داستان خوزستان و ریزگردهایش از هفته‌های گذشته به خبر ثابت رسانه‌های فارسی‌زبان تبدیل شده است.
در بیشتر روزهای نیمه دوم بهمن‌ماه، آسمان خوزستان به جای باران، خاک بارید و زندگی ساکنان این استان را در برخی شهرها با مشکلات متعدد روبرو ساخت.
در این میان اهواز، مرکز استان خوزستان، بحرانی‌ترین شرایط را سپری کرد و مختل شدن زندگی شهروندان به دلیل قطع برق طولانی و عدم مدیریت بحران کارآمد از سوی مسئولان باعث بروز اعتراضاتی در سطح این شهر شد.
از وعده تا بی‌عملی
حسن روحانی در زمان تبلیغات انتخاباتی در سال ۹۲ با طرح این پرسش که «چرا تا کنون برای ریزگردها فکری نشده است» حل بحران ریزگردها و دیگر مشکلات زیست‌محیطی ایران را در سرلوحه برنامه‌های «دولت تدبیر و امید» عنوان کرده بود اما اکنون با نزدیک شدن پایان عمر دولت یازدهم نه تنها بحران ریزگردها مهار نشده بلکه دولتمردان حسن روحانی نشان دادند در این چهار سال حتی قادر به مدیریت نسبی بحران ریزگردها نیز نبوده‌اند.
تجمع خودجوش مردم خوزستان در مقابل استانداری و نشانه رفتن بی‌کفایتی دولت در اعتراض‌هایی که به شکل شعار و پلاکارد نمود پیدا کرد، باعث شد دولت برای راضی کردن مردم این شهر به تکاپو بیافتد. از یک سو بودند در این میان جریاناتی که تلاش می‌کردند تا با ماهی گرفتن از آب گل‌آلود، این بحران ملی را به مبارزه سیاسی علیه دولت کاهش دهند، و از سوی دیگر با نزدیک شدن دوازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری، دولت نیز به نوبه خود تلاش می‌کند خود را از تیررس انتقادات مردم و مشکلات عدیده دور نگه دارد.
البته برخی نیز معتقدند چون ریزگردها این بار در کنار ریه‌های خوزستانی‌ها، تأسیسات زیرساختی را هم نشانه گرفته، دولت تکان کوچکی به خودش داده است.
روز دهم بهمن‌ماه و ۴۸ ساعت پس از هجوم اخیر ریزگردها به استان خوزستان، حسن روحانی در جلسه هیئت دولت، وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و امور خارجه را برای پیگیری گرد و غبار این استان مکلف کرد. رئیس دولت یازدهم از وزیر کشاورزی خواست تا روند مالچ پاشی و نهال‌کاری در کانون‌های داخلی گرد و غبار به ویژه در خوزستان را تسریع کند. همچنین به وزیر امور خارجه دستور داد مسائل دو جانبه ایران و عراق را به صورت ویژه پیگیری کند.
محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی و نماینده رئیس‌جمهوری در طرح مقابله با ریزگردها به خوزستان سفر کرد و ضمن بازدید میدانی از کانون‌های ریزگردها در جنوب اهواز از عملیات ضربتی تثبیت ۴۰ هزار هکتار از کانون‌های داخلی ریزگردها خبر داد و اعلام کرد در یک طرح درازمدت و جامع، برای مقابله با ریزگردهایی که منشأ داخلی دارند، ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی از طریق بیولوژیک، کاشت گیاهان، درختان سازگار با محیط و در نقاطی به صورت مالچ پاشی و رهاسازی آب در مدت چهار تا پنج سال صورت خواهد گرفت.
فشار مضاعف نمایندگان به دولت
در مجلس شورای اسلامی هم نمایندگان خوزستان در تلاش هستند تا دولت را موظف کنند برای مهار بحران ریزگردها به شکل جدی بکوشد. بر اساس مصوبه نمایندگان مجلس که در جلسه علنی روز چهارشنبه، ۴ اسفندماه انجام شد، وزارت نفت مکلف شد ۳ درصد از مبلغ قراردادها و پیمان‌های خود را در مناطق نفت‌خیز و گازخیز و پیرامون حوزه‌های نفتی و گازی پس از واریز به خزانه برای کاهش اثرات سوء زیست محیطی و توسعه زیرساخت‌ها در مناطق نفت‌خیز و محروم کشور هزینه کند.
