Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۲ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪172‬‬
‫جمعه ‪ 12‬تا پنجشنبه‪ 18‬مردادماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫‪ ،385‬به نقل از‪ :‬مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،1‬صص‬ ‫رد تقاضاي دولت شوروي از طرف‬
‫دکترمح ّمدمص ّدق؛آسیبشناسییکشکست ‪)389-387‬‬ ‫ساعد مراغه­اي (كه زماني نيز سفير‬
‫انتخابات شوم‬ ‫ايران در مسكو بود) به كي جنجال‬
‫بزرگ سياسي تبديل شد بطوري كه‬
‫مص ّدق که خیال م ‌یکرد «‪80-70‬‬ ‫«كافتارادزه» (فرستادة مخصوص‬
‫دولت شوروي به ايران) برخلاف‬
‫نمایندة َکت بسته را تحویل جبهة‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق بخش (‪)2‬‬ ‫اصول ديپلماتكي و بدون رعايت‬
‫م ّلی داده» (همان‪ ،‬ص ‪ ،292‬به‬ ‫آداب كي ميهمان در ايران‪ ،‬طي‬
‫نقل از حسین م ّکی) پس از انجام‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬ ‫كي كنفرانس مطبوعاتي در تهران‪،‬‬
‫انتخابات دورة هفدهم تأکید کرد که‪:‬‬ ‫ساعد (نخست وزير) را بشدت مورد‬
‫توهين و حمله قرار داد و به دنبال‬
‫«اطمینان کامل دارم ‪ 80‬نمایندگانی‬ ‫توهين و تهاجم «كافتارادزه»‪ ،‬حزب‬
‫توده نيز با به راه انداختن تظاهرات‬
‫که به مجلس می‌روند‪ ،‬نمایندگان‬ ‫=مصدق ‪ -‬که سالها پیش‪ ،‬رضاشاه‪ ،‬تقی زاده و رزم آرا را بخاطر انعقاد قرارداد با کمپان ‌یهای نفتی به «سازش» و‬ ‫گسترده (زير چتر حمايت سربازان‬
‫حقیقی م ّلت هستند»‪ ،‬ا ّما بزودی این‬ ‫«خیانت» متهم کرده بود ‪ -‬در بیم از اتهام سازش و خیانت و آلوده شدن «وجاه ِت م ّل ِی» خود‪ ،‬با بن بست مذاکرات‪،‬‬ ‫مسلح شوروي) با شعار «مرگ بر‬
‫نمایندگان را «آلت دست مأمورین‬ ‫ساع ِد فاشيست!» خواستار «نفت‬
‫م ‌یکوشید مانند یک «قهرمان مظلوم» ظاهر شود‪.‬‬ ‫شمال براي شوروي» گرديد‪ .‬جالب‬
‫استعماری» نامید و لذا‪ ،‬با مخالفت‬ ‫است كه در اين تظاهرات گسترده‪،‬‬
‫بسياري از شركت كنندگان ناآگاه‬
‫روزافزون نمایندگان‪ ،‬تصمیم گرفت‬ ‫=کارل پوپر‪ ،‬وظیفة یک سیاستمدار صدیق را خوشبخت کردن جامعه یا تقلیل بدبخت ‌یهایش م ‌یداند و م ‌یگوید‪ :‬در‬ ‫‪ ،‬شعار «مرگ بر ساع ِد فاشيست!»‬
‫تا با انجام یک همه پرسی یا رفراندوم‪،‬‬ ‫آنجا که سیاستمدار از تح ّقق این وظایف باز م ‌یمان َـد‪ ،‬با صداقت و شهامت اخلاقی باید از کار کناره گیرد تا از سوق دادن‬ ‫را «مرگ بر ساعت فاشيست!»‬
‫ضمن انحلال مجلس شورای ملی‪ ،‬بر‬ ‫تلفظ مي­كردند‪ ...‬در اين ميانه‪ ،‬دكتر‬
‫جامعه به آشوب و انقلاب جلوگیری گردد‪.‬‬ ‫مصدق نيز از حملات و توهي ‌نهاي‬
‫مشکلات سیاسی ـ اجتماعی فائق‬ ‫نشريات حزب توده در امان نماند‬
‫بلكه او را نيز (بخاطر مخالفت‬
‫آید‪ ،‬چرا که به نظر مص ّدق دراین‬ ‫=به قول دکترمح ّمد علی مو ّحد‪« :‬انتخابات دورة هفدهم‪ ،‬انتخاباتی بود که هم درماندگی مص ّدق را در برابر نیروهای‬ ‫شجاعانه­اش با تقاضاي شوروي‌ها)‬
‫زمان‪« :‬هر جا م ّلت است آن جا‬ ‫مخالف‪ ،‬فاش ساخت‪ ،‬و هم بسیاری از سران جبهة م ّلی را رو در روی هم قرار داد ‪ ...‬این انتخابات‪ ،‬اب ِر بلائی بود که مایة‬ ‫« سمبل ا شر ا فيت پو سيد ه » ‪،‬‬
‫«سياستمدار مرتجع و كهنه پرست»‬
