این امکان که جنگ نیابتی جمهوری اسلامی ایران با پادشاهی سعودی می‌تواند به درگیری مستقیم بیانجامد، نگرانی جامعه بین‌المللی و به ویژه کشور‌های اروپایی را برانگیخته است. ابعاد این جنگ نیابتی که مدت‌ها پیش در لبنان آغاز شد و در سال‌های بعد به بحرین، سوریه و یمن هم گسترش یافت، می‌تواند منطقه بی ثبات و بحران‌‌زده‌ای چون خاورمیانه را به آتش بکشد.
تصمیم پادشاهی سعودی، و متعاقب آن کویت و بحرین، برای خارج ساختن شهروندان خود از لبنان، بر این نگرانی‌ها افزوده است. در این میان شبکه تلویزیونی الجزیره، که بازوی اصلی سیاست خارجی قطر به حساب می‌آید، با توجه به روابط خصمانه این امیرنشین با پادشاهی سعودی و متحدان‌اش در منطقه و در جهان عرب، با پخش خبر بازداشت سعد حریری، نخست‌وزیر مستعفی لبنان که در ریاض بسر می‌برد، هیزمی برای آتش جنگی بود که هر آن می‌تواند شعله‌ور شود.
البته منابع دیپلماتیک اروپایی این خبر را تکذیب کردند، ولی با این وجود میشل عون، رئیس جمهور مسیحی لبنان که از حمایت حزب‌الله برخوردار است، اعلام کرد استعفای سعد حریری را تا زمان بازگشت او به بیروت نخواهد پذیرفت. بشار ال‌رای، اسقف اعظم مسیحیان مارونیت نیز قرار است در ساعات آینده سفری به ریاض برای ملاقات با سعد حریری داشته باشد. ولید جنبلاط، رهبر دروزی‌های لبنان از سوی دیگر معتقد است که هیچ بدیلی برای سعد حریری در مقام نخست وزیری وجود ندارد.
استعفای نخست وزیر لبنان
استعفای نامنتظره سعد حریری در جریان سفر او به ریاض، ساعاتی پس از ملاقات نخست وزیر لبنان با علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل علی خامنه‌ای، اعلام شد. زمان و مکان این استعفا خود بسیار بحث‌برانگیز است. یکی از نزدیکان سعد حریری، که به شرط ناشناس ماندن با کیهان لندن صحبت کرده است، می‌گوید «در جریان این دیدار، علی‌اکبر ولایتی بارها سعد حریری را تهدید کرد در صورت حمایت از تحریم‌های کنگره آمریکا علیه حزب‌الله، که در مجلس نمایندگان بدون حتی یک رای مخالف به تصویب رسیده است، و بدون شک در سنا نیز آرای لازم را به دست خواهد آورد، او به سرنوشت پدرش دچار خواهد شد.»
رفیق حریری، پدر نخست وزیر کنونی لبنان، ۱۴ فوریه ۲۰۰۵ در اقدامی تروریستی که گفته می‌شود توسط نیروهای امنیتی سوریه با کمک حزب‌الله لبنان که مورد حمایت جمهوری اسلامی است سازماندهی شده بود به قتل رسید. رفیق حریری تا ۲۰ اکتبر ۲۰۰۴ ریاست دولت در لبنان را عهده‌دار بود. در پیامد قتل او، سازمان ملل متحد کمیسیون و دادگاهی بین‌المللی برای یافتن عاملین و آمرین این ترور تشکیل داد، که اگرچه در طی بررسی‌های کارشناسی این کمیسیون نام ۵ نفر از اعضای برجسته حزب‌الله مطرح شد، ولی هرگز این افراد به دلیل کارشکنی‌ها و تهدید‌های این سازمان، به دادگاه لاهه تحویل داده نشدند.
نقش ایران در بحران لبنان
با توجه به اینکه سیاست‌های حزب‌الله به گفته رهبران این سازمان و مقامات جمهوری اسلامی در ایران تعیین می‌شود، تصمیم سعد حریری برای استعفا و اشاره به اینکه جان او در خطر است را نمی‌توان تعجب برانگیز دانست. حجت‌الاسلام حسن روحانی در همایشی به مناسبت چهلمین سال درگذشت مصطفی خمینی، گفته بود: «امروز عظمت جمهوری اسلامی ایران در منطقه از هر زمان دیگری بیشتر است. در عراق، سوریه، لبنان و خلیج فارس نمی‌توان بدون نظر ایران اقدام سرنوشت‌سازی انجام داد.»
اظهاراتی که واکنش فوری و تند سعد حریری را به دنبال داشت. نخست وزیر لبنان در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «لبنان کشوری عرب و مستقل است، هیچ دستور و توصیه‌ای را نمی‌پذیرد و هرگونه تعرضی به کرامت‌اش را رد می‌کند». حسن روحانی در گفتگو با میشل عون، رئیس جمهور لبنان، استعفای سعد حریری را «فتنه» خواند و اظهار امیدواری کرد که «لبنان با درایت از این فتنه عبور کند.»
آمریکا حزب‌الله را هدف گرفته است
از سوی دیگر بسیار مشکل به نظر می‌رسد که سعد حریری بدون مشورت با پادشاهی سعودی و آمریکا استعفا داده باشد. پادشاهی سعودی و ایالات متحده آمریکا، از ماه‌ها پیش طرحی برای انزوای حزب‌الله، به عنوان بازوی اصلی سیاست‌های آشوب‌آفرین جمهوری اسلامی ایران را در دستور کار قرار داده‌اند. سال گذشته در پیامد تحریم‌هایی که برخی از کشور‌های عربی به تصویب رساندند، حساب‌های بانکی حزب‌الله در لبنان مسدود شدند. حزب‌الله در فهرست سازمان‌های تروریستی کشور‌های عربی و آمریکا قرار دارد.
