تحولات بسیاری در خاورمیانه در جریان هستند که می‌توانند در آینده‌ای نه چندان دور، چهره این منطقه را به شدت تغییر دهند. البته هنوز برای پیش‌بینی کیفیت این تغییرات بسیار زود است و مشخص نیست که آیا به بهبود وضعیت کنونی و ثبات نسبی منطقه خواهند انجامید، یا اینکه باید در انتظار انفجاری مهیب بود.
دونالد ترامپ که در دوران کارزار انتخاباتی، و حتی در بدو ورود به کاخ سفید، خواهان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بود و تنها جنبه مثبت سیاست هشت ساله باراک اوباما را فراخواندن سربازان آمریکایی از عراق می‌دانست، در چرخشی که البته نمی‌توان آن را غیرمنتظره خواند، اعلام کرد کشورش حضور نظامی خود در منطقه را افزایش خواهد داد.
افزایش نیروهای آمریکایی در افغانستان
سربازان آمریکایی نه تنها افغانستان را ترک نخواهند کرد، بلکه بر مبنای اظهارات اخیر دونالد ترامپ بر شمار آنها افزوده خواهد شد. رئیس جمهوری آمریکا دلیل افزایش نیروهای آمریکایی در افغانستان را جلوگیری از قدرت گرفتن گروه‌های ستیزگر اعلام کرد. دونالد ترامپ، که پس از برگزاری نشستی در کمپ دیوید در رابطه با استراتژی آمریکا در افغانستان صحبت می‌کرد، افزود خروج سربازان آمریکایی ار این کشور وضعیت را به قبل از ۱۱ سپتامبر برمی‌گرداند و تروریست‌ها خواهند توانست خلاء ایجاد شده را پر کنند.
ترامپ با اشاره به اینکه در گذشته خواهان خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان بوده است، گفت که بعد از ورود به کاخ سفید متوجه شده است باید دیدگاهش را تغییر دهد. او در ادامه، خروج عجولانه نظامیان آمریکایی از عراق در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما را نیز «اشتباهی بزرگ» خواند که باعث «بر باد رفتن دستاوردهای آمریکا شد» و این کشور را به دست «دشمنان آمریکا» سپرد. اگرچه دونالد ترامپ نامی ار این «دشمنان» نبرد، ولی واضح است که اشاره‌اش تنها به حکومت اسلامی (داعش) نبوده و جمهوری اسلامی ایران را نیز شامل می‌شود.
دونالد ترامپ در توجیه تصمیم افزایش حضور نظامیان آمریکایی در افغانستان گفت: «این کشور برای تامین امنیت خود با دشمنی در حال جنگ است که تهدیدی جدی برای امنیت آمریکا نیز می‌باشد». رئیس جمهور آمریکا در ادامه افزود «هر اندازه نیروهای امنیتی افغانستان قوی‌تر شوند به همان اندازه این خطر برای امنیت آمریکا نیز کاهش خواهد یافت.»
استیو بنن، قربانی تغییر سیاست کاخ سفید
اولین قربانی تغییر سیاست آمریکا در قبال افغانستان، استیو بنن، استراتژیست ارشد کاخ سفید است. در آستانه اعلام افزایش حضور نظامی آمریکا در افغانستان، سخنگوی کاخ سفید خبر از برکناری استیو بنن داد. این مشاور راست‌گرای دونالد ترامپ، که به گفته خودش نقش عمده‌ای در پیروزی رئیس جمهوری کنونی در انتخابات نوامبر ۹۶ داشته است، مخالف افزایش حضور نظامیان آمریکایی در افغانستان بود و پیشنهاد می‌کرد تامین امنیت در کابل و دیگر ولایت‌های این کشور به «کنتراکتر»ها، یا گروه‌های شبه نظامی خصوصی سپرده شود.
خروج استیو بنن از کاخ سفید، بدون شک بر سیاست‌های آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود. در ماه‌های اخیر استیو بنن در تلاش بود کاخ سفید را متقاعد به خروج از برجام، یا توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران با گروه ۵+۱ سازد. نظری که در کاخ سفید مخالفان بسیاری داشت. جیمز ماتیس وزیر دفاع، رکس تیلرسون وزیر خارجه، هربرت مک‌مستر مشاور امنیت ملی و جان کلی مدیر اجرایی کاخ سفید، از جمله مخالفان خروج از برجام هستند. با برکناری استیو بنن، موقعیت حامیان برجام در کاخ سفید و دولت آمریکا تحکیم می‌شود. البته عدم خروج از برجام را نباید با سیاست مماشات با جمهوری اسلامی ایران اشتباه گرفت.
