روشنک آسترکی – نذر کردن و نذری دادن با ماه محرّم و مراسم مذهبی در رابطه با روایت «شهادت سومین امام شیعیان» در ۱۰ روز نخست این ماه پیوند خورده است.
اگر چه در گذشته تصویری که از نذری محرّم یا «نذری امام حسین» در ذهن شکل می‌بست دیگ‌های بزرگی بود که در حیاط خانه‌ها یا حتی ردیف در کوچه‌ها و خیابان‌ها برپا می‌شدند که اهالی فامیل و محل جمع شده و غذایی برای نذری می‌پختند و بین اهالی پخش می‌کردند اما از سال‌های گذشته شکل‌های دیگری از نذر و نذری در ایران رواج پیدا کرده است.
در بسیاری از محله‌ها در ظرف‌های نذری خبری از آش و شله زرد و چلوخورشت قیمه یا زرشک پلو با مرغ نیست و غذاها به ویژه در شمال شهرهای بزرگ کمی متفاوت شده؛ به این ترتیب که پیتزا و مرغ سوخاری و ساندویچ هم در کنار غذاها و نوشیدنی‌های سنتی ایرانی به منوی نذری‌های خوراکی اضافه شده است.
همچنین نذرهای غیر خوراکی نیز چند سالی‌ست در این روزها از سوی مردم ایران مورد استقبال قرار گرفته است که تا سال گذشته نذر کتاب برجسته‌ترین آنها بود. کیهان لندن سال گذشته در همین رابطه گزارشی منتشر کرد که به نذرهای غیر متعارف، از پیتزا تا کتاب، اشاره داشت.
امسال اما برای برخی از کسانی که به نذر کردن و نذری دادن معتقدند خبری از نذری مرتبط با انسان‌ها و خورد و خوراک آنها نبود بلکه این گروه نذر خود را برای حفظ محیط‌زیست و حیات وحش هزینه کردند.
در سال‌های گذشته نیز خبرهایی درباره نذر برای حیات وحش در ایران منتشر شده بود. برای نمونه در زمستان ۹۵ تشکل‌های زیست محیطی محمودآباد در استان مازندران در حمایت از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران تالاب سرخ‌رود یک تُن غذای پرندگان شامل دانه نذری تحویل سازمان حفاظت از محیط زیست این شهرستان دادند.
اما در محرّم امسال نذری برای محیط زیست و حیات وحش گسترده‌تر و جدی‌تر از سوی فعالان محیط زیست پیگیری شد و مورد استقبال هم قرار گرفت.
پاکسازی محیط زیست
یکی از نذرهایی که امسال انجام شد کمک به رفتگران پس از برگزاری مراسم هیئت‌های عزاداری بود.
معمولا پس از پایان مراسم تاسوعا و عاشورا، انبوهی از ظروف یک‌بار مصرف و بطری آب معدنی در خیابان‌های محل هیئت عزاداری روی زمین ریخته می‌شود که کار پاکسازی آن با رفتگران شهرداری است. به همین دلیل برخی نذر کردند که پس از پایان مراسم عزاداری همراه رفتگران به تمیز کردن خیابان و کوچه‌ها بپردازند.
البته در بعضی شهرها مانند بندرعباس، شهرداری کسانی که این نذر را داشتند سازماندهی کرده و علاقمندان به عنوان پاکبان افتخاری طبیعت به کمک رفتگران رفتند.
همچنین برخی از علاقمندان به محیط زیست اقدام به پاکسازی اطراف جاده‌ها و طبیعت از زباله کردند. یکی از کاربران اینستاگرام با گذاشتن تصویری از خیابانی که در آن هیئت عزاداری محرم برپا شده بود با تاکید بر اینکه «عزادار حسینی زباله در خیابان نمی‌ریزد» نوشته: «یک ساعت پس از برگزاری مراسم محرّم وقت بگذاریم و زباله‌ها را از زمین جمع کنیم و به رفتگران زحمتکش شهرمان کمک کنیم.»
طرحی که توسط یک محیط‌بان آغاز شد
نذر کردن برای غذا و آب رساندن به حیات وحش از یک سال پیش در ایران آغاز و باب گذشت تنها چند هفته به عنوان «نذر طبیعت» معروف شد. این ایده تیرماه ۹۵ به ذهن یک محیط‌بان رسید و به سرعت از سوی علاقمندان به محیط زیست در ایران مورد استقبال قرار گرفت. در «نذر طبیعت» مردم برای ساختن آبشخور و تأمین علوفه و ساختن درمانگاه برای حیات وحش کمک نقدی یا غیرنقدی می‌کنند.
احمد بحری، محیط‌بان اهل شهر قم است که در اینستاگرام فعالیت زیادی دارد و ایرانیان زیادی او و رویدادهای روزانه‌ی محیط‌بانی و داستان‌های وی با حیات وحش را دنبال می‌کنند.