‫مجلس است!»‪.‬‬ ‫خ ّفت و سرشکستگی دکتر مص ّدق گردید»‪.‬‬ ‫و «عامل امپرياليسم» ناميدند!!‬
‫دولت رزم آرا (شوهر خواهر صادق‬
‫دربارة انتخابات دورة هفدهم و‬ ‫هدايت) نيز كه در كشاكش بين‬
‫دولت‌هاي روسيه و انگليس‪ ،‬به‬
‫نتایج آن‪ ،‬دکتر محمد علی مو ّحد‬ ‫دنبال نيروي سومي (آمركيا) بود‪،‬‬
‫شمشیر کشیدة وزرایند ‪ ...‬من با از‪ :‬کی استوان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪222‬ـ‪( .)223‬متینی‪ ،‬صص ‪ 233‬و ‪ ،253‬به نقل همراه هریمن و مک گی (‪ Mc Ghee‬از س ِر بصیرت م ‌ینویسد‪ « :‬انتخابات‬ ‫با اجراي اصلاحات گستردة اداري و‬
‫) در مذاکرات با مص ّدق شرکت داشت دورة هفدهم‪ ،‬انتخاباتی بود که هم‬ ‫ناظران غربی موافقم که ایران را مل ّتی حسین م ّکی ضمن اینکه خود‪ ،‬نریمان از‪ :‬مصطفی فاتح‪ ،‬ص ‪)529‬‬ ‫اجتماعي (از جمله مبارزه با فساد و‬
‫سوء استفاد‌ههای مالی مقامات دولتی‪،‬‬
‫دوستان و یاران و همکاران ‪ -‬از قول دکتر مص ّدق آورده است که درماندگی مص ّدق را در برابر نیروهای‬ ‫از افراد آنارشیست توصیف م ‌یکنند‪ .‬و حسین فاطمی را مبتکر این طرح‬ ‫افزایش مالیات ثروتمندان و خصوصاً‬
‫تقسيم اراضي دولتي بين روستائيان‬
‫مخالف‪ ،‬فاش ساخت‪ ،‬و هم بسیاری‬ ‫در کشور ما هر کس خود را رهبر می‌داند‪ ،‬تأکید می‌کند که « دکتر نزدیک دکتر مص ّدق (از دکتر فاطمی گفت‪:‬‬ ‫و تشيكل انجم ‌نهاي ايالتي و ولايتي‬
‫مندرج در قانون اساسي مشروطيت)‬
‫م ‌یشمارد‪ ،‬اهداف خود را طی م ‌یکند‪ ،‬مص ّدق آخرین کسی بود که امضای و بقائی و م ّکی تا اللهیار صالح‪ ،‬دکتر ‪«-‬شمامتو ّجهنیستد!منبابازگش ِت از سران جبهة م ّلی را رو در روی هم‬ ‫در مسألة نفت نیز ضمن درخواست‬
‫نصفانصف (‪50‬ـ‪ )50‬سو ِد حاصله‬
‫راه خود را م ‌یرود و بدون پشیمانی‪ ،‬خود را پای پیشنهاد نهاد» ‪( .‬متینی‪ ،‬شایگان و مهندس بازرگان) نیز خیال دست خالی از آمریکا به ایران‪ ،‬موضع قرار داد ‪ ...‬شکست دکتر مص ّدق در‬ ‫از درآمد نفت‪ ،‬بر آموزش ده سالة‬
‫ايرانيان در امور فني صنعت نفت و‬
‫دیگران را پایمال م ‌یسازد‪ ،‬به دلیل ص ‪ ،228‬به نقل از‪ :‬مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص م ‌یکردند که‪ُ :‬مشتر ‌یها در اسکل ‌ههای قو ‌یتری خواهم داشت تا با مراجعت انتخابات دورة هفدهم‪ ،‬اب ِر بلائی بود‬ ‫كاهش تعداد كاركنان انگليسي و‬
‫هندي شركت نفت تأيكد ورزيد‪ .‬اين‬
‫بنادر ما « مثل د ّکان نانوائی» ازدحام با یک سازش که به بهای از دست که از آن روز که سایة سهمگین خود‬ ‫این روانشناسی فردی است که صدها ‪)118‬‬ ‫طرح با حمايت و همدلي آمركيائ ‌يها‬
‫(كه در آن زمان واقعاً از دوستان و‬
‫حز ِب قطعه قطعه شده و تفرقه افکن‪ ،‬از طرف دیگر‪ :‬دکتر مص ّدق در خواهند کرد و ‪ ...‬در حالی که این دادن طرفدارانم تمام شود» (همان‪ ،‬را بر س ِر او افکند‪ ،‬مدام باران فاجعه‬ ‫حاميان ايران بودند) همراه بود و‬
‫براساس آن براي اولين بار‪ ،‬ايران‬
‫صحنة سیاسی ما را آشفته کرده ملاقات با شاه و در پاسخ تلگراف تشویق تص ّور (همانگونه که رزم آرا پیش بینی صص ‪ ،273-272‬به نقل از‪ :‬مو ّحد‪ ،‬ج بر س ِر او ریخت‪ .‬این انتخابات‪ ،‬مایة‬ ‫اجازه مي­يافت تا دفاتر شركت نفت‬
‫را بازرسي كند و صادرات شركت‬
