غولی به نام پلاستیک در انتظار بلعیدنِ زمین

امروزه ما درست ۲۰ برابر سال ۱۹۶۴ پلاستیک تولید می‌کنیم.

پیش‌بینی می‌شود گستره زباله‌های سرگردان از بطری‌های پلاستیک تا در قوطی‌ها در ۲۰ سال آینده دو برابر امروز شود و حتی تا ۲۰۵۰ به چهار برابر برسد. اینها بر اساس گزارشی‌ است که موسس نهاد «الن مک‌آرتور» در نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد ارائه کرده است.

این گزارش که با عنوان «نگاهی به آینده‌ی پلاستیک» وضعیت رشد، تولید و مصرف این ماده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده پیش‌بینی کرده است تا سال ۲۰۵۰ شمار پلاستیک‌های (به شکل‌های گوناگون) رها شده در اقیانوس‌ها بیش از تعداد ماهی‌ها در همین اقیانوس‌ها شود. به زبان اقتصادی این آمار به معنی از دست رفتن سالانه ۱۲۰ میلیارد دلار سالانه برای بسته‌بندی‌های پلاستیک در جهان است.

در حال حاضر بسیاری به دنبال پیدا کردن راهی نو برای جایگزینی سیستم‌های بسته‌بندی پلاستیک هستند. از سیاستمداران تا مسئولان شهرهای بزرگ و حتی کسانی‌ که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند به صورت دوستداران یک زندگی سالم برای انسان‌ها به یکدیگر متصل شده‌اند تا الگوی تولید زیانبار را تبدیل به یک مسیر کسب و کار سالم کنند.

این مدل چگونه کار می‌کند؟ بعد از سال‌ها فعالیت، یک گزارش جدید نشان می‌دهد که برقراری ارتباط میان دولت‌ها، صاحبان صنایع و بازیگران اصلی در صنعت بسته‌بندی پلاستیک زمان‌بر خواهد بود. اما تا زمان دستیابی به توافق‌های نهایی و رسیدن به دستاوردهای مشخص می‌توان شاهد قدم‌های مثبتی در این زمینه بود. ممنوعیت استفاده از کیسه‌‌های پلاستیک خرید در کنار فعالیت‌های اجتماعی مانند آنچه می‌توان از طریق هشتگ breakfreefromplastic# آن را پیگیری کرد، نمونه‌ای از این اقدامات است.

چه باید کرد؟

اما رسیدن به مرحله‌‌ی جدید نیازمند گام‌های قاطع‌تری‌ست. در اینجا سه پیشنهاد اساسی را می‌توان مطرح کرد:

۱) تصحیح و بهبود طراحی، بازیافت و استفاده مجدد از پلاستیک‌ها

نزدیک به ۳۰ درصد از پلاستیک‌های تولیدی در جهان به صورت زباله دفن شده در اقیانوس‌ها رها می‌شوند. گزارش اخیر بر یک بازنگری اساسی برای طراحی مجدد بسته‌بندی‌ها تاکید می‌کند. طراحی‌هایی که در صورت رها شدن در محیط زیست کمترین آسیب و خطر را برای زمین و موجودات زنده داشته باشند.

۲) در مورد دست کم ۲۰ درصد از زباله‌های پلاستیک، استفاده مجدد یکی از باصرفه‌ترین راه‌های اقتصادی محسوب می‌شود. مدل جدید برای تهیه و توزیع بر پایه استفاده مجدد می‌تواند فرصت اقتصادی جدیدی به ارزش نزدیک ۹ میلیارد دلار در سال به وجود آورد.

۳) برای نزدیک به ۵۰ درصد پلاستیک‌های موجود در جهان ما نیازمند بازپرداخت برای انجام بازیافت هستیم. بهبود یافتن طراحی بسته‌بندی‌ها در جهان می‌تواند این روند را آسان‌تر کند. این اتفاق حتی سودآورتر از دفن زباله‌های پلاستیکی خواهد بود.

زیربنای این سه راهکار بر اساس آنچه نویسندگان آن پیشنهاد می‌دهند، چگونگی ساخت و تولید پلاستیک‌هاست. بسیاری از پلاستیک‌های موجود در جهان از نفت خام مشتق شده‌اند. اما حالا زمان آن رسیده است که تغییر در این فرآیند تولید ایجاد شود و به سمت یک اقتصاد پلاستیک سالم و سبزتر برود.