دولت آمریکا برای دستگیری دو تن از اعضای برجسته حزب‌الله، طلال حمیر و فواد شوکر، جایزه‌ای ۱۲ میلیون دلاری تعیین کرد. تحریم‌های جدیدی در مرحله تصویب در آمریکا قرار دارند. در این تحریم‌ها که پس از تصویب در مجلس نمایندگان در انتظار رای سنا است، به نقش ایران به عنوان حامی حزب‌الله نیز اشاره می‌شود. اول آبان امسال، مایک پنس، معاون رئیس جمهوری آمریکا، در جریان مراسمی که به مناسبت ۳۴امین سالگرد انفجار در مقر تفنگداران نیروی دریایی آمریکا در بیروت برگزار شد، انگشت اتهام برای این عملیات تروریستی که توسط عماد مغنیه، از رهبران نظامی حزب‌الله طراحی شده بود، را به سمت جمهوری اسلامی ایران نشانه رفت. مایک پنس از حکومت ایران به عنوان «حامی درجه یک تروریسم» نام برد، که چهار دهه است « با منابع مالی و سلاح حزب‌الله و دیگر گروه‌های تروریستی در منطقه را حمایت می‌کند.»
موشک ایران برای حوثی‌های یمن
اگرچه جنگ نیابتی در لبنان در صدر نگرانی‌های غرب قرار دارد، ولی نمی‌توان موشک‌پرانی‌های انصار‌الله یمن به سمت پادشاهی سعودی را نادیده گرفت. شبه‌نظامیان حوثی موشکی را به سمت فرودگاه ریاض پرتاب کردند، که به گفته مقامات سعودی و آمریکایی‌ها قبل از اصابت به هدف منهدم شد. البته حوثی‌ها و برخی رسانه‌های تهران معتقدند که این موشک با موفقیت به هدف اصابت کرده است.
برای مقامات پادشاهی سعودی، این موشک‌پراکنی اقدامی نظامی از سوی جمهوری اسلامی ایران است. عادل الجبیر، وزیر خارجه پادشاهی سعودی، معتقد است که حزب‌الله لبنان به نیابت از سوی تهران، حوثی‌ها را برای پرتاب این موشک هدایت کرده است. محمد بن سلمان، ولیعهد پرقدرت سعودی، صحبت از «تسلیح حوثی‌ها با موشک‌های بالستیک از سوی ایران» می‌کند. البته مقامات دولتی و نظامی جمهوری اسلامی هرگونه نقشی را در این موشک‌پراکنی نفی می‌کنند، اگرچه برخی ابراز نظر‌ها حکایت از واقعیت دیگری دارند. روزنامه کیهان حسین شریعتمداری صحبت از دوبی به عنوان هدف بعدی موشک‌های انصار‌الله کرده است. امیر حاتمی، وزیر دفاع دولت حسن روحانی نیز با گفتن جمله‌ای دوپهلو نقش جمهوری اسلامی را در این موشک‌پراکنی تائید کرد. وزیر دفاع دولت تدبیر و امید گفت: «مگر کسی از آمریکا سوال می‌کند که شما چه چیزی در اختیار عربستان قرار می‌دهید؟»
عراق حیات خلوت ایران
جبهه سومی که می‌تواند به صحنه درگیری جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی تبدیل شود، عراق است. در روزهای گذشته اسامه النجیفی، معاون سنی ریاست جمهوری در عراق، که در واشنگتن در یکی از اندیشکده‌های آمریکایی صحبت می‌کرد، گفت: «ایران تمام پایه و اساس امور در کشور ما را در اختیار دارد، از احزاب سیاسی تا گروه‌های شبه‌نظامی همه تحت کنترل ایران هستند». مقامات اقلیم کردستان عراق نیز بارها و بارها به نقش جمهوری اسلامی ایران و نیروی قدس، و فرمانده‌اش قاسم سلیمانی، در بحران پس از برگزاری همه‌پرسی اشاره کرده‌اند. این حضور فراگیر و گسترده جمهوری اسلامی در صحنه سیاسی و نظامی عراق، تنها موجب نگرانی کرد‌ها و عرب‌های سنی نیست. نیروهای سکولار و همچنین بخش‌هایی از نیروهای شیعی نیز سخت نگران هستند. سفر‌های اخیر عمار حکیم و مقتدی صدر به پادشاهی سعودی و دیگر کشور‌های عربی منطقه، حکایت از این نگرانی‌ها دارد.
آلبته آمریکا نیز شدیدا نگران نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق است. رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، در دو ملاقاتی که اخیرا با حیدر العبادی، نخست وزیر عراق داشته است، بر لزوم خروج نیروهای ایران از این کشور و محدود ساختن حوزه عملیاتی شبه‌نظامیان شیعی وابسته به نیروی قدس تاکید کرده است. با نزدیک شدن زمان انتخابات پارلمانی، که قرار است در ماه مه آینده برگزار شود، افزایش تنش‌ها در عراق تصوری واقعی است و بدون شک پادشاهی سعودی تلاش خواهد کرد در جریان کارزار انتخاباتی نقشی برجسته در این کشور برعهده گیرد.
احمد رأفت
