دونالد ترامپ در نخستین سفر خارجی خود، روز شنبه، ۲۹ اردیبهشت، برای دیداری سه روزه وارد عربستان سعودی شد.
این سفر که دو محور سیاسی و اقتصادی را در بر داشت، نه تنها برای کشورهای عربی منطقه بلکه برای ایران دارای اهمیت است.
ترامپ در این سفر ضمن عقد ۳۸۰ میلیارد دلار قراردادهای تجاری، در سه نشست مشترک آمریکا و عربستان سعودی، کنفرانس کشورهای عربی خلیج فارس و نشست مشترک آمریکا با سران کشورهای عربی- اسلامی شرکت کرد.
امضای قرارداد تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری
بر اساس اعلام مقامات رسمی عربستان سعودی ارزش قراردادهای میان این کشور و آمریکا که در سفر دونالد ترامپ به ریاض امضا شد، حداقل ۳۸۰ میلیارد دلار است.
این قراردادها در حوزه‌های مختلفی از جمله اقتصادی و فناوری میان دو طرف به امضا رسیده که قرار است طی ۱۰ سال آینده اجرایی شود.
بر همین اساس، بیش از ۲۰ مجوز برای شرکت‌های بزرگ آمریکایی به منظور کمک برای سرمایه‌گذاری مستقیم بین دو کشور صادر شده که نتیجه آن ایجاد هزاران شغل برای آمریکایی‌ها، افزایش خرید کالاها، تجهیزات و فناوری‌های آمریکایی است که البته عربستان سعودی هم از آن نفع می‌برد.
البته بخشی از این قرار دادها در حوزه نفت و گاز منعقد شده و قرار است که شرکت «آرامکو» عربستان در مجموع ۳۰ میلیارد دلار در آمریکا تا سال ۲۰۲۳ میلادی سرمایه گذاری کند که برآورد می‌شود این موضوع منجر به اشتغال زایی تقریباً ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر شود.
یکی از مهم‌ترین قراردادهای امضا شده میان دو کشور قرارداد ۱۱۰ میلیارد دلاری فروش تسلیحات نظامی امریکا به عربستان سعودی است.
این قرار داد مورد توجه بسیاری از رسانه‌های جهان قرار گرفت. بر اساس اعلام موسسه صلح استکهلم، عربستان در سال ۲۰۱۶ میلادی با صرف ۶۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار برای فعالیت‌های نظامی و خرید تجهیزات جنگی، در لیست کشورهایی که بیشترین هزینه نظامی را دارند، در رتبه چهارم قرار گرفت.
صف آرایی علیه جمهوری اسلامی
سفر دونالد ترامپ به عربستان از بُعد سیاسی نیز قابل توجه بود. دونالد ترامپ در نشست‌هایی که در ریاض داشت مواضع تندی علیه جمهوری اسلامی اتخاذ کرد.
او در کنفرانس کشورهای عربی- اسلامی که با حضور ۵۵ کشور اسلامی و عربی تشکیل شد، گفت که جمهوری اسلامی ایران مسئول بی‌ثباتی در خاورمیانه است. او افزود که ایران تروریست‌ها و دیگر گروه‌های افراطی را که عامل نابودی و آشوب هستند، آموزش می‌دهد و از نظر مالی تأمین می‌کند.
ترامپ افزود: «تا زمانی که ایران آماده نباشد که شریک صلح شود، کشورهای آگاه باید در همکاری با یکدیگر این کشور را منزوی کنند.»
دونالد ترامپ همچنین گفت مردم ایران قربانی نظام حاکم در ایران هستند. رئیس جمهوری آمریکا افزود که ایران «تمدنی بزرگ» دارد، اما رهبران این کشور توجهی به مردم خود ندارند.
در این کنفرانس همچنین سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان نیز در این نشست ایران را به حمایت از تروریسم متهم و گفت: «ایران از زمان شکل‌گیری انقلاب اسلامی به رهبری آیت الله خمینی به «نوک پیکان تروریسم» در منطقه تبدیل شده است.»
