بهجت امید – فستیوال تئاتر ایرانی در کلن، امسال بیست و چهارمین دوره‌ی خود را بدون حضور مجید فلاح‌زاده، یکی از فعال‌ترین بنیانگذاران آن برگزار می‌کند.
فلاح‌زاده در پانزدهم ژوئن سال جاری میلادی در سن ۷۱ سالگی به‌‌طور ناگهانی درگذشت. با این‌حال طرح کلی برنامه و تامین بخش عمده‌ی بودجه‌ی اجرایی فستیوال ۲۰۱۷ نیز حاصل تلاش‌های او است که از ۱۶ تا ۲۶ نوامبر در چند تماشا‌خانه‌ی شهر کلن برگزار می‌شود. از ویژگی‌های این دوره، حضور پناهجویان به عنوان تماشاگر است که هدفمند از سوی برگزارکنندگان فستیوال دعوت شده‌اند.
بهرخ حسین بابایی، همسر زنده‌یاد فلاح‌زاده و نیز از بنیانگذاران فستیوال، در باره‌ی چگونگی تنظیم برنامه و گزینش نمایش‌نامه‌ها می‌گوید: «ما تلاش کردیم نمایش‌نامه‌ها را بر اساس موضوع محوری جشنواره که مجید آن را از چهار سال پیش «یک فستیوال چندمضمونی» خوانده بود و امسال هم در زیرتیتر برنامه بر آن تاکید شده، انتخاب کنیم.» حسین بابایی هم‌چنین تاکید می‌کند که معیار گزینش نمایش‌نامه‌ها، افزون بر این، «کیفیت و پرداختن به مسایل به‌روز» هم بوده است.
دستمایه‌های نمایش‌ها
«جشنواره‌ی چندمضمونی» بنا بر تعریف دست‌اندرکاران فستیوال، آن دسته از کارهایی را در بر می‌گیرد که به مسایل زنان، جوانان و موضوع‌های حاد روز بپردازند. نمایش‌نامه‌ی «در این مکان و در این زمان» به کارگردانی نیلوفر بیضایی از گروه دریچه، نمونه‌ی بارز این گزینش است.
این تازه‌ترین کار نیلوفر بیضایی که تا کنون در چند شهر آلمان به روی صحنه رفته، بر اساس پنج داستان کوتاه و یک رمان مهشید امیرشاهی، نویسنده‌ی پرآوازه‌ی ایران تنظیم شده است. بیضایی با این هدف که «در یک نمایش، چکیده‌ی افکار نویسنده، نگاه او و زندگی‌اش را موازی با وقایع اجتماعی و نهایتا سیاسی» به تصویر بکشد، طرح کلی نمایش‌نامه را ریخته و به مرحله‌ی اجرا در‌آورده است. بیضایی در مصاحبه با کیهان لندن، دلیل این امر را برجستگی شخصیت مهشید امیرشاهی به عنوان یک زن روشنفکر در ایران مطرح می‌کند: «خانم امیرشاهی از بسیاری جهات در ادبیات و در فضای روشنفکری ما یک استثناء است. شاید بهتر باشد بگویم، در جامعه‌ای که هنوز بخشی ساختارهای قبیله‌ای دارد و فرد را به رسمیت نمی‌شناسد، او هم در آثارش و هم در حضورش به عنوان یک روشنفکر دارای ویژگی‌های یک فرد قائم به‌ذات است.»
جنگ؛ ماشین ویران‌سازی
مسایل «جنگ و پناهجویان» به گفته‌ی بهرخ حسین بابایی از دیگر مضمون‌های فستیوال «تئاتر متعقل» در کلن را تشکیل می‌دهد که در این دوره «بیش از ۴۰ درصد برنامههای نمایشی» را در برمی‌گیرد. بخش رقص- تئاتر «هادرا هورا» از سوریه که محمد دیبان، مدیر «کمپانی رقص هاراکه» آن را طراحی کرده، یکی از این برنامه‌هاست. این رقصندگان سوری که با شعار «ما می‌رقصیدیم بسیار، پیش از آنکه جنگ بیاید و بسیار بعد از آن هم خواهیم رقصید» در برلین و روتردام فعال است، روایت نسل‌هایی پاک‌باخته و جنگ‌زده را به نمایش می‌گذارد که در پی یافتن پناه و سرپناهی آواره‌ی «سرزمین‌های بیگانه» شده‌اند. کنار آمدن با «هستی‌ِ ویران‌شده»، دستمایه‌ی اصلی این کار است.
kayhan.london©
«جغد جنگ» که رضا علامه‌زاده با الهام از دنیای اساطیری سراسر جنگ و کینه‌توزی شاهنامه‌ی فردوسی نگاشته و خود نیز آن را کارگردانی کرده، یکی دیگر از نمایش‌نامه‌های ضدجنگ فستیوال است. شاید به همین دلیل کارگردان، “پیران ویسه”، تنها سپه‌سالار صلح‌جوی توران‌زمین را به عنوان شخصیت اصلی کار خود برگزیده تا سیاهی و شومی این ماشین ویران‌ساز را در “زمانه‌ای که جنگ و خونریزی افتخار محسوب می‌شده” به نمایش بگذارد. حمید عبدالملکی، هنرپیشه‌ی با سابقه‌ی تئاتر، شخصیت “پیران ویسه” را بازی می‌کند. نقش مقابل او، نیمکتی است که عبدالملکی با استفاده از آن روایت خصومت پایان‌ناپذیر میان دو کشور ایران و توران‌زمین را بازگو می‌کند.
