دوشنبه، ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷، برابر با دوم مهرماه ۹۶، اهالی سه استانی که اقلیم کردستان عراق را تشکیل می‌دهند، بعلاوه اهالی استان چهارم مورد مناقشه، یعنی کرکوک، قرار است در یک همه‌پرسی شرکت کنند که تنها جنبه‌ی نظرسنجی دارد. در این نظرسنجی، که در آخرین لحظات می‌تواند به حالت تعلیق درآید، شرکت‌کنندگان باید نظر خود را در رابطه با استقلال اقلیم کردستان از جمهوری عراق ابراز کنند.
در اقلیم کردستان عراق هیچ‌کدام از احزاب کرد با برگزاری چنین همه‌پرسی‌ای مخالفت ندارند، اگرچه دو حزب «تغییر» و «جماعت اسلامی» بر این نظر هستند که زمان مناسبی برای برگزاری این رفراندوم نیست. در نشستی که پارلمان اقلیم کردستان عراق هفته گذشته پس از دو سال تعطیلی برگزار کرد، برخی از احزاب اقلیت‌های غیرکرد، چون آشوری‌ها و ترکمن‌ها شرکت نکردند. البته غیر از «جبهه ترکمانی»، دیگران مخالف همه‌پرسی نیستند بلکه با شیوه و زمان برگزاری آن مشکل دارند. در استان کرکوک، که رسما بخشی از اقلیم به حساب نمی‌آید، شورای استانی رای به شرکت در این همه‌پرسی داده است. در پیامد این تصمیم، زدوخوردهایی نیز بین کردها و ترکمن‌ها روی داد، اگرچه تمام تلاش‌ها به کار رفت تا ادامه پیدا نکند.
حمایت اسرائیل
تا کنون تنها چند کشور از برگزاری این همه‌پرسی رسما حمایت کرده‌اند؛ اسرائیل و بلژیک از جمله حامیان این همه‌پرسی هستند. دیگر کشورهای اروپایی و آمریکا با اصل برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق مخالفتی ندارند، ولی زمان را مناسب نمی‌دانند و تلاش دارند اقلیم کردستان عراق و مسعود بارزانی، رئیس این اقلیم، را متقاعد سازند که آن را به تعویق بیاندازد. دلیل اصلی مخالفت با برگزاری این همه‌پرسی در این مقطع زمانی، پایان نیافتن مبارزه علیه داعش یا حکومت اسلامی است. دولت مرکزی عراق و مجلس این کشور، برگزاری این همه‌پرسی را مخالف قانون اساسی می‌دانند.
البته ناگفته نماند که دولت مرکزی عراق خود در چندین مورد، قانون اساسی این کشور را در رابطه با آنچه مربوط به اقلیم کردستان می‌شود زیر پا گذاشته است. اصل ۱۴۰ قانون اساسی عراق، دولت مرکزی را موظف می‌سازد دتا قبل ازپایان سال ۲۰۰۷ میلادی همه‌پرسی‌ای در کرکوک در رابطه با آینده این استان برگزار کند. اکثریت جمعیت استان کرکوک، که ۴۰ درصد از منابع نفت و گاز عراق در آن قرار دارد، را کردها تشکیل می‌دهند؛ اگرچه در این استان آشوری‌ها، ترکمن‌ها و اعراب نیز سکونت دارند. در رفراندومی که دولت مرکزی هرگز انجام نداد، ساکنان این استان می‌بایستی نظر خود را در رابطه با پیوستن به اقلیم کردستانِ بیان کنند.
مشکلات اقلیم کردستان با دولت بغداد
مشکلات بین اقلیم کردستان عراق و دولت فدرال مستقر در بغداد، تنها به عدم برگزاری همه‌پرسی در استان کرکوک خلاصه نمی‌شود. کرکوک که بلافاصله پس از آغاز حملات داعش توسط ستیزگران حکومت اسلامی اشغال شد، در سال ۲۰۱۵ توسط نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان عراق آزاد شد و از آن زمان در عمل بخشی از این اقلیم است. موارد دیگر اختلاف کردها با دولت مرکزی، عدم قرار دادن نیروهای پیشمرگ در سامانه دفاعی یا ارتش عراق است. مساله دیگر عدم واریز کردن سهم اقلیم از بودجه ملی عراق است که از سال ۲۰۱۴ قطع شده است. طبق قانون، ۱۷ درصد از بودجه ملی عراق باید در اختیار دولت اقلیم کردستان قرار گیرد.