‫خ ّفت و سرشکستگی مص ّدق گردید»‪.‬‬ ‫است»‪( .‬خاطرات مجلس و دموکراسی و تأیید او تأکید کرد که‪« :‬شاه‪ ،‬سهم کرده بود) کامل ًا نادرست بود زیرا به ‪ ،1‬ص ‪)،334‬‬ ‫نفت انگليس را در بنادر ايران زير‬
‫چیست؟‪ ،‬صص ‪3‬ـ ‪ ،4‬به نقل از‪ :‬بزرگی در موفق ّی ‌تهای دولت (در امر قول حاج مح ّمد نمازی (دوست و بقول اچسن (‪ )Acheason‬وزیر (همان‪ ،‬ص ‪ ،290‬به نقل از‪ :‬مو ّحد ج‬ ‫نظر داشته باشد‪ .‬رزم آرا معتقد بود‬
‫م ّلی کردن صنعت نفت) داشته است مشاور صدیق مص ّدق)‪« :‬نفت را ملّی امورخارجة آمریکا در زمان سفر دکتر ‪ ،1‬ص ‪ ،399‬ج ‪ ،2‬ص ‪)886‬‬ ‫آبراهامیان‪ ،‬ص ‪.)152‬‬ ‫که «با توجه به فقدان امکانات ف ّنی و‬
‫تدارکاتی و مالی‪ ،‬ملّی کردن شتابزدة‬
‫كارل پوپر‪ ،‬وظيفة كي سياستمدار‬ ‫صنعت نفت‪ ،‬بزرگترین خیانت است»‬
‫و‪ ...‬اين طرح معقول و ممكن (و‬
‫صديق را خوشبخت كردن جامعه‬ ‫نه مطلو ِب) رزم آرا و توصیه‌های‬
‫دلسوزانه وی‪ ،‬متأسفانه در هياهوها‬
‫يا تقليل بدبختي‌هايش مي‌داند و‬ ‫و جدا ‌لها و جنجا ‌لهاي نمايندگان‬
‫مجلس و روزنام ‌ههاي وابسته به آنان‬
‫مي‌گويد‪ :‬در آنجا كه سياستمدار‬ ‫تحقق نيافت بطوري كه شخص ّيت‬
‫حقوقدان و برجسته­اي چون دكتر‬
‫از تح ّقق اين وظايف باز م ‌يمانَد‪ ،‬با‬ ‫مص ّدق از تريبون مجلس خطاب‬
‫به رزم آرا فرياد كرد‪« :‬به وحدان ّیت‬
‫صداقت و شهامت اخلاقي بايد از كار‪،‬‬ ‫حق‪ ،‬خون م ‌یکنیم! خون م ‌یکنیم!‬
‫م ‌یزنیم و کشته م ‌یشویم! اگر شما‬
‫كناره گيرد تا از سوق دادن جامعه به‬ ‫نظامی هستید‪ ،‬من از شما نظام­یترم‪.‬‬
‫م ‌ی ُکشم! در همین مجلس شما را‬
‫آشوب و انقلاب جلوگيري گردد‪.‬‬
‫م ‌ی ُکشم!»‪.‬‬
‫در شرايطي كه مص ّدق‪ ،‬سياست‬ ‫چهار روز بعد‪ ،‬سپهبد حاجعلي‬
‫رزم آرا‪ ،‬نه به دست دكتر مص ّدق‪،‬‬
‫«همه چيز يا هيچ چيز» را در پيش‬ ‫بلكه بدست فدائيان اسلام كشته شد‬
‫و شگفتا که قتل رزم آرا با تأیید و‬
‫گرفته بود‪ ،‬شاه ‪ -‬توسط م ّکی و‬ ‫جشن و پایکوب ِی عموم رهبران جبهة‬
‫ملّی (و از جمله مص ّدق) همراه بود و‬
‫حسين علاء (وزیر دربار) ‪ -‬به مص ّدق‬ ‫بدين ترتيب جامعة سياسي ايران از‬
‫آشوبي به آشوبي ديگر و از عصب ّيتي‬
‫پيغام داد که‪« :‬با توجه به حساس ّيت‬
‫به عصب ّيتي ديگر پرتاب گرديد‪.‬‬
‫انگليس ‌يها و بن بست مذاكرات‪ ،‬بهتر‬ ‫بررسي روزنامه‌ها‪ ،‬نطق‌ها و‬
‫مباحثات سياسي اين دوران‪ ،‬گوشة‬
‫است كه از كار‪ ،‬كناره گيرد و هر كس‬ ‫ديگري از عصبيّت‌هاي تاريخي­مان‬
‫را آشكار مي­كند‪ :‬ائتلا ‌فهاي متغ ّير‪،‬‬
‫كه او (مصدق) صلاح بداند (مانند‬ ‫مواضع س ّيال و تغيير آسان سياس ‌تها‬
‫و مواضع احزاب و نمايندگان مجلس‬
‫حسین م ّکی یا دكتر اللهيار صالح)‬ ‫و نيز جنجا ‌لهاي روزمرة احزاب و‬
‫روزنام ‌هها‪ ،‬تأیيد كنندة سخن ناظران‬
‫را به نخست وزيري انتخاب كند‬ ‫و دیپلما ‌تهای غربی در این دوران‬
‫است كه «مباحثات سياسي در ايران‪،‬‬
‫تا مذاكرات نفت از حالت بن بست‬ ‫چيزي جز خشم و هياهوي ذه ‌نهاي‬
‫توسعه نيافته نيست!» (آبراهامیان‪،‬‬
‫و جامعة ايران از حالت التهاب و‬
‫ص ‪)180‬‬
‫آشفتگي خارج شود و‪ ،»...‬ا ّما مص ّدق‬ ‫صحن ‌های از تظاهرات روز ‪ 30‬تیر ‪1331‬‬ ‫دکتر محمد مصدق و آیت الله کاشانی‬ ‫دکتر رضا زادة شفق ـ از رهبران‬
‫ضمن رد اين پيشنهاد‪ ،‬جواب داد‪:‬‬ ‫حزب ایرا ِن طرفدار مص ّدق ـ نیز‬