پناهجویان روی صحنه
یکی دیگر از مسایلی که در چارچوب «فستیوال چند مضمونی» این دوره مطرح می‌شود، مسئله‌ی پناهجویان و شرایط آنان در آلمان است. «هتل اروپا»، تازه ترین کار علی‌رضا کوشک جلالی که متن آن را با همکاری النا کرستین بوکن، نگاشته، در همین راستا به اجرا در می‌آید. در این نمایش، داستان زندگی تلخ و پرماجرای پنج پناهجو در آلمان مطرح می‌شود که به یاری یک زن مددکار آرمان‌گرا، می‌کوشند با تمرین یک نمایش، زندگی عادی خود را از سر بگیرند و به روال متعارف روزانه خو کنند. در این کار، علاوه بر نشان دادن ناهنجاری‌های تحلیل‌برنده‌ی زندگی پناهجویان در یک اقامتگاه موقت، به ویژه نقش تئاتر در درمان ناهنجاری‌های روانی آنان، برجسته می‌شود. همین موضوع با عنوان «تئاتر برای تسکین آسیب‌های روحی به ویژه در شرایط بحرانی چون شرایط پناهندگان گریخته از جنگ» در بخش «بحث و گفت‌وگوی» جشنواره نیز مورد بررسی کارشناسان و دست‌اندرکاران تئاتر قرار می‌گیرد. این نشست در روز پایانی جشنواره (۲۶ نوامبر) در سالن تئاتر تیف‌روت برگزار می‌شود.
موسیقی، تئاتر کودکان و حضور معنوی مجید فلاح‌زاده
برنامههای موسیقی و تئاتر کودکان، از جمله برنامههای همیشگی فستیوال است که به قول بهرخ حسین بابایی، «هر سال با استقبال بسیار خوبی» روبرو می‌شود. امسال گروه تئاتر «کودکان پویا» با نمایش‌نامه‌ی «شهر فرنگ» به کارگردانی نرگس وفادار، گروه موسیقی بربط (از کلن و پاریس)، هم‌چنین گروه مریم آخوندی، اجرای این بخش از برنامه‌ها را به عهده دارد. آخوندی به یاد مجید فلاح‌زاده «تصنیف‌هایی» که در فرم‌های گوناگون موسیقی مثل پاپ، راک و جاز تنظیم شده، گردآوری کرده و در شب گشایش فستیوال اجرا می‌کند.
این تنها موردی نیست که حضور معنوی مجید فلاح‌زاده در فستیوال احساس می‌شود؛ اجرای کولاژی از دو نمایش‌نامه‌ی این کارگردان پرسابقه، یاد تلاش‌های پیگیرانه‌ی او در صحنه‌ی تئاتر را نیز زنده می‌کند. گذشته از این بخش، پاره‌هایی از متن نمایش «نظام‌الملک» از فلاح‌زاده در چارچوب «برنامههای تئوریک فستیوال» هم خوانده می‌شود.
تامین بودجه
مجید فلاح‌زاده، هم‌چنین سهم بزرگی در تامین بودجه‌ی برگزاری جشنواره‌ی امسال داشته است. به گفته‌ی بهرخ حسین بابایی او در سپتامبر ۲۰۱۶ درخواست دریافت کمک مالی ده هزار یورویی را به اداره‌ی فرهنگ شهر کلن ارائه داده بود. حسین بابایی می‌گوید: «از آن گذشته مجید تدارک گرفتن چهار هزار یورو از گروه «نان برای جهان» کلیسای پروتستان را هم دیده بود.»
به گفته‌ی او برگزاری جشنواره‌ی امسال بدون «کمک‌های بی‌دریغ دوستان و چند تن از دست‌اندرکاران تئاتر» امکان‌پذیر نبود. حسین بابایی که در این فستیوال به قول خود «نقش هماهنگ‌کننده» را به عهده داشته، تاکید می‌کند: «ما به هر حال بیست و پنجمین دوره‌ی این جشنواره را برگزار خواهیم کرد. پس از آن تصمیم می‌گیریم که آیا راه مجید ادامه پیدا خواهد کرد یا نه.» به نظر این بازیگر پرسابقه و کارشناس تئاتر کودکان که خود در نمایش‌نامه‌ی «شهر فرنگ» نیز نقش اصلی را بازی می‌کند، چشم‌انداز اینکه در سال‌های آینده نیز جشنواره برگزار شود، روشن است.