مسعود بارزانی دلیل برگزاری همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر را عدم احترام دولت مرکزی به تعهدات خود در قبال اقلیم کردستان می‌خواند و معتقد است در شرایط کنونی ادامه آنچه او شراکت می‌خواند وجود ندارد. کردستان عراق که سال‌ها قبل از سقوط رژیم صدام حسین و حکومت بعث، از سال ۱۹۹۲ میلادی به صورت خودمختار اداره می‌شد، با تشکیل عراق جدید داوطلبانه، ولی با شرایطی به آن پیوست. شرایطی که به گفته رهبران کرد دیگر وجود ندارد، و مذاکرات نیز تا کنون برای ترمیم این مشارکت نتیجه نداده است.
همه‌پرسی و کشورهای منطقه
مخالفان این همه‌پرسی علاوه بر دولت عراق، جمهوری اسلامی ایران و با تفاوت‌هایی دولت ترکیه هستند. دیگر دولت‌های منطقه مخالفت آنچنانی با برگزاری این همه‌پرسی ندارند، دولت‌های اردن و امارات متحده عربی نیز از آن حمایت می‌کنند. پادشاهی سعودی در این بحران نقش میانجی را بر عهده گرفته است. دولت ریاض، ثامرالسبهان، وزیر خلیج فارس را برای میانجیگری به اربیل و بغداد فرستاد. سفری که شیعیان بغداد آن را نوعی حمایت از اقلیم کردستان تلقی می‌کنند. روسیه نیز با امضای قراردادی یک میلیارد دلاری در هفته گذشته، به نظر می‌رسد به نوعی از این همه‌پرسی حمایت می‌کند.
شرکت «روس نفت» قراردادی به ارزش یک میلیارد دلار با اقلیم کردستان، چند روز قبل از همه‌پرسی، به امضاء رساند. بر مبنای این قرارداد، این شرکت روسی قرار است خط لوله انتقال گاز از اقلیم کردستان به ترکیه را با ظرفیت انتقال ۳۰ میلیارد متر مکعب احداث کند. طرحی که قرار است در سال ۲۰۲۰ آماده بهره‌برداری شود. از آنجا که این خط لوله، گاز را از اقلیم کردستان به ترکیه منتقل خواهد ساخت، می‌توان چنین برداشت کرد که با وجود مخالفت با همه‌پرسی، دولت ترکیه قصد تحریم یا جنگ با اقلیم کردستان، حتی در صورت استقلال را ندارد.
بارزانی: استقلال ما ربطی به دیگر کردها ندارد
در این میان مسعود بارزانی در گفتگوی تلویزیونی مفصلی که با شبکه العربیه داشت و مدیر این شبکه به همین دلیل به اربیل سفر کرده بود، می‌گوید «ترکیه نظر موافقی با همه‌پرسی ندارد و خواهان ضمانت‌هایی بود که من در دیدار با وزیر خارجه این کشور در گفتگویی طولانی به آنها دادم». ضمانت‌هایی که مسعود بارزانی به آنها اشاره می‌کند، عدم حمایت از حزب کارگران کردستان یا پ‌ک‌ک است.
مسعود بارزانی از زمان اعلام برگزاری همه‌پرسی، بارها تاکید کرده است که در صورت استقلال کشور جدید کردستان «هیچ دخالتی در امور کردهای دیگر کشورها نخواهیم کرد، و آنها را تشویق به دستیابی به توافق‌های مسالمت‌آمیز از راه‌های دمکراتیک در کشورهایی که زندگی می‌کنند خواهیم کرد». مسعود بارزانی کردهای ایران، ترکیه و یا سوریه را شهروندان کشورهایی می‌داند که در آن زندگی می‌کنند و بنابراین «حق ویژه‌ای در کشور کردستانی نخواهند داشت».