در پایان این کنفرانس که سران کشورهای مسلمان از جمله ملک عبدالله، پادشاه اردن، اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، نواز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و تمامی سران کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس در آن حضور داشتند، شرکت کنندگان بیانیه‌ای صادر و در آن تاکید کردند که مقابله با ریشه‌های فکری تروریسم و قطع منابع مالی آن و تبادل اطلاعات درباره تحرکات گروه‌های تروریستی ضرورت دارد.
در بیانیه کنفرانس عربی اسلامی آمریکایی تاکید شد که سران آن با تاسیس مرکز جهانی در ریاض برای مقابله با تفکر افراطی استقبال می‌کنند. در ادامه بیانیه پایانی آمده است که از ارسال ۳۴ هزار سرباز به عنوان نیروی ذخیره برای حمایت از عملیات ضد تروریسم در عراق و سوریه استقبال شده است. سران کشورهای عربی اسلامی در بیانیه پایانی خود افزوده‌اند: «ما مخالف سیاست‌ها و اقدامات نظام ایرانی به دلیل ادامه حمایتش از تروریسم و تندروی هستیم.»
واکنش‌هایی از آن سوی خلیج فارس
در مقابل این صف بندی جدی و شوخی‌ناپذیر کشورهای عربی و مسلمان منطقه علیه ایران و حمایت تمام قد دونالد ترامپ از آنها، برخی مقامات جمهوری اسلامی نیز واکنش‌هایی نشان دادند.
نخستین واکنش، یک توییت از سوی محمد جواد ظریف بود. محمد جواد ظریف در توییت خود نوشت: «ایران ـ که تازه یک انتخابات واقعی را پشت سر گذاشته است ـ توسط رییس‌جمهور آمریکا در آن «مهد دمکراسی و میانه‌روی» مورد حمله قرار می‌گیرد. آیا این سیاست خارجی است یا صرفاً دوشیدن ۴۸۰ میلیارد دلار از عربستان سعودی؟»
همچنین محسن رضایی نیز در اینستاگرام خود در یادداشتی با عنوان «ائتلاف شوم» نوشت: «عربستان در ابتدای انقلاب اسلامی به جای دوستی، کشورهای حوزه خلیج فارس را تحت عنوان شورای همکاری در مقابل ایران سازماندهی کرد و موضوع سه جزیره را دستاویز مخالفت خوانی خود و آنها با ایران قرار دارد. نتیجه این رفتار، تحریک صدام و جنگ هشت ساله بود. عربستان امروز هم پس از بیداری اسلامی در مصر و منطقه، پارا جلوتر گذاشته و به تشکیل ائتلاف کشورهای اسلامی و امریکا روی آورده و با متهم کردن ایران، لشکرکشی جدیدی راه انداخته است؛ با این تفاوت که دیگر صدامی در منطقه نیست و عربستان شاید بخواهد خود، نقش صدام را هم ایفا کند. مسئولان کشور این ائتلاف را جدی بگیرند.»
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در واکنشی رسمی به سخنان دونالد ترامپ در عربستان و مواضع مقامات عربستان گفت: «متاسفانه برخی کشورهای منطقه به جای اتکاء به توان مردمی خود و ظرفیت‌های همکاری منطقه‌ای، دل در گرو حمایت قدرت‌های بزرگ بسته‌اند و زمینه‌های تضعیف و تخریب زیرساخت‌های حیاتی کشورهای منطقه را فراهم می‌آورند که از آن جمله می‌توان به وضعیت اسفناک یمن و نابودی زیرساخت‌های سوریه توسط جریانات تروریستی تکفیری اشاره کرد.»
قاسمی همچنین با اشاره به نقش دولت قبلی آمریکا در ایجاد و پرورش جریانات تکفیری – تروریستی از جمله داعش، اضافه کرد: «متاسفانه با سیاست‌های خصمانه و تهاجمی دولتمردان آمریکا شاهد تقویت مجدد گروه‌های تروریستی در منطقه و اشتباه محاسبه دیکتاتوری های حامی این گروه‌ها در منطقه هستیم.»
