احمد رأفت – همه‌پرسی برای استقلال کردستان عراق، که در حقیقت با هدف نظرسنجی برگزار می‌شود و قرار نیست اهداف اجرایی داشته باشد، هفته‌هاست که موضوع بحث کرد‌های عراقی است. در چایخانه‌ها، مانند چایخانه معروف «شعب» در قلب سلیمانیه، در حالی که استکان‌های چای به سرعت پر و خالی می‌شوند، صحبت از همه‌پرسی‌ای است که قرار است ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷ برگزار شود.
هوشیار زیباری، از مقامات بلند‌پایه کرد و وزیر خارجه سابق عراق، می‌گوید: « هدف این همه‌پرسی اعلام استقلال بلافاصله پس از مشخص شدن نتیجه آرا نیست. پاسخ آری کرد‌ها موضع دولت اقلیم کردستان را در مذاکرات با دولت مرکزی عراق برای گسترش خود‌مختاری و وادار ساختن دولت مرکزی به اجرای قانون اساسی تقویت خواهد کرد».
همسایگان نگران
دولت مرکزی مستقر در بغداد، البته نگاه مثبتی به این همه‌پرسی، اگرچه تنها نوعی نظرسنجی است، ندارد. اینکه دولت اقلیم کردستان اعلام کرده است که قصد دارد این نظرسنجی را نه تنها در سه ایالتی که در حال حاضر این اقلیم را تشکیل می‌دهند برگزار کند، بلکه حوزه‌های جمع آوری آرا را در «نواحی خارج از مدیریت این منطقه» نیز برپا سازد، می‌تواند حتی به درگیری نظامی منجر شود. منظور از «مناطق خارج از مدیریت» اقلیم، استان نفت‌خیز کرکوک و استان‌های نینوا و دیاله هستند. مناطقی که قرار بود در یک همه‌پرسی که هرگز برگزار نشد، اعلام کنند آیا خواهان پیوستن به اقلیم کردستان هستند یا می‌خواهند خارج از این اقلیم و در قلمرو دولت عراق بمانند.
حیدر العبادی، نخست وزیر شیعه عراق، در واکنش به خبر برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان گفت: «آرزوی برادران کرد برای ایجاد یک کشور مستقل حق آنهاست و هیچ کس حق منصرف کردن آنها را ندارد، اما برگزاری این همه‌پرسی در این زمان که هنوز آتش جنگ در کشور زبانه می‌کشد، و با توجه به حساسیت برخی همسایگان عراق که این حرکت را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانند، شاید درست نباشد».
همسایگانی که حیدر‌العبادی بدون نام بردن به آنها اشاره می‌کند، حکومت اسلام‌گرای ترکیه و جمهوری اسلامی ایران هستند. دولت ترکیه رسما مخالفت خود را با این همه‌پرسی اعلام کرده است. البته با توجه به روابط بسیار خوب، گسترده و دوستانه حکومت اقلیم کردستان عراق با ترکیه، بعید به نظر می‌سد که مسعود بارزانی بدون مشورت با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، تصمیم به برگزاری این همه‌پرسی گرفته باشد.
بدون شک ترکیه می‌تواند نگران عواقب استقلال کردستان عراق بر مناطق کرد‌نشین خود باشد. با توجه به روابط خصمانه حکومت اقلیم کردستان عراق با «حزب کارگران کرد ترکیه» یا «پ‌ک‌ک»، که اخیرا به درگیری‌هایی در منطقه شنگال نیز انجامیده‌است، مشکل به نظر می‌رسد که کردستانی که با جدایی از عراق شکل گیرد، از کرد‌های ترکیه در مبارزه با دولت آنکارا، پشتیبانی کند.
جمهوری اسلامی نگران همه‌پرسی
همسایه نگران دیگر، جمهوری اسلامی ایران است. علی خامنه‌ای در دیدار با حیدر العبادی مخالفت شدید خود را با این همه‌پرسی اعلام کرد. رهبر جمهوری اسلامی در این دیدار گفته بود: «به عنوان همسایه با برخی زمزمه‌ها مبنی بر برگزاری همه‌پرسی برای جدایی یک بخش از عراق مخالف هستیم و دامن‌زدگان به این موضوع را مخالفان استقلال و هویت عراق می‌دانیم». اظهاراتی که با واکنش‌هایی در اقلیم کردستان عراق نیز مواجه شده بود که جمهوری اسلامی را به دخالت در امور داخلی خود متهم ساختند.
