روشنک آسترکی – مجلس سنای امریکا با اکثریت قاطع آرا یعنی ۹۹ رأی مثبت طرح تمدید ۱۰ ساله قانون تحریم‌های ایران را تصویب کرده است.
این تحریم‌ها که به داماتو معروف است با هدف جلوگیری از سرمایه‌گذاری کلان خارجی در بخش نفت و گاز ایران تصویب شد و از آن زمان یک بار در سال ۲۰۰۶ تمدید شده است.
«آلفونسو داماتو» سناتور جمهوری‌خواه آمریکا در سال ۱۹۹۵ طرحی برای تحریم اقتصادی ایران ارائه کرد که به موجب این طرح، هر شرکت یا دولتی که بیش از ۴۰ میلیون دلار در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند، با مجازات اقتصادی از سوی آمریکا مواجه خواهد شد. در واقع بر اساس این تحریم‌ها محدودیت‌هایی در حوزه تبادلات اقتصادی و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های صنعتی، هواپیمایی و نفتی با ایران ایجاد می‌شود.
با تصویب این تحریم‌ها فضایی ملتهب در میان موافقان و مخالفان برجام در جمهوری اسلامی شکل گرفته و تریبون‌ها برای اظهار نظرهای مختلف پرترافیک است.
واکنش‌های تند، از مجلس تا سپاه
رسانه‌های داخل ایران بلافاصله پس از انتشار اخبار تمدید این تحریم‌ها، شاهد موضع‌گیری تند شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی مهم در جمهوری اسلامی بود.
در این میان محسن رضایی از واکنش شوک‌آور جمهوری اسلامی در مقابل امریکا خبر داده؛ علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد و دارایی با تاکید بر اینکه برجام یک توافق دوجانبه نیست که یک کشور بتواند آن را زیر پا بگذارد و نقض کند، گفته است تحمیل تحریم به ایران امکان‌پذیر نیست. با توجه به اینکه طیب‌نیا این سخنان را پس از تمدید تحریم‌های امریکا علیه ایران گفته است، مشخص نیست مبنا و معیار او برای امکان‌پذیر نبودن تحمیل تحریم به ایران چیست!
سید محمدعلی حسینی، سخنگوی پیشین وزارت خارجه نیز در یادداشتی در روزنامه جام جم نوشته است: «کشورهای ۱+۵ دارای تعهدات و مسئولیت‌هایی هستند که ایجاب می‌کند در قبال نقض برجام و بدعهدی‌های یکجانبه و مکرر آمریکا بی تفاوت نمانند و اقدامات مناسب و ضروری را در جهت بقای مؤثر برجام انجام دهند.
مجلس شورای اسلامی نیز از اصلاح‌طلب تا اصولگرا واکنش‌های تندی نسبت به تمدید تحریم‌ها علیه ایران نشان داده و ضمن اینکه پیشتر در مقابله به مثل با نمایندگان امریکایی، خرید کالاهای مصرفی از امریکا را ممنوع اعلام کرد.
اما برخی نمایندگان مجلس این اقدام را کافی ندانسته و طرحی سه فوریتی برای از سرگیری همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تدوین و در دستور کار مجلس قرار دادند. همزمان حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس از طرح سؤال نمایندگان از ظریف درباره عدم پیش‌بینی تمهیدات لازم در قبال کارشکنی‌های آمریکا در برجام خبر داده است.
محمدجواد جمالی نوبندگانی عضو هیات رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم معتقد است باید قاطعانه، مدبرانه و شفاف، همه قوا در کنار هم در برابر این مساله یک واکنش سریع، صریح و منطقی نشان دهند.
در آن سوی ماجرا، محمد جواد ظریف دو روز پس از تمدید تحریم‌های داماتو علیه ایران گفته است کاری که کنگره آمریکا کرده است در صورتی که به امضای رئیس‌جمهور آمریکا هم برسد اثر اجرایی ندارد. وزیر خارجه دولت روحانی توضیح نداده منظورش از عبارت «اثر اجرایی ندارد» چیست و آیا منظورش این است که امریکا نمی‌تواند ایران را تحریم کند یا اینکه امریکا حرکتی خلاف مفاد برجام انجام داده است.
حسن روحانی نیز تنها به اظهار نظر کوتاهی اکتفا کرده و از دیگر کشورهای عضو ۱+۵ خواسته است به تعهدات خود عمل کنند.