او در پایان سخنان خود تاکید کرد: «آمریکا و شرکایش در منطقه باید بدانند که امروز جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک حکومت مردم سالار، با ثبات و مقتدر که از حمایت‌های مردمی بهره می‌برد منادی صلح، آرامش و حسن همجواری در منطقه و مبارزه با خشونت و افراطی‌گری در جهان است و با لفاظی‌های این کشورها مسیر خود را تغییر نخواهد داد.»
البته به نظر می‌رسد محمد جواد ظریف، پیش بینی کرده بود با سفر دونالد ترامپ به عربستان قطعا ایران بُردی نخواهد داشت و به همین دلیل در آستانه سفر ترامپ به عربستان در یادداشتی در روزنامه «العربی الجدید» آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری با کشورهای منطقه را اعلام کرد.
محمد جواد ظریف در بخشی از این یادداشت با انتقاد به سیاست‌های برخی کشورهای عربی نوشته بود: «یکی از جلوه‌های این سیاست، کمک کردن به پروژه ایران هراسی است که سال‌ها توسط رژیم صهیونیستی ابداع و ترویج شده است. ایران با اطمینان به توخالی بودن ادعاهای جنگ طلبان و با ایمان به قدرت گفت‌وگو و دیپلماسی، با ورود به مذاکرات موفق هسته‌ای با ۱+۵ ساختار هراس افکنانه توهمی به نام «بمب هسته‌ای ایران» را فرو ریخت و از اینکه آن تهدید ساختگی، جنگ فرسایشی جدیدی را به منطقه تحمیل کند، جلوگیری کرد.»
در بخش دیگری از این یادداشت آمده است: «جمهوری اسلامی ایران همواره آماده گفت‌وگوی سازنده است. دولت رئیس جمهور روحانی که پیش از این در سطح جهانی طرح «جهان عاری از خشونت» و در سطح منطقه‌ای «طرح چهار ماده‌ای برای حل بحران سوریه» و ایده‌هایی مانند «تشکیل مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای» را ارائه کرده است، همچنان خود را متعهد به پیگیری این طرح‌ها و ایده‌ها می‌داند و عملاً نیز در راه تحقق آنها گام برداشته است.»
آیا انتخابات ایران نگاه ترامپ را عوض می‌کند؟
خبرگزاری رویترز پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران و همزمان با سفر دونالد ترامپ به عربستان و اسرائیل این سؤال را مطرح کرده که آیا انتخاب دوباره حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران می‌تواند نظر ترامپ را به جمهوری اسلامی تغییر دهد؟
رائول مارک گرچت، از اعضای ارشد بنیاد محافظه کار «دفاع از دموکراسی» و یکی از کارشناسان سابق CIA در حوزه ایران، در پاسخ به این پرسشِ رویترز گفته است: «من فکر می‌کنم که دولت ترامپ بر سر این موضوع [برنامه تسلیحاتی ایران] همچنان ثابت قدم باقی بماند. بنابراین من در مورد سیاست واشنگتن در قبال ایران انتظار هیچ تغییری را ندارم».
احمد مجیدیار، کارشناس مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، پیش‌بینی می‌کند که تنش‌ها میان آمریکا و ایران بر سر عراق و سوریه افزایش یابد. وی به رویترز گفته است: «واشنگتن و تهران در مقابله با گروه تروریستی داعش متحدان دوفاکتو (بالفعل) به شمار می‌روند. اما اکنون که داعش در آستانه شکست قرار دارد، ما شاهد بروز علائم تنش در میان شبه نظامیان تحت حمایت ایران و نیروهای نظامی آمریکا هستیم».
کریم سجادپور، پژوهشگر ایرانی در «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌الملل» در واشنگتن، نیز به رویترز گفته است: «زمانی که فردی همچون جواد ظریف در سمت وزیر امور خارجه فعالیت کند، منزوی ساختن ایران در سطح بین‌المللی امری بسیار دشوار خواهد بود».