او در گفتگو با رسانه‌های ایران گفته است، چشمه‌ها و منابع آب مورد نیاز حیات وحش معمولا در تابستان خشک می‌شوند و باعث پراکنده شدن حیات وحش و بالا رفتن ریسک آسیب به آنها می‌شود، به همین دلیل برای اینکه حیات وحش متمرکز باشند به فکر بازسازی چشمه‌ها و منابع آب افتاده بودم.
احمد بحری درباره راه‌اندازی طرح «نذر طبیعت» گفته است: «همیشه کاربران زیادی در اینستاگرام بودند که به من پیام می‌دادند چطور می‌توانیم به محیط زیست و حیات وحش کمک کنیم تا اینکه یک خانم برایم پیا‌می گذاشتند که قصد دارند یک نذری برای حیوانات بدهند و همین باعث شد تا کم‌کم این جرقه در ذهنم شکل بگیرد.»
با اینکه فراخوان اولیه «کمپین نذری برای طبیعت» توسط او اعلام شد اما حضورش در شغل دولتی و محیط‌بانی مانع از این شد تا عملیات اجرایی کار را دنبال کند ولی بعد از گذشت چند هفته با حضور ۲۰ داوطلب از بین فعالان محیط زیستی در ۲۰ استان ایران این کمپین پیگیری و به اجرا گذاشته شد.
احمد بحری در ابتدا از طریق صفحه اینستاگرام‌اش کمپینی با عنوان «نذر طبیعت» راه‌اندازی کرد که مورد استقبال گستردهای قرار گرفت. پس از آن بود که وبسایتی نیز با عنوان آیین نذر طبیعت راه‌اندازی شد و پس از یک سال فعالیت در ماه محرّم امسال توانست نذرهای زیادی جذب کند.
کسانی که علاقمند هستند نذر خود را از طریق این وبسایت برای حفظ حیات وحش ایران هزینه کنند می‌توانند به دو صورت پرداخت نقدی یا خرید علوفه، تانکر آب و… آن را به محیط‌بانان برسانند.
البته برخی نیز کمک‌های دیگری کرده‌اند؛ از در اختیار گذاشتن وانت و کامیون شخصی برای علوفه‌رسانی در مناطق دشوار تا وقف دستگاه دیتا پروژکتور برای آموزش فعالیت‌های زیست‌محیطی و حتی دست و آستین بالا زدن برای ساختن آبشخور حیات وحش در وسط بیابان و کوه.
بخش دیگری از فعالیت‌های این مجموعه، درختکاری و گسترش فضای سبز در زیستگاههای حیات وحش است.
نذرهایی کارآمدتر از قیمه و شله‌زرد
شاید در ابتدا این‌طور تصور شود که مگر چقدر علوفه بر اساس این طرح برای حیات وحش ایران تامین می‌شود و یا در چند منطقه از زیستگاههای گسترده حیات وحش ایران می‌توان آبشخور ساخت. اما آمار پنج ماهه نخست راه‌اندازی این وبسایت و فعالیت رسمی این گروه نشان می‌دهد در کمتر از پنج ماه، و به همت آنهایی که می‌خواستند نذرشان را به طبیعت بدهند بیش از ۱۰۰ تن علوفه در زیستگاه‌هایی توزیع شد که دچار خشکسالی شدید شده بودند؛ و نزدیک به ۱۰ آبشخور هم برای تامین آب مورد نیاز گونه‌های جانوری ساخته شده است. اگر هزینه هر تُن علوفه حداقل یک میلیون تومان و هزینه ساخت هر آبشخور هفت میلیون تومان محاسبه شود بدین ترتیب حدود ۱۷۰ میلیون تومان به شکل نذرهای محیط‌ریستی در همین مدت کوتاه به طبیعت ایران کمک شده است.
محرّم امسال اما نقطه عطف این کمک‌های طبیعت‌دوستانه به شمار می‌رفت. افراد بسیاری یا با کمک نقدی یا با گذاشتن وقت، تجربه و مهارت خود به ساختن آبشخور، خرید علوفه و کاشت نهال کمک کردند. یکی از مواردی که امسال چشمگیر بود اهدای تانکرهای بزرگ آب برای کار گذاشتن در زیستگاههای طبیعی حیات وحش بود که با خشکسالی روبرو هستند.
هر چند دوستداران محیط زیست و حیوانات سال‌هاست در ایران به فعالیت مشغول هستند اما اکنون با فراگیر شدن نذر طبیعت توجه تعداد بیشتری به این موضوع جلب شده است که به جای صرف پول و نیروی خود در راهی که فایده‌ای ندارد، آنها را به طوری مصرف کنند که سود و فایده‌ای برای همگان داشته باشد.
این کمک‌ها ضمن اینکه شاید از پخش غذا میان انسان‌هایی که اکثرا نیازمند نیستند موثرتر باشد و به قول مذهبی «ثواب» بیشتری داشته باشد، باعث می‌شود دست کم بخشی از کم‌کاری‌ها و بی‌کفایتی‌های چهار دهه گذشته نهادهای مسوول و مقامات در حفظ حیات وحش و محیط‌زیست ایران نیز جبران شود.
