روزهای آخر شهریورماه برای خانواده‌های دارای محصل در ایران روزهایی است که باید کودکان را برای آغاز سال تحصیلی آماده کنند و به همین دلیل بازار نوشت‌افزار پررونق‌ترین روزهای خود را سپری می‌کند.
بر اساس آمارها نزدیک به ۲۰ میلیون دانش‌آموز و دانشجو در سال تحصیلی جدید روانه آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های کشور می‌شوند.
تهیه حداقل‌های لوازم تحریر از سوی بیش از ۲۰ میلیون دانش‌آموز و دانشجو باعث گردش مالی رقمی بالا در بازار نوشت‌افزار می‌شود؛ به طوری که اگر به طور متوسط هر دانش‌آموز برای لوازم تحریر خود ۳۰ هزار تومان هزینه کند، با توجه به تعداد دانش‌آموزان و دانشجویان در ایران، حدود ۶۰۰ میلیارد تومان گردش مالی وجود دارد. این در حالیست که گزارش‌ها نشان می‌دهد نوشت‌افزار مورد نیاز دبیرستانی تا ۷۰ هزارتومان برای هر دانش‌آموز نیز می‌رسد. در همین حال برخی آمارها نشانگر گردش مالی ۴۰۰۰ میلیارد تومانی بازار لوازم تحریر در کل سال تحصیلی است و دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی به ۱۵۰ میلیون جلد دفتر در سال نیازمند هستند.
چینی‌ها برنده‌ی آغاز سال تحصیلی
بر اساس آماری که در سال‌های گذشته از بازار لوازم تحریر منتشر شده است ۹۵ درصد این لوازم را کالاهای وارداتی تشکیل می‌دهند و این بدان معناست که تولیدات داخل تنها ۵ درصد از این بازار را در اختیار دارند.
یکی ازدلایلی که باعث سهم اندک تولیدات داخلی در بازار نوشت‌افزار شده، صنعت ضعیف و نامنسجم تولید لوازم تحریر در کشور است. نبود برنامه‌ریزی و صفی قدرتمند در این صنعت باعث شده تولیدکنندگان پراکنده نتوانند برنامه‌ای برای بهبود وضعیت تولید خود، آن هم در سال‌های تحریم و رکود و فساد داشته باشند و یک به یک به انزوا کشیده شده‌اند.
اما در میان کالاهای خارجی موجود در بازار، چینی‌ها توانسته‌اند سهمی۷۰ درصدی داشته باشند و بازار لوازم تحریر در ایران توسط چین قبضه شده است. نکته قال توجه اینجاست که لوازم تحریر چینی، کالاهایی بی کیفیت با عمری کوتاه هستند. از سوی دیگر مواد اولیه مورد استفاده در لوازم تحریر چینی، از جمله رنگ‌ها و پلاستیک، نامطمئن بوده و برخی کاشناسان نسبت به سلامت این کالاها، آن هم برای کودکان، هشدار داده‌اند. به ویژه آنکه ۶۰ درصد از نوشت‌افزار موجود در بازار ایران را کالاهای قاچاق تشکیل می‌دهند. در نتیجه هنگام ورود این کالاها به کشور هیچ‌گونه نظارت کیفی و بهداشتی بر آنها نمی‌شود و کالاهایی که مشخص نیست با چه کیفیت و بر اساس چه استانداردی تولید شده‌اند توسط دانش‌آموزان و دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر، تولیدکنندگان و فروشندگان نوشت‌افزار می‌گویند دولت اگر حمایت اندکی از تولیدکنندگان لوازم تحریر در ایران داشته باشد، نه تنها پتانسیل تامین نیاز داخلی در کشور وجود دارد بلکه در برخی اقلام نیز می‌توان وارد روند صادرات شد.
احمد کریمی، یکی از تولیدکنندگان لوازم تحریر در این‌باره گفته است: «به استثنای خودکار و روان‌نویس، تقریبا بنیه تولیدکنندگان داخلی قادر به تامین تمامی کالاهای مورد نیاز دانش‌آموزان است.»
این فعال بازار لوازم تحریر معتقد است یکی از توانمندی‌های ویژه ایران، تولید مداد است و در صورت حمایت از تولید داخلی و به کار گرفته شدن تمامی ظرفیت موجود، تولیدکنندگان می‌توانند سه برابر نیاز موجود کشور مداد تولید کنند و در چنین شرایطی دو سوم تولید داخلی که از کیفیت بسیار بالایی نیز برخوردار است می‌تواند روانه بازارهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای شود که هم ارزآور و هم اشتغالزاست.