وضعیت کنونی جمهوری اسلامی در برجام
در ضمیمه دوم برجام که به توقف تحریم‌های ایران اشاره دارد به توقف برخی بندهای قانون داماتو اشاره شده است. در بند «ب» این ضمیمه، ایالات‌متحده آمریکا متعهد شده که اقدام قانونی مقتضی برای لغو یا اصلاح بندهایی از قانون داماتو را که قید شده است، انجام دهد. این در حالیست که نه تنها تلاشی مشخص در این زمینه به عمل نیامده بلکه این قانون تمدید شده است. جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پیرامون این موضوع گفته است تمدید ISA (تحریم‌های داماتو) در سازگاری کامل با تعهدات آمریکاست و صرفاً یک تمدید ساده صورت گرفته و «انتظار ما این است که رئیس‌جمهور این قانون را امضاء کند اما همچنین لازم است که این موضوع را یادآوری کنم که وزیر امور خارجه جان کری از اختیارات مربوط به استثنا قائل شدن در خصوص تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای استفاده می‌کند».
آنچه جان کربی تمدید ساده خوانده است در واقع وضع تحریم‌های جدید و به این معناست که تحریمی از نو اعتبار قانونی پیدا کرده است یعنی اراده و خواست پیشین آمریکا برای تحریم و فشار بر جمهوری اسلامی می‌رفت که تا چند روز دیگر به پایان برسد اما با اراده و خواست دوباره‌ای از سوی نمایندگان مجلس آمریکا این تحریم‌ها برای مهار جمهوری اسلامی و اعمال فشار بر آن دوباره تمدید شده است.
در حالی که مقامات جمهوری اسلامی از تمدید این تحریم‌ها ابراز عصبانیت می‌کنند اما ظاهراً فراموش کرده‌اند که مطابق مفاد توافق هسته‌ای یا همان برجام، ممنوعیتی برای وضع و تمدید این تحریم‌ها وجود نداشته است بلکه صرفاً می‌بایست برخی بندهایی که در بخش تعهدات آمریکا قید شده، متوقف شود که معنای توقف به معنی برچیده شدن زیرساخت قانونی آن تحریم نیست!
نقض برجام و راه‌حل‌ها
به نظر می‌رسد پیش از تمدید نهایی این تحریم‌ها نیز مقامات جمهوری اسلامی آمادگی و پیش‌بینی چنین رویدادی را داشتند. آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی هفتم آذر ماه و چند روز پیش از رأی‌گیری در مجلس سنا اعلام کرده بود تمدید این تحریم‌ها نقض برجام است و بدانند حتماً جمهوری اسلامی در برابر آن واکنش نشان خواهد داد.
همچنین علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، مجید تخت روانچی عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و برخی دیگر از مسئولان دولتی هر کدام با اتخاذ مواضعی تمدید تحریم ۱۰ ساله ایران توسط آمریکا را ناقض برجام عنوان کردند.
پیرو سخنان آیت الله خامنه‌ای، علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز گفت بنا به گفته رهبر جمهوری اسلامی، در صورت «نقض برجام»، تهران می‌تواند «در فاصله کوتاه یک سال و نیم به یک حجم قابل توجهی از ظرفیت غنی‌سازی» اورانیوم برسد.
مقامات رسمی جمهوری اسلامی، تمدید داماتو را به معنی نقض برجام اعلام می‌کنند و از رهبر تا سپاه تا مجلس به دنبال برخوردی سنگین و متناسب با این تخلف امریکا هستند. اما مسئله بغرنج اینجاست که واکنش به این نقض برجام چه می‌تواند باشد؟ راه حلی که برای شکایت و اعتراض ایران در متن برجام در نظر گرفته شده بسیار یک طرفه و در واقع علیه ایران است. به نظر می‌رسد پیگیری این راه حل علاوه بر اینکه بدون دستاورد خواهد بود، می‌تواند منجر به فعال شدن مکانیسم «ماشه» شود که البته آمریکا به دلیل سودی که گمان می‌کند از برجام عایدش شده چنین کاری نکرده و صرفاً با تن دادن به مذاکرات، سعی خواهد کرد مسئله را با حرف و یا وعده‌های ضمنی مدیریت کند.
در این میان پیش‌بینی می‌شود راه حل‌های دیگر که این روزها با عبارات تند توسط مقامات رسمی جمهوری اسلامی ابراز می‌شود به شکل شعار باقی‌مانده و خط و نشان مجلس و شورای امنیت و قوای مسلح و دولت در حد کارهای نمایشی و بی عمل باقی خواهد ماند و بیشتر ابزاری در مناسبات داخلی است.
ضمن اینکه برای انجام تعهدات کشورهای ۱+۵ امتیازهای مختلفی چه از نظر استراتژیک و بازدارندگی و چه از نظر هزینه و چانه‌زنی به راحتی توسط تیم مذاکره‌کننده ایرانی واگذار شده است و به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت جمهوری اسلامی بتواند در مقابل این اقدام امریکا یا دیگر اقدامات مشابه دست به واکنش مؤثری بزند.