استیو بنن و ایران
رابطه استیو بنن با ایران به سال‌های اول انقلاب باز می‌گردد. در زمان اشغال سفارت آمریکا در تهران و گروگان‌گیری دیپلمات‌های این کشور، استیو بنن در نیروی دریایی خدمت می‌کرد و در ماموریتی در خلیج عمان بسر می‌برد. هلی‌کوپتر‌هایی که برای انجام عملیات آزاد ساختن گروگان‌ها راهی ایران بودند و در طبس گرفتار توفان شن شدند، از ناوگانی برخاسته بودند که استیو بنن در آن مشغول خدمت بود.
استیو بنن در برخی از مصاحبه‌هایش می‌گوید که این واقعه زندگی او را تغییر داد و از آن زمان خواهان «گوشمالی» جمهوری اسلامی است که از دیدگاه او باعث «مرگ همقطارانش» شده است. در بازگشت از این ماموریت و تا زمانی که در پنتاگون خدمت می‌کرد، استیو بنن تلاش داشت گزینه نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران روی میز قرار گیرد. پس از کناره‌گیری از پنتاگون نیز به تلاش‌هایش ادامه داد. تلاش‌هایی که البته هرگز نتیجه‌ای ندادند. استیو بنن پیروزی دونالد ترامپ را فرصتی برای پیش بردن سیاست‌هایی می‌دید که دیگر روسای جمهور آمریکا هرگز در نظر نگرفته بودند.
بازگشت نظامیان آمریکایی به عراق
همزمان با اعلام تقویت حضور نظامی آمریکا در افغانستان، جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا، در سفری از پیش اعلام نشده راهی عراق شد. جیمز ماتیس در این سفر، در بغداد با حیدر العبادی نخست وزیر عراق، و در اربیل با مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان، دیدار و گفتگو داشت. این سفر چند روز پس از آغاز عملیات نظامی نیروهای عراقی، با پشتیبانی مشاوران آمریکایی، برای آزادسازی تلعفر، صورت گرفت.
تلعفر آخرین شهر مهم عراق است که هنوز کنترل آن در دست ستیزگران حکومت اسلامی است. بیش از ۶۰ درصد جمعیت این شهر دویست‌هزار نفری را ترکمن‌های سنی تشکیل می‌دهند. ترکمن‌ها در عراق، پس از عرب ها و کردها، سومین گروه قومی به حساب می‌آیند. حدس زده می‌شود که هنوز بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ داعشی در این شهر حضور دارند. نیروهایی که برای آزادسازی تعلفر بسیج شده‌اند، علاوه بر ارتش عراق و پلیس فدرال این کشور، نیروهای حشدالشعبی را نیز دربر می‌گیرد که شبه‌نظامیان شیعه و تحت حمایت حکومت ایران هستند.
اقلیم کردستان، ترکیه و ترکمن‌های عراقی، با حضور نیروهای بسیج مردمی یا حشدالشعبی در جنگ با داعش در تعلفر مخالف‌اند. آیدین معروف، یکی از پنج نماینده ترکمن در پارلمان اقلیم کردستان، به کیهان لندن می‌گوید «ما از تلاش برای آزاد سازی تعلفر توسط ارتش عراق استقبال می‌کنیم، ولی نگران حضور حشدالشعبی در این عملیات هستیم». آیدین معروف در ادامه می‌افزاید: «ما در موصل شاهد بودیم که شبه‌نظامیان شیعی پس از خروج ستیزگران داعش، چند صد سنی را متهم به همکاری با حکومت اسلامی کرده و بدون محاکمه آنها را اعدام کردند. واهمه داریم که در تعلفر نیز این جنایات تکرار شوند.»
منابع ترک می‌گویند در جریان دیدار اخیری که رئیس جمهور ترکیه با محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران داشت، نگرانی خود از حضور حشدالشعبی در عملیات آزادسازی تعلفر را پنهان نکرده است. رجب طیب اردوغان به محمد باقری گفته است «تعلفر شهری ترکمن و سنی است و ما هیچ‌گونه اقدامی توسط حشدالشعبی عیله اهالی این شهر را تحمل نخواهیم کرد». البته محمد باقری تضمین داده است که حشدالشعبی پس از آزاد سازی تعلفر وارد این شهر نخواهد شد. حال باید دید محمد باقری تا چه حد می‌تواند برای حشدالشعبی، که توسط نیروهای قدس و قاسم سلیمانی راه‌اندازی شده است، تعیین تکلیف کند.
جیمز ماتیس در جریان دیدار اخیر خود از بغداد و گفتگو با مقامات عراقی، پیشنهاد کرد نیروهای آمریکایی پس از آزادسازی مناطقی که هنوز تحت کنترل حکومت اسلامی هستند، در این کشور برای جلوگیری از بازگشت آنها باقی بمانند. البته هدف آمریکا از حضور نظامی در عراق، تنها مقابله با خطر احتمالی بازگشت داعش نیست. جیمز ماتیس در بغداد نگرانی کاخ سفید از حضور پررنگ ایران را نیز به مقامات عراقی منتقل کرد. هدف دیگر بازگشت نظامی آمریکا به این کشور، محدود ساختن حضور و نفوذ جمهوری اسلامی ایران است.
