رضا تقی‌زاده – تبریک نوروزی دونالد ترامپ که بر خلاف بیانیه‌های روسای جمهوری پیشین آمریکا با دو روز تاخیر منتشر شد، در عین کوتاهی، حاوی آرزوی آزادی برای مردم ایران و احترام به تاریخ پادشاهی و سنت‌های ملی ایرانیان بود.
دو روز پیشتر و طی ملاقات با حیدر العبادی، نخست وزیر عراق که به مناسبت چهاردهمین سالگرد حضور نظامی‌آمریکا در عراق و شرکت در همایشی به همین منظور راهی واشنگتن شده، دونالد ترامپ موضوع توافق اتمی دولت اوباما با جمهوری اسلامی را مطرح و اظهار داشت: « یکی از موضوعاتی که برای من جای پرسش گذاشته این است که چرا باراک اوباما این توافق را با ایران امضا کرد؟»
با وجود تلاش‌های متعدد کشورهای منطقه برای مطرح کردن موضوع ایران و قرار دادن آن در دستور کار دولت تازه آمریکا، پیش از شکل گرفتن نهایی سیاست خارجی آن کشور در رابطه با جمهوری اسلامی، دولت ترامپ تا کنون در رابطه با تهران سکوت نسبی اختیار کرده بود.
پیش از دیدار روز دوشنبه ترامپ با نخست وزیر عراق، که بیش و کم طرفدار جمهوری اسلامی است اما دوستی با آمریکا را سودمندتر از نزدیکی با تهران می‌داند، محمد سلمان، نایب ولیعهد و وزیر دفاع عربستان با ترامپ و مقامات آن کشور پیرامون ایران و مسائل منطقه گفتگو کرده بود.
نخست وزیر اسراییل نیز طی روز‌های ۱۵ و ۱۶ فوریه به راه مشابهی رفته و تلاش کرده بود پرونده ایران را از بایگانی راکد وزارت‌خانه‌های آمریکا خارج و روی میز کار روسای تازه قرار دهد.
شواهد بسیاری حاکی است که با کنار رفتن مایکل فلین از پست مشاور امنیت ملی کاخ سفید، دست کم تا جایی که سیاست خارجی تازه آمریکا در رابطه با منطقه خاورمیانه، و بخصوص ایران مطرح است، دولت ترامپ گمان قوی به به دلیل گم کردن راهنما و نداشتن نقشه راه، از حرکت بازمانده.
مشخص‌ترین اقدام عملی ترامپ در رابطه با ایران پس از آغاز به کار در کاخ سفید، صدور فرمان اولیه منع ورود اتباع ۷ کشور عمدتا مسلمان‌نشین بود که به نظر می‌رسد فکر آن پیش از کنار رفتن مایکل فلین مطرح شده و همسو با سیاست « نشان دادن کارت زرد و اخطار به ایران» بود.
آنچه محسوس است این است که کاخ سفید در رابطه با ایران و حکومت اسلامی آن، تا کنون سیاست «مطالعه و سکوت» را، نسبت به هر گزینه دیگر ترجیح می‌داده، اما، این نحوه برخورد انفعالی، به آرامی در حال تغییر است.
سیاست خارجی آمریکا کجا شکل می‌گیرد؟
سیاست خارجی آمریکا تنها متاثر از رفتار‌های وزارت خارجه آن کشور نیست؛ مجموعه‌ای شامل وزارت خارجه، وزارت دفاع، شورای امنیت ملی، خزانه‌داری و محافل امنیتی و اطلاعاتی در تدوین خطوط و اجرای سیاست خارجی واشنگتن تاثیرگذارند.
وزارت خارجه ترامپ در اختیار تیلرسن قرار داده شده که یک مرد نفتی است بدون سابقه حضور در مشاغل دولتی و یا عضویت در کنگره.
مناسبات ترامپ با محافل اطلاعاتی آمریکا در وضعیت انتقادی و انتقالی است و رفتار‌های این نهاد‌ها در رابطه با ایران تا دریافت دستورالعمل‌های دولت تازه، به شیوه گذشته ادامه خواهد یافت.
خزانه‌داری آمریکا در اجرای توافق اتمی با ایران (برجام) دارای یک نقش کلیدی است. صدور دستورالعمل‌های مربوط به نقل و انتقالات بانکی بر مبنای دلار، مجوز برای صدور کالاهای اروپایی مانند تحویل هواپیماهای ایرباس به ایران، مسئولیت این وزارت‌خانه محسوب می‌شود.
در دولت ترامپ اعتبارات دفاعی، افزایش و هزینه‌های وزارت خارجه و کمک‌های خارجی کاهش یافته‌اند.
به این ترتیب انتظار می‌رود سهم وزارت دفاع در تدوین سیاست خارجی آمریکا در رابطه با مناطق بحران‌زده بسیار قوی‌تر از پیش شود.
شورای امنیت ملی کاخ سفید که تصور می‌رفت با حضور فلین تاثیر قاطع بر روند سیاست خارجی ترامپ بگذارد تا زمانی که مشاور تازه و جانشین فلین، ژنرال هربرت مک مستر، آن‌طور که در کتاب خود «مسیر و وظیفه» توضیح داده، شورای مشورتی امنیت ملی رییس جمهوری را به واحدی کارساز و راهبردی تبدیل نکند، تا حدودی در حاشیه‌ی سیاست خارجی آمریکا باقی خواهد ماند.
