تجمعی که نه تنها مسئولان نمایشگاه و غرفه‌داران را غافلگیر کرد، بلکه باعث فرار ولی‌الله سیف، رییس بانک مرکزی از نمایشگاه شد. معترضان هدف این تجمع را بیان مشکلات و مطالبات خود به رسانه‌های کشور و همچنین اعتراض به سیستم بانکی و وعده‌های دروغ مسئولین در تحویل خانه‌های خود مطرح کردند.
از آنجا که معترضان زمان تجمع خود را با زمان حضور ولی‌الله سیف، رییس کل بانک مرکزی در نمایشگاه تنظیم کرده بودند، با شکل گیری تجمع و ملتهب شدن فضای نمایشگاه، نه تنها ولی‌الله سیف نتوانست بر اساس برنامه از پیش تعیین شده به ایراد سخنرانی بپردازد بلکه بازدید خود از نمایشگاه را نیمه‌کاره رها کرد و مأموران حراست او را از درب‌های پشتی نمایشگاه به بیرون هدایت کردند.
نمایشگاهی ناپویا و فرمایشی
برگزاری نمایشگاه مطبوعات در ایران تا چه اندازه پویایی دارد و چه اهداف مؤثری را دنبال می‌کند؟ این پرسشی است که بسیاری از منتقدان از نمایشگاه مطبوعات در ایران آن را مطرح می‌کنند.
نمایشگاه معمولاً محلی برای عرضه کالا و خدمات و یا ارتباط با مخاطب و مشتری است. با چنین تعریفی باید دید برگزاری نمایشگاه مطبوعات از اساس کار درستی است یا خیر. نخست آنکه نه در سایت نمایشگاه مطبوعات و نه در سخنان مسئولان برگزاری این نمایشگاه هدف از برگزاری سالانه این نمایشگاه مطرح نشده است. از سوی دیگر در این نمایشگاه‌ها هیچ‌گاه فرصتی دست نداده تا اهالی رسانه بتوانند مشکلات و توانمندی‌های خود را در ارتباط مستقیم با مخاطب بسنجند؛ به این دلیل که نخست بخش زیادی از مشکلات مطبوعات در ایران، خطوط قرمز و سایه ممیزی بر سر هر تیتر و هر کلمه و هر عکس‌شان است و این موضوع اجازه نمی‌دهد مطبوعات بتوانند همه آنچه را که مهم دانسته یا لزوم پرداختن به آن را احساس می‌کنند، منتشر کنند در نتیجه قضاوت خوانندگان مطبوعات در ایران همواره با اما و اگرهایی مواجه است. از سوی دیگر در این نمایشگاه‌ها عمدتاً فضای بیان مطالبات اهالی رسانه از مسئولان نیز فراهم نمی‌شود و مسئولان نیز تنها به شکل نمایشی به بازدید از نمایشگاه پرداخته و آن دسته از مسئولانی که شانس سخنرانی در این نمایشگاه را پیدا می‌کنند تنها به بیان شعار، وعده و استفاده از تریبون نمایشگاه مطبوعات برای وزن‌کشی سیاسی و انتقاد از جریان سیاسی مخالف خود، اکتفا می‌کنند.
به نظر می‌رسد مسئولان رسانه‌های مختلف نیز چندان رضایتی از نمایشگاه مطبوعات ندارند. برخی آن را پروژه شکست خورده‌ای می‌دانند که به جای کمک به گسترش فرهنگ مطالعه مطبوعات و بهبود گردش اطلاعات در فضای رسانه‌ای ایران، به مکانی برای عرضه کالا تبدیل شده است.
حسین قربان زاده، مدیر مسئول روزنامه همشهری درباره چگونگی بهبود وضعیت نمایشگاه مطبوعات در گفتگو با خبرگزاری مهر گفته است: «با حل زیرساختی مسائل صنفی، محتوایی و حقوقی نظام رسانه‌ای در ایران و نیز رفع برخی کاستی‌های نمایشگاه مطبوعات، می‌توان به بهبود این رویداد کمک کرد. بخش عمده‌ای از این درجا زدنِ نمایشگاه مطبوعات، به این مسئله برمی‌گردد که آن پویایی که باید در رسانه‌های ما در حوزه نقد عملکرد نهادهای متولی وجود داشته باشد، وجود ندارد و به دلیل اینکه آستانه تحمل بسیاری از مسئولان‌مان در حوزه‌های مختلف پائین است، این اتفاق می‌افتد و ما هم نتیجه آن را در نمایشگاه مطبوعات می‌بینیم».
در پایان به نظر می‌رسد خانه از پای‌بست ویران است و تا زمانی که مطبوعات و به طور کل رسانه‌های مستقل و آزاد نتوانند در فضایی فارغ از سانسور و ممیزی شدید به خبررسانی، نقد و تحلیل بپردازند، برگزاری نمایشگاه مطبوعات همان‌طور که بسیاری معتقدند نمایشی بی محتواست که نه مخاطب را راضی می‌کند و نه اهالی رسانه را در فضای رقابت و پیشرفت قرار می‌دهد.