پیشتر و در آبان‌ماه سال ۹۵ نیز مجلس طرح دیگری را مصوب کرد که بر اساس آن دولت تا پایان سال اول برنامه ششم توسعه، نسبت به تهیه طرح جامع مقابله با ریزگردها اقدام کند.
در این میان عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول در مجلس شورای اسلامی می‌گوید ۱۰ وزیر دولت یازدهم به استان خوزستان سفرکرده‌اند اما دریغ از یک مصوبه مناسب برای مبارزه با ریزگردها. او با اشاره به سیاست‌های غلط وزارت نفت و نیرو که سبب تشدید مشکلات زیست‌محیطی استان خوزستان شد، می‌گوید: «دولت وضعیت بد مردم خوزستان را تشدید نکند و کمتر به محیط‌زیست این استان دست‌اندازی کند زیرا صد درصد مشکلات امروز خوزستان در بحث ریزگردها ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و از بین رفتن مراتع خوزستان است».
تیشه سیاست‌های غلط بر محیط‌زیست خوزستان
اشاره نماینده دزفول به نقش دولت در تشدید بحران زیست‌محیطی خوزستان، پیشتر نیز از سوی برخی کارشناسان مطرح شده بود.
برخلاف ادعای معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت از محیط‌زیست ایران که منشأ ریزگردها را در خارج از ایران معرفی می‌کند، کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند منشأ اصلی ریزگردهای خوزستان در داخل ایران است. نخستین کانون، شامل بستر دشت‌های رسوبی رودخانه‌های جراحی، مارون و کارون هستند. کانون دوم، کانون فرسایش بادی است که از استان «واسط» در عراق در نزدیکی شهر «بدره» شروع و تا شرق کرخه در داخل ایران ادامه دارد. این کانون عرصه‌ای به مساحت ۱۷۵۵ هزار هکتار را اشغال کرده که بیشتر آن در خاک ایران قرار دارد.
کانون سوم و اصلی‌ترین کانون ریزگردهای خوزستان، تالاب خشک‌شده هورالعظیم است. تالابی که نه به دلیل کم‌آبی، بلکه به دلیل سیاست‌های غلط دولت خشکانده شده است. تالاب هورالعظیم که در اواخر دهه هشتاد خورشیدی به دلیل کم‌آبی، با خطر خشک شدن دست و پنجه نرم می‌کرد در سال ۸۹ به شرکت ملی نفت چین سپرده شد تا عملیات اکتشاف و استخراج نفت از آن آغاز شود. با روی کار آمدن دولت یازدهم، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت دولت حسن روحانی اقدام به خشک‌کردن کامل این تالاب کرد. اکنون این تالاب به شوره‌زاری به عنوان منشأ ریزگردها در خوزستان تبدیل شده است.
درمانی با عوارض زیاد
ریزگردها بیش از یک دهه است گریبان مردم خوزستان را گرفته‌اند و تا کنون هیچ طرح و برنامه موثری برای مهار آنها عملی نشده است. اکنون به نظر می‌رسد جدی‌ترین طرحی که از سوی دولت برای مهار ریزگردها قرار است انجام شود مالچ پاشی در کانون‌های ریزگردها است. مالچ ترکیبی از قیر و آب و ماده‌ای ممزوج کننده است و به اعتقاد برخی کارشناسان با توجه به سطح گسترده کانون‌های ریزگردها، استفاده از مالچ برای مهار بحران، اقدامی اشتباه است. گاز سرطان‌زایی که از مالچ متصاعد می‌شود، از بین رفتن گیاهان و جانوران زیر خاک، هدر رفتن آب بارندگی به دلیل نفوذناپذیر بودن مالچ ، خود باعث و بانی مشکل مهم دیگریست. گذشته از آنکه اساسا مالچ پاشی نیز نمی‌تواند بحران موجود در خوزستان را به سرعت مهار کند. هر چند دولت روحانی مدعی شده بود که در عرض چهار سال بحران ریزگردها را مدیریت خواهد کرد اما معصومه ابتکار می‌گوید مهار این بحران ۳۰ سال زمان نیاز دارد.
با این وضع مردم خوزستان یا باید خود را برای سال‌های طولانی تنفس خاک آماده کنند و با ریزگردها به همزیستی برسند یا باید به مناطق دیگر ایران مهاجرت کنند. در گزارش میدانی که کیهان لندن منتشر کرده است، مردمان این منطقه با بغض از خاک و خفگی خوزستان و موج مهاجرت دوم پس از جنگ ایران و عراق می‌گویند.
روشنک آسترکی
