مینو یگانه – غار «کلماکره» از غارهای باستانی و کهن لرستان است که داستانی شگفت‌انگیز و سرنوشتی پر راز و رمز دارد. دلیل وجودی اشیای زیبا، خوش‌ساخت و قیمتی در این غار در پرده‌ای از ابهام باقی مانده است.
به گمانی، ظروف نقرهای که به اشکال مختلف از غار کلماکره به دست آمده است باید غنایمی باشد که «کاسیان» یعنی ساکنان اصلی لرستان از یغماگران و سپاهیان «آتنی‌گون» باز پس گرفتهاند. «آتنی‌گون» از سرداران اسکندر مقدونی بوده که برای تصرف همدان از کوههای لرستان عبور کرده است.
مجسمه‌های این غار بیشتر نقرهای و از اشکال حیوانات وحشی، تنگ‌های نقرهای با برجستگی‌های زیبا، ریتون و سکه‌های طلا و نقره تشکیل شده که بخشی از آنها در موزه فلک‌الافلاک شهر خرمآباد نگهداری می‌شوند.
بسیاری از اشیای تاریخی و ارزشمند این غار که از آن به عنوان یکی از ۶ گنجینه بزرگ کشف شده در جهان یاد می‌شود، امروز در موزه‌های لوور پاریس، سن پترزبورگ روسیه، متروپولیتن نیویورک، بریتیش میوزیوم لندن و موزه میهو ژاپن در معرض نمایش‌اند.
تعدادی از این آثار نیز در موزه‌های مختلف داخلی مانند موزه ایران باستان، موزه قلعه فلک‌الافلاک، تبریز و ایلام نگهداری می‌شوند. بسیاری از اشیای کشف شده در غار کلماکره در یک نمایش ویژه در نیویورک، لس‌آنجلس، لندن و وین در معرض دید عموم گذاشته شده بودند.
غار کلماکره نه تنها از لحاظ بازشناسی و تحولات فرهنگی قابل تأمل بوده که از حیث تحولات زمین‌شناسی و غارشناسی نیز در خور اهمیت و پژوهش است. یکی از آثار منحصر به فرد مربوط به این غار، شیردال باستانی است؛ جام شیردال مربوط به دوره هخامنشی و احتمالا ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است.
کلماکره در بخش مرکزی پلدختر در جنوب کوه مله Maleh در ارتفاع ۵۵۰ متری از سطح دشت روستای دره باغ واقع شده. دهانه‌های تقریباً دوقلوی غار در پناه صخره‌ای شیب‌دار با دیدی کاملاً کور قرار گرفته است، به همین دلیل تا کنون دهانه‌های آن از نظرها پنهان مانده بوده، بنابراین از هر نظر مأمن مطمئنی برای اختفا و شرایط اضطراری به حساب می‌آمده است.
طبق گفته بومیان منطقه، یکی از اهالی پلدختر که به شکار علاقمند بوده است، در سال ۱۳۶۷ برای یافتن شکار به کوه «مله» می‌رود و بر حسب تصادف به درّه‌ای می‌رسد که غار کلماکره در دل صخره‌های آن قرار دارد. شکارچی بر روی صخره‌های مقابل غار به انتظار بز کوهی می‌نشیند که شاهد ورودش به غار بوده است، پس از چند دقیقه کل برمی‌گردد و شکارچی متوجه چسبیدن ریش‌های حیوان به هم می‌شود که این موضوع نشان از وجود آب در غار داشته است.
هنگامی که شکارچی وارد غار می‌شود، به طور اتفاقی با اشیای عتیقه و گرانبها مواجه می‌شود و پس از خارج کردن این گنجینه با کمک دوستانش آن را تا مدت‌ها مدفون می‌کنند تا آنکه در حادثه‌ای، قضیه لو می‌رود و خبر ماجرا به اداره میراث فرهنگی لرستان می‌رسد. غار کلماکره در آذرماه سال ۱۳۶۸ مورد بازدید کارشناسان میراث فرهنگی و جمعی از کوهنوردان کرمانشاه قرار می‌گیرد.
در زبان لری «کلما» به معنی محل زندگی «کل» یا پازن و «کره» به معنی درخت انجیر وحشی است و چون در دهانه این غار درخت انجیر وحشی قرار گرفته بدین نام مشهور شده است، به عبارت بهتر کلماکره یعنی غاری که محل زندگی کل وحشی بوده و درخت انجیر هم دارد.
ارتفاع غار از سطح زمین حدود ۶۵۰ متر است. دهانه آن به طرف دره‌ای عمیق گشوده شده و از منظرگاه آن می‌توان جلگه سیمره و کشکان را دید. بر اساس مطالعات کمیته غارنوردی کرمانشاه، مساحت کلی فضاهای شناخته شده غار ۴۳۰۰ متر و طول فضاهای متصل به هم و شناخته شده مسیر فعلی آن نزدیک به ۶۷۰ متر و ورودی آن دهانه‌ای طبیعی است که در دل صخره و به سمت غرب دره باز می‌شود.
دهلیز اول که دارای پیچ و خم نسبتاً زیادی است و بیش از ۳۰ متر طول دارد، در ابتدای آن ستونهای استلاگمیت و استلاکتیت به هم ریخته و شبیه بتکده‌ای است که بتهای آن در هم شکسته شده است.
به گفته باستان شناسان در این غار در زمان‌های مختلف برخی انسان‌ها زندگی کرده‌اند. در میان اشیا کشف شده شواهدی مانند دیوار چینی‌های دست‌ساز با سنگ و گچ و کاه گل و قطعات پراکنده سفال در تالار اول و خمره‌های گذارده شده روی ستونهای دو تا سه متری استلاگمیت و قطعات سفالین شکسته در تالار دوم و سوم نشانه وجود زندگی در این غار سحرآمیز است.
در تیر ماه ۱۳۷۱ خورشیدی رسول بشاش، پژوهشگر ایرانی مأموریت یافت که تعدادی از کتیبه‌های اشیا منسوب به غار را مورد مطالعه قرار دهد. وی موفق شد برای اولین بار نام یک خانواده سلطنتی گم شده و یک سرزمین ناشناخته را معرفی کند. قطع نظر از دو کتیبه نوشته شده به خط آرامی کهن و آشوری نو که ممکن است مورد اخیر از تاراج‌های نینوا به این مجموعه راه یافته باشد، اسناد و مدارک متنوعی به دست آمده که به طور مطمئن نشان می‌دهد برای نگارش ظروف از سبک و خط میخی عیلامی جدید سوم (۵۸۵ تا ۵۳۹ ق.م) استفاده شده و عقاید روشنی جهت صحت و درستی کتیبه‌ها ابراز شده است. لمبرت نیز موفق شده تعداد زیادی از کتیبه‌های مربوط به ظروف را بخواند. وی در یادداشتی مقدماتی به نام ۲۲ شخص برخورد کرده که ۴ تن از آنها عنوان شاهی دارند.
خواندن کتیبه‌ها نشان می‌دهد که این اشیا متعلق به سرزمین سمتی (ساماتوره) بوده و بنیانگذار آن پادشاهی به نام «آمیریش» فرزند «دابالا» است. این گنجینه به خوبی ثروت فوق‌العاده این سلسله محلی را آشکار می‌سازد، بنابراین شاهانی که از کتیبه‌های موجود بر روی اشیا غار کلماکره شناخته شده‌اند احتمالاً قلمرو کوچک قبایلی را در جنوب لرستان فرمانروایی می‌کرده‌اند.