‫«حالا م ‌يخواهيد براي من‪ ،‬نخست‬ ‫در چنين فضائي از دشنه‌ها و و نام او در تاریخ خواهد ماند ‪ ...‬هر کرده ایم ولی نه توانائی اداره کردن مص ّدق به واشنگتن‪:‬‬ ‫تأکید م ‌یکند‪:‬‬
‫«نمایندگان ما ـ بخصوص در‬
‫دشنام‌ها‪« ،‬قهرمان» به راحتي به موفق ّیتی درهر جا و هر مورد تحصیل آن را داریم‪ ،‬نه متخ ّصصین ف ّنی‪ ،‬نه «مص ّدق ناآگاهانه متمایل به شکست وزير هم تعيين كنيد؟!»‬ ‫مجلس چهاردهم و پانزدهم که‬
‫من در آنها حضور داشتم ـ چنان‬
‫«ضد قهرمان» بدل مي­شد و «سرباز شده‪ ،‬مرهون تو ّجهات و عنایات ذات نفتکش‪ ،‬و در فروش آن عاجزیم و باید خویش بود و این خصوص ّیت روانی بدين ترتيب راه مذاكرات معقول و‬ ‫رفتار می‌کردند که گوئی دشمنا ِن‬

‫فداكار وطن» ـ به راحتي ـ به «سرباز اقدس ملوکانه است که همه وقت‪ ،‬از شوروی یا آمریکا یا انگلیس به ناچار هنگامی به چشم م ‌یخورد که هیجانی مناسب بسته شد چرا كه بقول دكتر‬

