احمد رأفت (+عکس،ویدیو) زیاد دویری، کارگردان فیلمی با عنوان «توهین»، که در هفتاد و چهارمین جشنواره سینمایی ونیز توانست جایزه بهترین هنرپیشه مرد را برای نقش‌آفرینی کامل البشا دریافت کند، نتوانست در بازگشت به بیروت جشن بگیرد. وی در فرودگاه، بلافاصله بازداشت شد، اگرچه پس از چند ساعت او را به قید ضمانت آزاد کردند. این کارگردان جوان لبنانی- فرانسوی باید ماه آینده در یک دادگاه نظامی حضور پیدا کند.
«توهین»، چهارمین فیلم بلند زیاد دویری است که با دستیاری در سه فیلم کوئینتین تارانتینو، کارگرادن معروف آمریکایی، قدم به جهان سینما گذاشت. «توهین» داستانی در مورد پیچیدگی وضعیت در لبنانی اسیر جنگ است. جنگی که سال‌ها پیش رسما به پایان رسیده، ولی هنوز صلحی واقعی در افق دیده نمی‌شود. در جامعه پیچیده و ملتهب لبنان، گاهی یک بی‌احترامی ساده می‌تواند به مساله‌ای ملی و بحرانی تبدیل شود. در این فیلم، اهانت یک مکانیک مسیحی به یک پناهنده فلسطینی، بلافاصه از مساله‌ای شخصی به جنجالی سیاسی با پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیر تبدیل می‌شود.
پیش‌پرده‌ی فیلم «توهین»
انتقاد از عملیات استشهادی
زیاد دویری ولی گویا به خاطر این فیلم که قرار است هفته آینده در لبنان اکران شود، بازداشت نشده. این کارگردان قرار است در دادگاه نظامی به اتهام «همکاری با دولت متخاصم» محاکمه شود. این اتهام در رابطه با «حمله»، فیلم قبلی زیاد دویری است. فیلمی که در اسرائیل و با هنرپیشگان اسرائیلی فیلم‌برداری شده است.
«حمله» داستان یک جراح عرب- اسرائیلی در شهر تل‌آویو است که بعد از یک حمله انتحاری در این شهر، پی می‌برد که همسرش نیز در این عملیات شرکت داشته است.
پیش‌پرده‌ی فیلم «حمله»:
این فیلم که در سال ۲۰۱۳ برای اولین بار در جشنواره تورنتو اکران شد، در لبنان و برخی دیگر از کشورهای عربی هرگز اجازه نمایش دریافت نکرد. در آن سال، در جمهوری اسلامی ایران نیز بسیاری از رسانه‌ها زیاد دویری را متهم به «همکاری با اسرائیل» کردند. چرا زیاد دویری ۴ سال پس از اکران فیلم قرار است محاکمه شود، پرسشی است که با سعد کیوان، روزنامه‌نگار لبنانی در بیروت در میان گذاشتیم.
نقش حزب‌الله در بازداشت زیاد دویری
سعد کیوان در گفتگو با کیهان لندن، بازداشت و محاکمه این کارگردان را «بی‌رابطه با بحرانی که حزب‌الله درگیر آن است»، نمی‌داند. این روزنامه‌گار لبنانی معتقد است که «حضور حزب‌الله در جنگ سوریه و شمار بالای تلفات، این سازمان را دچار بحرانی بی‌سابقه کرده است». سعد کیوان می‌افزاید: «با بازداشت و محاکمه زیاد دویری، حزب‌الله در نظر دارد از حساسیت لبنانی‌ها نسبت به اسرائیل سوء استفاده کرده و افکار عمومی را متوجه خطر اسرائیل کند، تا بلکه بتواند از این طریق از فشار ناشی از بحران جنگ سوریه بکاهد».
در این میان، میسلون حمود، کارگردان عرب- اسرائیلی، که با فیلم شجاع و سنت شکن «بر بحر»، که اصطلاحی عربی است که معنای «در میانه» می‌دهد، اگرچه نزدیک به ده جایزه در جشنواره‌های مختلف در یک سال گذشته به دست آورده است، ولی آزادی‌اش را تقریبا از دست داده است.