پلاستیک خطری جدی برای نسل آینده ایران

در ایران سالانه نزدیک به ۳ میلیون تُن پلاستیک از جنس پلاستیک‌های با دوام تولید می‌شود. پلاستیک‌های تولیدی و میزان مصرف آن در ایران با هشدارهای جدی از سوی کارشناسان روبروست. کارشناسان بر این باورند که «پلاستیک صددرصد آلوده و سرطان‌زا بوده و با روند افزایش مصرف این محصول ایران حدود ۱۰ الی ۲۰ سال آینده با فاجعه‌ای روبرو خواهد شد  که جز آلودگی چیزی نخواهد داشت».

بخش بزرگی از مصرف پلاستیک در ایران به منظور تولید کیسه‌های خرید است. در واقع با یک نوسازی فرهنگی جامع می‌توان نسل‌های آینده را از خطر غرق شدن در پلاستیک‌هایی که بسیاری از آنها اصلا  تجزیه نمی‌شوند، نجات داد.

جدا از اینها میزان مصرف بالای ظرف‌های یک‌بار مصرف در ایران نیز مشکلی جدی‌ست. بنا به تحقیقات انجام شده «مصرف ظروف یک‌بار مصرف با بروز سرطان‌های ریه، کبد و پروستات ارتباط مستقیم دارد». این تحقیق زمانی که در کنار گزارش اتحادیه تولیدکنندگان پلاستیک و نایلون ایران مبنی بر «مصرف میانگین روزانه ۱۴ هزار تن ظرف پلاستیکی و ۳ هزار تن ظرف کاغذی» قرار می‌گیرد ابعاد خطر را دو چندان به نمایش می گذارد.

پلاستیک بلای جان زیست‌بوم ایرانی

به گفته یک کارشناس پتروشیمی در ایران «مرگ و میر لاک‌پشت‌ها، تلف شدن یک میلیون از آبزیان دریایی به وسیله پلاستیک‌هایی که ۸۰ درصد آن از خشکی به اقیانوس رفته و تنها ۲۰ درصد آن از جانب کشتی‌ها رها شده و ساطع شدن مواد سمی بر اثر دیدن حرارت یا برخورد با مواد داغ در ایجاد سرطان، از عوارض استفاده از پلاستیک‌ها است». بر همین اساس است که بسیاری از کارشناسان و دوستداران محیط زیست نسبت به تهدید جدی پس‌مانده‌های پلاستیکی در دریای خزر و خلیج فارس هشدار می‌دهند.

علی مهدی‌نیا دانشیار پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی تاکید می‌کند: «٨٠ درصد زباله‌های دریایی، پلاستیک است که بسیاری از آنها غیرقابل‌تجزیه هستند. پلاستیک‌ها خطراتی را برای ماهیان، پرندگان، خزندگان و پستانداران دریایی و حتی ساکنان مناطق ساحلی ایجاد می‌کنند. غیر از مواد شیمیایی و پلاستیک‌ها، فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، نیکل، آرسنیک و کادمیوم نیز ترکیباتی هستند که در بدن آبزیان تجمع می‌یابند. این فلزات حتی در غلظت‌های کم نیز سمّی هستند».

در حالی که به گفته خود مسئولان ایران ۵۰ درصد پلاستیک مصرفی در ایران شامل کیسه‌های خرید است، برنامه حذف این کیسه‌ها همچنان بدون پیگیری باقی مانده است. به گفته معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط زیست، برنامه سه ساله این سازمان از آغاز سال ۹۵ اجرایی شده تا «طی سال اول آن اقدام داوطلبانه پیگیری، در سال دوم این اقدامات مدیریت شده و در برخی موارد الزامی می‌شود و در سال سوم الزاماتی را برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تعیین می‌کنیم».

با این همه، برنامه‌ها و طرح‌های سالم‌سازی ساحل‌های ایران همچنان بدون برنامه‌ریزی و مدیریت جامع به حال خود رها شده‌اند.

* منبع: مجمع جهانی اقتصاد
* ترجمه و تنظیم: کامیار بهرنگ
* بخش‌های مربوط به ایران توسط کیهان لندن به متن اضافه شده است.