‫خطاكار وطن» سقوط مي­کرد‪ ،‬نمونه­ دولت را تقویت و رهبری فرموده­اند»‪ .‬کمک بخواهیم ‪( »...‬همان‪ ،‬ص ‪ ،254‬را برای جلب حمایت از خویش بر كريم سنجابي‪« :‬او (مص ّدق) به احدي‬

‫می‌انگیخت و این هیجانات‪ ،‬خود‪ ،‬گوش نم ‌يداد»‪ ...‬و اين شايد كيي‬ ‫اش سرنوشت حسين م ّكي است كه تا (متینی‪ ،‬صص ‪ 265‬و ‪ ،293‬به نقل به نقل از‪ :‬صفائی‪ ،‬ص ‪.)175‬‬

‫روزي كه با مصدق و در كنار مصدق از‪ :‬مص ّدق‪ ،‬ص ‪366‬؛ مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص دکتر پرویز مینا (کارشناس برجستة موجب م ‌یشد که راه ح ‌لهای عاد ِی ديگر از مشخصات رهبران سياسي‬
‫مشکلات‪ ،‬مسدود شود و فقط راه در «جامعة توده وار» (‪Société‬‬
‫نفت) م ‌یگوید‪:‬‬ ‫بود «سرباز فداكار وطن» لقب يافت ‪)456‬‬
‫آنچنانكه شهر تهران در استقبال از او با این مقدمات‪ ،‬باید پذیرفت که در «در اوایل سال ‪ُ 1951‬ک ّل تولید نفت ح ‌لهای افراطی در برابر او قرار گیرد‪ )de masse .‬باشد كه هنگامي‬
‫به نحو بي سابق ­هاي تعطيل گرديد‪ ،‬اما مجلس پانزدهم و شانزدهم‪ ،‬کسانی ایران بطور متوسط‪ ،‬روزانه ‪ 660‬هزار بدین طریق‪ ،‬آزادی او در انتخاب صداي فاجعه يا تراژدي را م ‌يشنوند‬

‫همين م ّكي از روزي كه از مصدق جدا مانند حسین م ّکی‪ ،‬دکتر بقائی‪ ،‬بشکه و ُک ّل تولید نفت دنیا ‪ 10‬میلیون راه حل‌ها‪ ،‬محدود می‌شد»‪( .‬نشریة كه ديگر‪ ،‬كار از كار گذشته است و‬

‫گرديد و به صف مخالفان پيوست به حائری زاده‪ ،‬عبدالقدیر آزاد‪ ،‬دکتر و ‪ 900‬هزار بشکه در روز بود (ا ّما پس مهرگان‪ ،‬شمارة ‪ 3‬و ‪ ،4‬ص ‪ )220‬اگر بپذيريم كه «مظلوميت» از عناصر‬

