نشست هفت کشور صنعتی جهان، موسوم به جی۷، که روز جمعه، ۲۶ ماه مه، در شهر ساحلی ایتالیایی تائورمینا آغاز به کار کرد، صحنه دیگری، پس از ریاض و تل‌آویو است تا رئیس جمهوری آمریکا در مورد جمهوری اسلامی ایران با هدف همراه ساختن دیگر کشورهای غربی صحبت کند.
اولین سفر دونالد ترامپ پس از ورود به کاخ سفید، گویا با هدف تلاش برای انزوای جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. تا کنون در هر دیداری که رئیس‌جمهوری آمریکا در این سفر داشته، حتی دیدار ۳۰ دقیقه‌ای با پاپ فرانسیس اول، رهبر کلیسای کاتولیک، نقش جمهوری اسلامی در منطقه در صدر صحبت‌های دونالد ترامپ قرار داشته است.
بسیاری بر این نظر بودند که سخنان بسیار تند رئیس‌جمهوری آمریکا و پادشاه سعودی در ریاض، نوعی بازاریابی برای قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری بین دو کشور بوده است. آنچه اما در روزهای بعد در آمریکا اتفاق افتاد خلاف این نظریه را ثابت می‌کند.
استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری دولت دونالد ترامپ، روز سوم خرداد ماه که برای شرکت در جلسه پرسش و پاسخی در مجلس نمایندگان آمریکا حضور یافته بود، اعلام کرد «ما در صدور مجوز برای فروش هواپیماهای بوئینگ و ایرباس به جمهوری اسلامی ایران تجدید نظر خواهیم کرد». استیون منوچین در همین نشست از نمایندگان کنگره آمریکا خواست تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کنند.
تحریم‌های جدید
بلافاصله پس از مطرح شدن این درخواست از سوی وزیر خزانه‌داری آمریکا، کمیته روابط خارجی سنای این کشور طرحی را که خواستار تحریم‌های جدید علیه ایران است با ۱۸ رای موافق، و تنها ۳ رای مخالف، به تصویب رساند. این تحریم‌ها که از مدت‌ها پیش روی میز قرار داشتند و قرار شده بود پس از انجام انتخابات ریاست جمهوری در ایران در دستور کار قرار گیرند، در رابطه با نقض حقوق بشر، حمایت از گروه‌های تروریستی و برنامه توسعه موشک‌های بالستیک تهیه شده‌اند.
جان کری، وزیر‌خارجه سابق آمریکا، از نمایندگان کنگره خواسته است که از تصویب تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایرانی خودداری کنند، زیرا می‌توانند اجرای برجام یا قرارداد هسته‌ای را زیر سوال ببرند. هشدار جان کری ولی حتی نمایندگان دمکرات کنگره را نیز قانع نکرد که به استثنای سه نفر، دیگر دمکرات‌ها رای به تصویب تحریم‌های جدید دادند.
سناتور دمکرات رابرت منندز، یکی از تهیه‌کنندگان طرح تحریم‌های جدید در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفت: «ما با وسواس تلاش کردیم این طرح به نوعی تنظیم شود که با آنچه در توافق هسته‌ای آمده در تضاد نباشد. تحریم‌های غیرهسته‌ای جدید عمدتا سپاه پاسداران و برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی را نشانه می‌گیرند و به هیچ عنوان نمی‌توان آنها را نقض توافق هسته‌ای به حساب آورد».
بوئینگ تابع تصمیم دولت آمریکا
سناتور رابرت منندز معتقد است که «هیچ چیزی نمی‌تواند مانع تصویب تحریم‌های بیشتر کنگره در رابطه با برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی و یا رفتار‌های بی‌ثبات کننده این کشور در منطقه بشود». شرکت بوئینگ نیز که تا کنون دو پیش‌قرارداد با ایران ایر، برای فروش ۸۰ بوئینگ ۷۷۷، و با هواپیمایی آسمان، جهت فروش ۲۰ فروند دیگر، امضا کرده است در واکنش به اظهارات استیون منوچین به خبرگزاری رویترز گفت: «ما در رابطه با قراردادهایی که با شرکت‌های ایرانی بسته‌ایم تابع تصمیمات دولت آمریکا هستیم».
البته تجدید نظری که استیون منوچین وعده آن را داده است، می‌تواند فروش هواپیماهای ایرباس و ATR به جمهوری اسلامی را نیز متوقف سازد، زیرا بخشی از قطعات این هواپیماها نیز در آمریکا ساخته می‌شوند و برای فروش به ایران محتاج مجوز وزارت خرانه‌داری این کشور هستند. تا کنون سه فروند هواپیمای ایرباس و ۴ فروند ATR به جمهوری اسلامی تحویل داده شده است.