مسعود بارزانی در گفتگویی با یک شبکه تلویزیونی فرانسوی، فراتر رفته و هرگونه اقدامی برای جلوگیری از برگزاری این همه‌پرسی را پیش‌درآمد جنگی خونین دانست. مسعود بارزانی در این گفتگوی تلویزیونی گفت: «هر تلاشی برای تعلیق همه‌پرسی استقلال کردستان عراق پیامد‌های فاجعه‌آمیزی خواهد داشت و می‌تواند به جنگ خونین دیگری منجر شود».
مسعود بارزانی در همین گفتگو ابراز امیدواری کرد که پس از برگزاری این همه‌پرسی بتواند «با نخست وزیر عراق به توافقی قابل قبول برای هر دو طرف دست یابد». البته مسعود بارزانی در ادامه به دولت حیدر العبادی هشدار داد: «اگر ارتش یا هر نیروی مسلح دیگر عراقی به حریم اقلیم کردستان تعرض کند یا برای جلوگیری از برگزاری همه‌پرسی به خاک اقلیم وارد شود، با واکنشی سخت روبرو خواهد شد».
هشدار توپخانه‌ای
بسیاری در اقلیم کردستان عراق، توپ‌باران مناطق مرزی از سوی سپاه پاسداران در هفته‌های گذشته را هشداری از سوی جمهوری اسلامی با هدف جلوگیری از برگزاری همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر می‌دانند. حسن شرفی، جانشین دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران می‌گوید: «یکی از دلایل این توپ‌باران می‌تواند حساسیت بیش از حد مقامات بالای جمهوری اسلامی نسبت به برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق باشد».
دولت اقلیم کردستان عراق نیز در واکنش به این حمله توپخانه‌ای به مناطق مرزی، که منجر به مجروح شدن شماری از کرد‌های عراق شد و اهالی سه روستا را وادار ساخت منازل خود را ترک کنند، نه تنها بیانیه‌ای رسمی منتشر ساخت، بلکه سرکنسول جمهوری اسلامی در اربیل را نیز برای دریافت اعتراضی رسمی احضار کرد.
در بیانیه رسمی دولت اقلیم کردستان، که در رسانه‌های محلی بازتاب گسترده‌ای داشت، تصریح شده است: «اکنون زمان آن فرا رسیده که به اصل هم‌جواری پایبند بوده و در امور داخلی یکدیگر دخالت نکنیم». در بیانیه دیگری که چندی پیش حکومت اقلیم کردستان در رابطه با مواضع رسمی جمهوری اسلامی در مورد همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر منتشر کرده بود نیز بر «عدم دخالت» تاکید شده بود.
در بیانیه قبلی آمده بود: «این همه‌پرسی و استقلال کردستان یک موضوع داخلی عراق است و این مساله از طریق گفتگو با بغداد مورد بحث و تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد». در ادامه این بیانیه آمده است: «ما هرگونه اظهاراتی که فراتر از این مساله باشد را رد می‌کنیبم و تاکید داریم که اجازه مداخله را به کسی نخواهیم داد».
از نیل تا فرات
در تهران کارشناسان امور منطقه‌ای، همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر در اقلیم کردستان عراق را طرحی گسترده‌تر از تلاش کرد‌های عراقی برای استقلال ارزیابی می‌کنند. حسن هانی‌زاده، سردبیر سابق خبرگزاری مهر و تحلیلگر مسائل منطقه، معتقد است «آمریکا و اسرائیل به دنبال پروژه کردستان بزرگ هستند و آرام آرام در این جهت گام بر می‌دارند». به گفته این تحلیلگر جمهوری اسلامی، «کلید خوردن پروژه همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق و مسلح نمودن کرد‌های سوریه که اعلام خود‌مختاری کردند، مرحله تکمیلی طرح ایجاد کردستان بزرگ است که از زمان مبارزه مردم کوبانی با داعش آغاز شد، و در حالت فعلی مراحل تکمیلی خود را طی می‌کند».
این تحلیلگر بر نقش اسرائیل در طرحی که از آن با نام «کردستان بزرگ» نام می‌برد، تاکید می‌کند و می‌گوید: «تشکیل نوار کردی، در مناطق مرزی ترکیه، سوریه و عراق، همان طرح سنتی اسرائیل مبنی بر اتصال نیل به فرات است، که صیهونیست‌ها از سال‌ها پیش در فکر آن هستند». طرحی که در صورت تحقق، به گفته این کارشناس جمهوری اسلامی، می‌تواند «غرب آسیا را دچار تحولات شگفت‌انگیز در حوزه سیاسی و میدانی کند».