‫خيانت و سازش متهم گرديد و‪ )3( ...‬شایگان‪ ،‬نریمان‪ ،‬دکتر فاطمی‪ ،‬آیت از قطع نفت ایران) شرک ‌تهای عمدة پس از ما‌هها جدال و شعار و َع َصب ّیت اساسي تراژدي بشمار م ‌يرود و اگر‬

‫تاريخ سياسي ايران در دوران معاصر الله کاشانی به رهبری دکتر مص ّدق نفتی با بالا بردن سطح تولید در عراق‪ ،‬سیاسی‪ ،‬مص ّدق با بازگشت از سفر اين «مظلوميت» را با پيشواسازي و‬

‫ـ بازتاب خشم و هياهوي «ذه ‌نهاي در تح ّقق این هدف بزرگ ملّی تلاش عربستان سعودی‪ ،‬کویت و آمریکا‪ ،‬آمریکا به این واقعیت تلخ رسید که شيعه گرائي تاريخي مان بهم آميزيم‪،‬‬

‫توسعه نيافته» است‪ ...‬و دريغا كه هنوز کرد ­هاند و ح ّتی نطق مف ّصل سید ُک ّل تولید دنیا را تا سال ‪ 1952‬به ‪ 13‬پندار او و همکارانش‪ ،‬همه‪ ،‬نادرست آنگاه به را ِز تداوم «كربلاي ‪ 28‬مرداد»‬

‫نيز دريچة ذهن و زبان بسياري از حسن تقی زاده (وزیر دارائی رضاشاه) میلیون بشکه در روز افزایش دادند بوده‪ ،‬چنانکه چند روز بعد در مجلس در ذهن و زبان رهبران سياسي و‬

‫روشنفكران و رهبران سياسي ما بر مبنی بر وجود ُعنف و عدم اختیار یعنی تقریباً سه برابر آنچه که در ایران اعلام کرد‪ ... « :‬ما نم ‌ی بایست تص ّور روشنفكران ما آگا‌هتر م ‌يشويم‪.‬‬

‫پاشنة همان توسعه نيافتگي ذهني و در امضای قرارداد ‪ 1933/1312‬و تولید م ‌یشد ‪ ...‬از این راه توانستند کنیم عایدات نفت داریم ‪ ، ...‬باید بگوئیم با اختلافات موجود بین مص ّدق‬

‫و شاه (خصوصاً برای تص ّدی وزارت‬ ‫در نتیجه‪ :‬بی اعبتار دانستن «قرارداد بدون ایجاد کمبود عرضة نفت‪ ،‬جلوی این مملکت‪ ،‬نفت ندارد»‪.‬‬ ‫طفول ّيت فكري مي­چرخد ‪...‬‬

‫بدین ترتیب اشتباه مص ّدق و جنگ)‪ ،‬مصدق استعفا می‌دهد و‬ ‫دارسی»‪ ،‬بارها‪ ،‬مورد استناد دکتر صادرات نفت ایران را بگیرند»‪( .‬همان‪،‬‬

‫فکر م ّلی کردن نفت از کیست؟ مص ّدق و یارانش در محاکم بین المللی ص ‪ ،235‬به نقل از‪ :‬مینا‪ ،‬صص ‪ )9-8‬یاران او در محاسبة درآمدهای نفتی قوام السلطنه به نخست وزیری‬
‫هریمن (‪ ،)Harriman‬فرستادة ایران و بن بست مذاکرات‪ ،‬باعث می‌رسد و سپس در یک بحران‬
‫ب­یتردید‪ ،‬ملّی کردن صنعت نفت قرار گرفته بود‪)4( .‬‬

‫دولت آمریکا‪ ،‬پس از بازگشت از ایران بروز َع َصب ّیت‌ها و کشمکش‌های سیاسی جدید‪ ،‬با قیام ‪ 30‬تیر ‪،1331‬‬ ‫و استیفای حقوق تاریخی م ّلت‬

‫جدیدی گردید‪ ،‬در چنان شرایطی‪ ،‬بار دیگر مص ّدق به حکومت باز‬ ‫ایران‪ ،‬یکی از بزرگترین رویدادها و ‪ ....‬که عشق‪ ،‬آسان نمود ا ّول‪ ،‬تأکید کرد‪:‬‬