کشور کردستانی و نه کرد
مسعود بارزانی صحبت از کشوری «کردستانی» و نه «کرد» می‌کند. او در گفتگویی اخیر گفته است: «دولت کرد یعنی یک کشور ناسیونالیست کرد، اما کشور کردستانی یعنی کشوری که در آن مسیحی، آشوری، کلدانی، ترکمن و عرب در کنار هم زندگی می‌کنند و کشور قومیت کرد نخواهد بود. وطنی خواهد بود برای تمام کسانی که روی این خاک زندگی می‌کنند، با حقوق برابر و به عنوان شرکای اصلی، نه چون برخی از کشورهای منطقه که اقلیت‌ها را شهروند درجه دو و یا سه به‌حساب می‌آورند».
جمهوری اسلامی و همه‌پرسی در اقلیم کردستان
جمهوری اسلامی ایران تا کنون سخت‌ترین مخالفت‌ها را با همه‌پرسی کردستان عراق نشان داده و بسیاری از مقامات نظامی نیز اقلیم کردستان را تهدید به حمله نظامی کرده‌اند. رسانه‌های تهران می‌نویسند قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، در دیداری که اخیرا با نمایندگان اتحادیه میهنی (یکی از مهم‌ترین احزاب اقلیم کردستان) داشته، گفته است: «تا کنون از نیروهای مردمی حشدالشعبی خواسته‌ام به کردستان عراق حمله نکنند، اما دیگر این کا را نخواهم کرد.» قبل از او علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی تهدید کرده بود «جدایی اقلیم به معنای پایان کلیه توافق‌های نظامی و امنیتی دو طرفه و مسدود شدن تمامی گذرگاه‌های مرزی با اقلیم است». علی شمخانی گروه‌های کرد ایرانی حاضر در اقلیم کردستلن را نیز تهدید کرده است: «مقابله با گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی در صورت استقلال اقلیم نیز تغییر خواهد کرد.»
تحت فشار جمهوری اسلامی و شخص قاسم سلیمانی، لحن برخی از مقامات عراقی نیز در رابطه با همه‌پرسی دوم مهر تغییر یافته است. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، که چند هفته پیش، استقاده از خشونت را در صورت برگزاری همه‌پرسی نفی می‌کرد، در روزهای گذشته تغییر موضع داده و کردها را تهدید می‌کند که «در صورت برگزاری همه‌پرسی باید در انتظار عواقب آن نیز باشند.» حامد الهاشمی، روزنامه‌نگار در بغداد، به کیهان لندن می‌گوید: «در دو هفته اخیر حیدر العبادی از سوی قاسم سلیمانی تهدید شده است اگر واکنش سختی در قبال همه‌پرسی در اقلیم از خود نشان ندهد یا برای منع عملیات نظامی حشدالشعبی علیه کردها تلاش کند، او را از کار برکنار خواهند کرد.»
کردهای ایران چه در داخل کشور و چه در خارج هیچ‌گونه ارتباط مستقیمی بین همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق و مناطق کرد‌نشین ایران نمی‌بینند. رهبران احزاب کرد ایران، ضمن پشتیبانی از این همه‌پرسی، تاکید دارند که شرایط در ایران متفاوت است و این احزاب چون گذشته به صورت مستقل از سه پاره دیگر کردستان تصمیمات و سیاست‌های خود را به پیش خواهند برد. این تفاوت در نامه سرگشاده ۱۳۸ فعال مدنی کرد داخل کشور به مقامات جمهوری اسلامی نیز دیده می‌شود. در این نامه ضمن درخواست از مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر حمایت از همه‌پرسی در اقلیم، نویسندگان یادآوری می‌کنند که کردستانی مستقل در همسایگی ایران نه تنها «واقعیتی گریزناپذیر» است، بلکه می‌تواند «همسایه‌ای قابل اعتماد» و «با ثبات» برای جمهوری اسلامی باشد.