اسرائیل نگران حضور ایران در سوریه
حضور و نفوذ ایران در سوریه نیز یکی دیگر از نگرانی‌های آمریکا و به ویژه اسرائیل است. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، در ۶امین سفر خود به روسیه از سپتامبر ۲۰۱۵، در سوچی با ولادیمیر پوتین ملاقات کرد. رئیس موساد، نهاد امنیتی اسرائیل، و رئیس شورای امنیت ملی اسرائیل، نخست وزیر این کشور را در سفر به روسیه همراهی می‌کردند.
رسانه‌های اسرائیلی می‌نویسند، بنیامین نتانیاهو در دیدار با ولادیمیر پوتین «تلاش مشترک برای شکست حکومت اسلامی» را بسیار مهم ارزیابی کرد، ولی افزود «متاسفانه شکست حکومت اسلامی راه را برای نفوذ جمهوری اسلامی ایران باز می‌کند». نخست وزیر اسرائیل در نشست مطبوعاتی مشترک با ولادیمیر پوتین گفت «ما نمی‌توانیم حتی برای یک دقیقه هم فراموش کنیم که جمهوری اسلامی هر روز تهدید به نابودی اسرائیل را تکرار کرده و به سازمان‌های تروریستی برای اقدام علیه، ما کمک نظامی، مالی و تسلیحاتی می کند.»
هنوز بنامین نتانیاهو از سفر به سوچی بازنگشته بود که بار دیگر یکی از مقامات حمهوری اسلامی اسرائیل را تهدید به نابودی کرد. عبدالرحیم موسوی فرمانده جدید ارتش که در قم صحبت می‌کرد، گفت: «رژیم صیهونیستی به همت مجاهدانی چون شهید حججی ۲۵ سال آینده را نخواهد دید.» عبدالرحیم موسوی در ادامه صحبت‌هایش آمریکا را نیز تهدید کرد: «دلاورمردان کشورمان چون شهید حججی دست کوتاه رژیم صیهونیستی و آمریکای جنایتکار را کوتاه‌تر خواهند کرد». محسن حججی، بسیجی اعزامی به سوریه، در مرداد امسال، در منطقه مرزی بین سوریه و عراق، توسط حکومت اسلامی به اسارت گرفته شد و پس از دو روز به قتل رسید.
حضور آمریکا در مرزهای ایران
با افزایش حضور ارتش آمریکا در افغانستان، بازگشت نیروهای پنتاگون به عراق، حضور روزافزون سربازان آمریکایی در سوریه، و با توجه به حضور نظامی این کشور در حاشیه جنوبی خلیج فارس، می‌توان گفت که جمهوری اسلامی ایران در محاصره قرار گرفته است. با توجه به افزایش روزمره تنش در منطقه، یک جرقه می‌تواند آتش جنگی دیگر را شعله‌ور سازد. برای این چنین احتمالی است که جمهوری اسلامی نیز با تغییراتی در راس ارتش تلاش دارد خود را آماده این جنگ احتمالی کند.
برای اولین بار پس از سال‌ها، در دولت جدید وزارت دفاع به یک ارتشی سپرده شده است. البته نباید از نظر دور داشت که امیر حاتمی قبل از ورود به ارتش، به عنوان بسیجی راهی جبهه جنگ با عراق شده بود و دارای روابط بسیار نزدیکی با روسیه است. همزمان با انتصاب امیر حاتمی به وزارت دفاع، علی خامنه‌ای در حکمی که به عنوان رئیس کل نیروهای مسلح امضاء کرد، عبدالرحیم موسوی را نیز به سمت فرمانده جدید ارتش منصوب کرد. فرماندهی که با تهدید آمریکا و اسرائیل، بلافاصله وفاداری خود به رهبری را اعلام نمود. در حکم دیگری، علی خامنه‌ای فرمانده پیشین ارتش، عطا‌الله صالحی را به عنوان جانشین خود در ستاد کل نیروهای مسلح منصوب کرد.
در محافل نزدیک به دولت حسن روحانی گفته می‌شود که تغییراتی در سطوح بالای سپاه پاسداران نیز نزدیک است. گویا برپایه این تغییرات، قرار است کسانی در راس سپاه قرار گیرند که از قابلیت‌های نظامی بیشتری برخوردار بوده و در گذشته قدم به مجادلات سیاسی نگذاشته باشند، تا در صورت وخامت اوضاع و وقوع یک جنگ احتمالی بتوانند از حمایت کلیه جناح‌های نظام برخوردار باشند.
احمد رأفت
