احمد رأفت (+عکس) شهر زیبای ونیز و کانال‌هایش از ۱۳ ماه مه تا ۲۶ نوامبر آینده میزبان ۵۷امین دوسالانه هنرهای تجسمی است. دوسالانه ۲۰۱۷ به هنر و هنرمندان اختصاص دارد و با شعار «زنده‌باد هنر زنده»، با مدیریت کریستین ماسل، منتقد هنری فرانسوی برگزار می‌شود.
زنده‌باد هنر زنده
برخلاف دو سال پیش که مهاجرت، تغییرات اقلیمی و استعمار در دستور کار دوسالانه ونیز قرار داشت، این بار هنر و هنرمندان در مرکز توجه قرار دارند. کریستین ماسل در مراسم معرفی دوسالانه ۲۰۱۷ گفت: «هنر آخرین سنگر برای اندیشیدن، ابراز نظر فردی، آزادی و اشاره به مسائل اساسی است. هنر آخرین سنگر نگاهی جامع به جهان فراتر از منافع شخصی و مد‌های زودگذر است. هنر تنها بدیل انزواگرایی و بی‌تفاوتی است».
شیر طلایی دوسالانه‌ی ۲۰۱۷ به هنرمند تجسمی آمریکایی کارول شنمان تعلق گرفت. در گذشته تنها یک‌بار این شیر طلایی به یک هنرمند ایرانی تعلق گرفته است. شیرین نشاط هنرمند ایرانی ساکن نیویورک در سال ۱۹۹۹ این جایزه را به دست آورد.
غرفه ایران
در این دوسالانه، ۸۵ کشور دارای غرفه رسمی هستند که جمهوری اسلامی یکی از آنهاست. ایران برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ صاحب غرفه در این نمایشگاه شد. در آن سال سه هنرمند ایرانی، حسین خسروجردی، بهروز دارش و حسن نادعیان برای حضور در اولین غرفه ایران به ونیز رفتند. امسال سه کشور نیجریه، آنتیگوا و باربادوس و جمهوری کریباتی برای اولین بار در دوسالانه ونیز با غرفه‌‌ی کشورهای خود حضور دارند.
ایران در Giardini، محوطه رسمی دوسالانه که میزبان غرفه‌های کشوری است حضور ندارد. تمام کشورهایی که در چند دهه اخیر صاحب غرفه شدند، به دلیل محدود بودن فضای محوطه Giardini مجبورند هر دوره ساختمانی را در شهر کانال‌ها برای برگزاری غرفه خود اجاره کنند.
غرفه ایران امسال در ساختمانی در کنار یکی از کانال‌های مهم شهر ونیز که دولت اجاره کرده، برپا شده است. در این ساختمان تاریخی که با نام Palazzo Donà delle Rose شهرت دارد، کارهایی از بیژن بصیری با عنوان «آذرخش اندیشه» ارائه شده است. کیوراتنور یا مدیر هنری غرفه ایران، مجید ملانوروزی، ٰمدیر موزه هنرهای معاصر تهران است.
بیژن بصیری در سال ۱۹۷۵ برای ادامه تحصیل در زمینه هنر به رم آمد و از آن زمان در پایتخت ایتالیا سکونت دارد. بیژن بصیری که در مدرسه عالی هنرهای زیبای رم تحصیل کرده است، نامی آشنا در صحنه هنر ایتالیاست و در چند سال گذشته برای برگزاری چند نمایشگاه به تهران سفر کرده است. مجسمه‌های بیژن بصیری، که در آنها از مواد خام مختلف از خمیر کاغذ تا برنز، فولاد و سنگ‌های آتشفشان استفاده شده، به گفته منتقدین ایتالیایی، مخلوطی از «شعر، ادبیات، تئاتر و موسیقی» هستند.
محور بسیاری از کارهای بیژن بصیری، که رسانه‌های جمهوری اسلامی از او با عنوان «سفیر هنری ایران در جهان» یاد می‌کنند، متافیزیک است. یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های این هنرمند در ایتالیا، سری مجسمه‌هایی از طلا بود که با نام «ذخیره طلای تفکر» برگزار شد و مورد توجه بسیار قرار گرفت. برخلاف گذشته، بیژن بصیری و مجید مولاوری برای معرفی غرفه ایران در دوسالانه ونیز، شهر تهران را انتخاب نکردند. نشست معرفی غرفه ایران در چغازنبیل برگزار شد.
چغازنبیل نیایشگاهی است که در دوران حکومت عیلامیان، حدود ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده است. این نیایشگاه توسط اونتاش‌گال برای ستایش اینشوسیناگ، الهه نگهبان شهر باستانی شوش، ساخته شده است. چغا در زبان لری به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است. چغازنبیل اولین بنای باستانی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
هنرمندان ایرانی در نمایشگاه‌های جانبی
البته دوسالانه ونیز خارج از غرفه‌های کشوری، هر بار میزبان ده‌ها هنرمند از کشورهای مختلف است که در رابطه با تم آن دوره، کارهایی را ارائه می‌دهند. کارهایی که در Arsenale به نمایش در می‌آیند. امسال در این بخش ۱۲۰ هنرمند از ۵۱ کشور حضور دارند. ۱۰۳ نفر از این هنرمندان برای اولین بار است که به دوسالانه ونیز دعوت می‌شوند.
در حاشیه دوسالانه ونیز نمایشگاه‌های انفرادی و جمعی بسیاری برگزار می‌شود. برخی از این نمایشگاه‌های جانبی و گروهی اهمیت کمتری نسبت به غرفه‌های کشوری و نمایشگاه‌های رسمی دوسالانه ندارند؛ برای نمونه، «امپراتوری دوم، تصویر در تحرک»، ۱۱۵ ویدیوی هنری و فیلم کوتاه از هنرمندان کشورهای بسیاری را در بر می‌گیرد. این نمایشگاه در محله Riva dei Sette Martiri برگزار می‌شود و نهاد‌های بریتانیایی از آن حمایت کرده‌اند. نگین وزیری، هنرمند ایرانی- ایتالیایی ساکن لندن، نه تنها با ویدیویی با عنوان Mind the Gap در این نمایشگاه حضور دارد، بلکه یکی از دو کیوراتور یا مدیران هنری این مجموعه نیز هست.
در نمایشگاه گروهی «ساختارهای فردی: مرز‌های باز» که با حمایت «مرکز فرهنگی اروپا» در Palazzo Bambi برگزار می شود نیز هنرمند دیگری از ایران حضور دارد. در این نمایشگاه کارهای ۲۰۰ هنرمند از ۴۰ کشور به نمایش درآمده است، که مسعود اخوان‌جم یکی از آنهاست. مجسمه‌های مسعود اخوان‌جم، که در آلمان و آمریکا تحصیل کرده، همگی از استینلس هستند، فلزی که عمدتا برای ساختن لوازم خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کار با استینلس که سختی آن دو برابر فولاد است، بسیار مشکل است و شمار معدودی از هنرمندان از این فلز برای خلق آثار خود استفاده می‌کنند.
دوسالانه ونیز که ۱۲۲ سال قدمت دارد، در دوره قبلی در سال ۲۰۱۵ بیش از نیم میلیون بازدید کننده داشت. مسئولان دوسالانه ونیز پیش‌بینی می‌کنند که این دوره، تا پایان آن در ۲۶ نوامبر آینده، بیش از ۶۰۰ هزار نفر از آن بازدید کنند.