ژنرال مک مستر، با داشتن درجه دکترا در تاریخ آمریکا و بنا بر انتخاب سال ۲۰۱۴ مجله تایم، یکی از یکصد مرد تاثیرگذار جهان، دارای سابقه‌ای طولانی در کشورهای همسایه ایران است: جنگ ابتدای دهه نود در کویت، جنگ ۲۰۰۱ افغانستان و جنگ سال ۲۰۰۳ به بعد در عراق و بخصوص نبرد‌های شهر تلعفر در شمال غرب استان نینوا، که او را با شیعیان عراق و ایران درگیر و بیش از پیش آشنا ساخت.
در تدوین راهبرد سیاست خارجی آمریکا، کشورهای خارجیِ دوست، رسانه‌ها، و همچنین اتاق‌های فکر، بخصوص با وابستگی مالی به بنیاد‌های شناخته شده (راکفلرز، پلاشرز، مرکز ویلسون و…) تاثیرگذار هستند.
فوری‌ترین موضوع برای هر یک از نهاد‌های دولتی آمریکا در رابطه با ایران و جمهوری اسلامی، بخصوص وزارت خارجه، توافق اتمی ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۵ است.
گزینه‌های ترامپ
در فاصله‌ای اندک از سفر اخیر نتانیاهو به آمریکا، کمیته با اهمیت روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا روز شانزده ماه فوریه جاری پذیرای رسمی «اسکات مادل – Scott Modell»، یکی از ماموران اطلاعاتی سابق آن کشور (سیا) و رییس کنونی «گروه راپیدان – Rapidan Group» بود که فردی است مرتبط با مراکز قدرت واشنگتن.
موضوع توضیحات آقای مادل در جلسه مجلس نمایندگان «سیاست خارجی آینده آمریکا در قبال ایران» بود که شکل جامع‌تر و نوشتاری آن (بنا بر آنچه وی طی مکاتبه‌ای با نویسنده این خطوط اعلام داشت) به مجلس نمایندگان تسلیم شده و می‌تواند در تدوین سیاست خارجی تازه ترامپ مورد استفاده قرار بگیرد.
خلاصه‌ی آنچه اسکات مادل به عنوان شهادت‌نامه مطرح کرد این بود که «رفتار‌های نرم و سازشکارانه دولت اوباما در قبال جمهوری اسامی به تشدید اقدامات خصمانه تهران در رابطه با واشنگتن انجامیده و باید مورد تجدید نظر اساسی قرار گیرد.»
نکته‌ای که وی بر آن تاکید داشت این بود که ایران در وضعیت کنونی در شرایط نزدیک به تجربه «بهار ایرانی» و یا اصلاحات قابل ملاحظه از درون نیست و حاکمیت اسلامی تهران نیز در آستانه‌ی سقوط قرار ندارد.
پیشنهاد او این است که دولت ترامپ برای برخورد با جمهوری اسلامی باید رفتار‌های جدی و تلافی‌جویانه در پیش گرفته (مثلا تنها به شلیک تیر اخطار در مقابل تحریکات قایق‌های تندرو سپاه در خلیج فارس قناعت نکند) و هر اقدام غیردوستانه را با اقدام تندتری پاسخگو شود (مشابه سیاست‌های رونالد ریگان در مقابل حکومت ایران طی دو سال منتهی به توقف جنگ ایران و عراق).
با این حال توصیه وی این است که با قبول جمهوری اسلامی به عنوان یک واقعیت، باید زیرساخت‌های سیاست خارجی محکم‌تری برای سال‌های پیشِ رو ایجاد شده و مقابله با جمهوری اسلامی بخصوص در عرصه رسانه‌ای تشدید شود.
حجم بزرگی از رساله‌ی آقای مادل به ضرورت استفاده متفاوت از رسانه‌های فارسی زبانی اختصاص یافته که هزینه‌های آن را دولت آمریکا می‌پردازد.
با در نظر گرفتن اهمیت و حساسیت توافق اتمی با تهران، شاید باید انتظار داشت خطوط سیاست خارجی دولت ترامپ مقدم بر سایر موضوع‌ها، در رابطه با «برجام» تدوین و اعلام و به موقع اجرا گذاشته شود.
ترامپ در رابطه با «برجام» دارای گزینه‌های مختلف است: کنار نهادن توافق اتمی و یا بی اعتنایی نسبت به تعهداتی که دولت اوباما به هر شکل در قبال جمهوری اسلامی پذیرفته بود؛ قبول برجام به شرط تشدید ضوابط نظارت بر اجرای تعهدات ایران و تهدید به اعمال تنبیهات در صورت تخلف تهران؛ قبول برجام و همراهی با جمهوری اسلامی به شرط باز گذاشتن دست موسسات آمریکایی در بازار واردات ایران (صادرات هواپیمای بوئینگ در کنار صدور مجوز فروش ایرباس).
اظهارات روز دوشنبه ۳۰ ماه مارس ترامپ طی ملاقات با حیدر العبادی نخست وزیر عراق نخستین نشانه از مسیری است که سیاست خارجی تازه آمریکا در رابطه با جمهوری اسلامی و آینده ایران اتخاذ خواهد کرد.