یک روحانی فلسطینی اخیرا فتوایی علیه این زن ۳۵ ساله صادر کرده است، که در آن فیلم‌اش «حرام» و خودش هم «مرتد» اعلام می‌شود. اگر در جمهوری اسلامی این‌گونه فتواها علیه نویسندگان و هنرمندان بی‌سابقه نیستند، ولی در جامعه فلسطینی این اولین فتوایی است که در ۷۰ سال اخیر علیه یک فرد صادر می‌شود که تأثیر تبلیغات و نفوذ حکومت اسلامی ایران را در ظهور چنین پدیده‌هایی نمی‌توان نادیده گرفت.
سه زن سنت‌شکن
فیلم میسلون حمود، داستان سه زن عرب- اسرائیلی است که از شهرهای خود به تل‌آویو کوچ می‌کنند تا از سنت‌های تحمیلی بگریزند. دو زن مسلمان هستند و سومی مسیحی است. یکی وکیلی است در جستجوی همسری که مانند او بخواهد زنجیر سنت‌ها را پاره کند. دومی یک دی جی و همجنس‌گرا است، که گاهی مواد مخدر هم مصرف می‌کند. سومی اگرچه زنی محجبه است، ولی نمی‌خواهد با یک مرد مذهبی افراطی ازدواج کند. سه داستان متفاوت درباره‌ی سه زن عرب، که زیر سقف یک آپارتمان در تل‌آویوی زندگی می‌کنند که اکثریت ساکنان آن یهودی هستند.
پیش‌پرده‌ی فیلم «در میانه»:
میسلون حمود که در روزهای گذشته برای معرفی فیلم‌اش که به زودی در بریتانیا اکران خواهد شد، به لندن سفر کرده بود، به کیهان لندن می‌گوید: «می‌خواستم فیلمی بسازم که جامعه بسیار سنتی فلسطینی را منفجر کند. ساختن فیلمی نرم که مردم می‌خواهند بدون دغدغه آن را ببینند و تکان‌شان ندهد، هنر نیست. هنرمند وظیفه دارد از واقعیت‌هایی که اکثریت نمی‌خواهند ببینند و منکر آنها هستند صحبت کند».
سکولار یا مذهبی، ولی سنتی
میلسون حمود خودش نیز از شهر و خانواده‌اش برید و به تل‌آویو رفت تا «چنانکه می‌خواهد زندگی کند». این کارگردان عرب- اسرائیلی در ادامه گفتگو با کیهان لندن می‌گوید: «این انتخاب‌ها در جامعه بسته‌ای که ما عرب‌ها زندگی می‌کنیم بهای سنگینی دارد، من از وقتی به تل‌آویو آمدم و قدم به جهان سینما گذاشتم، برادرم با من قطع رابطه کرد چون مرا زن هرزه‌ای می‌داند و این انتخاب من را نمی‌پذیرد».
کارگردان «در میانه» ضمن اشاره به فتوای اخیر و تهدید به مرگ می‌گوید: «آنقدر احمق نبودم که انتظار واکنش‌های منفی را نداشته باشم، ولی تهدید به مرگ و فتوا کمی نگران‌کننده است. فیلم من در مورد مذهب نیست، بلکه در رابطه با سنت‌های غالب بر جامعه است. در جوامع عربی، چه سکولار و چه مذهبی، همه اسیر سنت‌هایی هستند که محدودیت‌های زیادی را به ویژه برای زنان ایجاد می‌کند. فیلم من بیش از آنکه علیه مذهب باشد، می‌خواهد این سنت‌ها را بشکند و در مورد حقوق زنان صحبت کند.»
ممنوعیت اکران در جهان عرب
فیلم با پشتیبانی صندوق حمایت از سینمای اسرائیل و شلوم الکاتیز، از چهره‌های شناخته‌شده سینمای این کشور آن را تولید کرده است. «در میانه» در ۱۲ بخش برای دریافت جایزه «اوفیر»، که معادل اسکار در اسرائیل است، نامزد شده است. میلسون حمود می‌گوید: «این تهدیدها اگرچه من و هنرپیشگان فیلم را نگران کرده، ولی از سوی دیگر بسیاری را به سینما کشاند تا ببینند چگونه فیلمی است که زحمت یک فتوا را برایش کشیده‌اند.»
«در میانه» تا کنون اجازه اکران در هیچ کشور عربی را نیافته است. میلسون حمود در این رابطه می‌افزاید: «خوشبختانه امروز فیلم را می توان از طریق «نت‌فلیکس» در هر نقطه جهان دید و سانسور دیگر تاثیر آنچنانی ندارد، هرچند امیدوارم که روزی در کشورهای عربی هم اکران شود».