با این حال گویا تصاویر «محجبه» بر روی لوازم تحریر برای مقامات جمهوری اسلامی اهمیت بیشتری دارد تا سامان دادن به صنعت و تولید داخلی و ایجاد فرصت‌های اشتغال.
خواجه در بند نقش ایوان است
حکایت اسف‌بار قُرُق شدن بازار نوشت‌افزار کشور توسط کالاهای چینی و بی‌توجهی دولت به این موضوع و بی‌تفاوتی به حجم گسترده‌ی کالای قاچاقِ بی کیفیت در بازار، حکایت این بیت از گلستان سعدی است که می‌گوید «خانه از پای‌بست ویران است، خواجه در بند نقش ایوان است». در حالی که کارشناسان اقتصادی چند سالی است تلاش می‌کنند پتانسیل سودآوری و زمینه ایجاد رونق در تولید داخلی را در بازار لوازم تحریر به مسئولان گوشزد کنند و همچنین برخی کارشناسان بهداشت تلاش می‌کنند تا دولت متوجه باشد که نظارت کیفی بر کالاهای تولید شده در بازار برای سلامت و ایمنی کودکان اهمیت دارد، اما مقامات دولتی در جمهوری اسلامی نگران این موضوع هستند که چرا لوازم تحریر در ایران دارای تصاویری با الگوهای اسلامی نیست! آنها از عکس شاهزاده خانم‌های کارتونی والت دیسنی که حجاب ندارند بر جلد دفتر و جامدادی‌ها نگران هستند اما به سونامی زیان‌بار اقتصادی و سلامتی که کالاهای چینی در بازار لوازم تحریر ایران ایجاد کرده‌اند هیچ توجهی ندارند.
جالب اینجاست که این نگرانی منجر به راه‌اندازی پروژه‌ای با عنوان «طرح نظارتی ویژه نوشت‌افزار» شده که ۱۵ شهریورماه توسط سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان اجرایی شده است.
هر چند در اهداف این طرح بررسی کیفی کالاها و نظارت بر عدم ورود کالاهای قاچاق در بازار مطرح شده اما واقعیت این است که هیچ سازمانی وقتی کالا به دست خرده‌فروشان رسیده و در فروشگاه‌‌ها توزیع شده نمی‌تواند نسبت به قاچاق بودن آن کالا، آن هم در طرح ضربتی و یک‌ماهه، درباره استاندارد بودن آن مطمئن شود و یا با قاچاق آن کالا مبارزه کند.
اما یکی از اهداف این طرح که در واقع برجسته‌ترین آن نیز هست، ممنوعیت فروش نوشت‌افزار مزیّن به «تصاویر غیراخلاقی» است. منظور از «غیراخلاقی» هم تصاویر چهره‌های بی‌حجاب بر این لوازم به ویژه دفترهای درس و مشق است.
در همین حال دولت تلاش کرده نوشت‌افزاری با الگوهای اسلامی را تولید و در بازار عرضه کند. اما به گزارش خبرگزاری مهر در حالی که کیفیت تصاویر این کالاها پایین است در همین حال قیمت‌شان هم بالاتر از مشابه خارجی آن است! معلوم نیست چرا مصرف‌کنندگان باید این کالاهای بی‌کیفیت و زشت را به قیمتی گران‌تر بخرند! در حالی که هم جذابیت رنگ و کیفیت تصاویر و شکل ظاهری نوشت‌افزار خارجی کودکان و جوانان را به سوی خود جذب می‌کند و هم پایین‌تر بودن قیمت آنها باعث جلب خانواده‌های آنها می‌شود.
در همین حال علی فریدونی، مدیرکل مجامع و تشکل‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، می‌گوید این وزارتخانه جایزه‌ای با عنوان «جایزه کالاهای فرهنگی» بنیانگذاری کرده و برای آن دبیرخانه دائمی تشکیل داده است تا تولیدکنندگان کالاهای فرهنگی به ویژه لوازم تحریر به تولید کالاهایی با «مولفه‌های اسلامی» ترغیب شوند. در همین حال به تازگی مجمعی نیز با عنوان مجمع نوشت‌افزار ایرانی ـ اسلامی راه‌اندازی شده که هنوز نتوانسته در عمل اقدام موثری برای اسلامی کردن بازار لوازم تحریر انجام دهد زیرا در میان مصرف‌کنندگان اصلی آنها، یعنی کودکان و جوانان، خریداری ندارد.
روشنک آسترکی