در حالی که در واشنگتن طرح تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی در کمیته روابط خارجی سنا به تصویب رسیده، در تهران سپاه مدعی راه‌اندازی سومین کارخانه زیرزمینی ساخت موشک است. امیر‌علی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوا‌فضای سپاه پاسداران در دزفول وعده «افزایش قدرت موشکی» را داده و افزوده است: «سپاه اخیرا سومین کارخانه زیرزمینی تولید موشک را راه‌اندازی کرده است».
این فرمانده سپاه افزود در آینده بسیار نزدیک «موشک بالستیک زمین به زمین با نام دزفول رونمایی خواهد شد». امیر‌علی حاجی‌زاده مدعی شد سپاه پاسداران در حال حاضر «در حوزه‌های موشکی و هواپیماهای بدون سرنشین در سطح کشورهای طراز اول جهان قرار دارد». صرف نظر از صحت این ادعا، این چنین سخنانی در زمانی که طرح تحریم‌های جدید در دستور کار کنگره آمریکا قرار دارد، عملا تصویب آین تحریم‌ها را تسهیل می‌کند.
هشدار سپاه به حسن روحانی
حسن روحانی در جریان کارزار انتخاباتی، البته بدون اشاره مستقیم به سپاه پاسداران، گفته بود «شهر‌های زیرزمینی نشان دادند تا برجام را بر‌هم بزنند، روی موشک‌ها شعار نوشتند تا برجام را بر‌هم بزنند». اشاره رئیس جمهوری اسلامی ایران به رونمایی از شهرک‌های موشکی زیرزمینی سپاه و نوشتن شعار «اسرائیل باید از صفحه روزگار محو شود» به زبان عبری به روی موشک‌ها بود. البته سپاه این اظهارات حسن روحانی را بی پاسخ نگذاشت. مسعود جزایری، سخنگوی ستاد‌کل نیروهای مسلح به روحانی هشدار داد «از ورود مناقشه برانگیز به مسایل نظامی» پرهیز کند.
آیا حسن روحانی که در جریان کارزار انتخاباتی وعده حذف تحریم‌های غیرهسته‌ای را داده، با توجه به اینکه رئیس‌جمهور نقشی در تعیین سیاست‌های منطقه‌ای کشور ندارد، در این زمینه موفق خواهد بود؟ سایت پرنفوذ «هیل» در آمریکا معتقد است که تلاش حسن روحانی در این زمینه با شکست روبرو خواهد شد. «هیل» معتقد است تنها وظیفه‌ی دولت حسن روحانی «کسب مشروعیت برای ایران در فضای بین‌المللی است، بدون آنکه تغییری در سیاست منطقه‌ای این کشور به وجود آید».
سیاست منطقه‌ای ایران جناحی نیست
در جریان مناظره‌های انتخاباتی نیز سیاست خارجی و منطقه‌ای، با وجود اینکه یکی از گرههای اصلی مشکلات کنونی هستند، ولی از جمله مقولاتی نبودند که کاندیداها مجاز باشند بر آن تکیه خاصی داشته باشند. نگاهی به گذشته نیز حکایت از این دارد که سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی خارج از حدود اختیارات و صلاحیت‌های دولت است، البته اگر در این زمینه تفاوتی وجود داشته باشد. در سال ۱۳۸۸ در نشست سالانه انستیتو خاورمیانه واشنگتن که پس از انتخابات جنجال برانگیز آن سال برگزار شد، عطاءالله مهاجرانی که از منتقدان دولت محمود احمدی‌نژاد بود به صراحت اعلام کرد که در سیاست خارجی نظام، هیچگونه اختلاف نظری در محتوا بین جناح‌های مختلف وجود ندارد.
سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی مورد توافق همه جناح‌های داخل نظام است و تفاوت‌ها بیش از آنکه در مورد استراتژی باشد در رابطه با تاکتیک‌هایی است که باید برای نفوذ رژیم ایران در کشورهای منطقه به کار گرفته شود. در جمهوری اسلامی حضور نظامی در سوریه و عراق، حمایت از حزب‌الله لبنان و یا حوثی‌های یمن از سوی هیچ جناحی زیر سوال قرار نگرفته و حتی این حضور را دلیل اصلی حفظ امنیت در ایران قلمداد می‌کنند. به همین دلیل نیز دولت دوم حسن روحانی، حتی اگر بخواهد، نمی‌تواند سیاست‌هایی در پیش بگیرد که تنش‌های کنونی را کاهش دهد.
احمد رأفت