‫« احساسات شدیدی که اکنون در طرح ناگهانی انجام انتخابات دورة می‌گردد‪ .‬قیام ‪ 30‬تیر و بازگشت‬ ‫دستاوردهای م ّلی در تاریخ معاصر ایران ولی افتاد مشک ‌لها!‬

‫است‪ .‬دربارة مبتکر این فکر‪ ،‬روایات طرح م ّلی شدن صنعت نفت هر چند ایران حکمفرماست‪ ،‬مذاکره و بحث را هفدهم توسط مص ّدق‪ ،‬جامعه را با مج ّدد مص ّدق به حکومت‪ ،‬در واقع‬

‫بحث‌ها و بحرا ‌نهای سیاسی تازه‌ای تیری بود بر پیکر جنبش ملّی ایران‪،‬‬ ‫مختلفی در میان است و عمدتاً فکر که خواست تاریخی و طبیعی م ّلت بسیار دشوار ساخته است»‪.‬‬

‫م ّلی کردن نفت را ساخته و پرداختة ایران بود‪ ،‬ا ّما اسناد و مباحثات موجود این «احساسات شدید»‪ ،‬تعلّق خاطر روبرو ساخت در حالیکه مص ّدق‪ ،‬چرا که با قیام ‪ 30‬تیر و بازگشت‬

‫دکتر حسین فاطمی یا دکتر مح ّمد نشان م ‌یدهد که عموم رهبران سیاسی مص ّدق به «وجاهت م ّلی» و تکیه بر قبل ًا گفته بود‪« :‬تا آنگاه که مسالة مج ّدد مص ّدق به حکومت‪ ،‬او در‬

‫مص ّدق م ‌یدانند در حالی که پیگیری ایران در این باره‪ ،‬فاقد دوراندیشی‪« ،‬شور و احساسات قاطبة مردم» باعث نفت حل نشود‪ ،‬با همین مجلس کار هیأت یک فرمانروای مطلق العنان‪،‬‬

‫بح ‌ثهای مربوط به نفت در مجلس‪ ،‬آگاهی اقتصادی و عقلان ّیت سیاسی شد تا در عرصة مذاکرات‪ ،‬مص ّدق نتواند خواهد کرد و انتخابات را به تأخیر ماه ّیت اقتدارگرا و غیر دموکراتیک‬

‫خواهد انداخت»‪ .‬به قول دکتر محمد خویش را آشکار ساخت‪ ،‬چرا که به‬ ‫با دس ِت باز بازی کند‪.‬‬ ‫نشان م ‌یدهد که سا ‌لها پیشتر‪ ،‬ساعد بودند‪.‬‬

‫مراغ ­های سیاست «تحریم مذاکرات دکتر مص ّدق روزی در پاسخ به این از این گذشته‪ ،‬او که در سا ‌لهای علی مو ّحد‪« :‬اوج گرفتن مخالفت‌ها‪ ،‬اعتقاد او‪« :‬هیچ گونه اصلاحی ممکن‬

‫نفت» را آغاز کرده بود و سپس در سئوال که‪« :‬اگر توافقی با شرکت نفت پیش‪ ،‬رضاشاه‪ ،‬تقی زاده و رزم آرا را مص ّدق را به این فکر انداخت تا نیست‪ ،‬مگر این که متص ّدی (دکتر‬

‫همین زمان‪ ،‬غلامحسین رحیمیان انگلیس و ایران حاصل نشد‪ ،‬چگونه بخاطر انعقاد قرارداد با کمپانی‌های مخالفان دولت در مجلس‪ ،‬گستاخ‌تر مص ّدق) مطلقاً در کار خود‪ ،‬آزاد باشد»‬

‫(نمایندة قوچان) طرح «الغای قرارداد م ‌یخواهید نفت را بفروشید؟» جواب نفتی به «سازش» و «خیانت» متهم نشده‌اند‪ ،‬انتخابات را عملی کند ‪( ...‬همان‪ ،‬ص ‪ ،299‬به نقل از‪ :‬مو ّحد‪ ،‬ج‬

‫نفت جنوب» را به مجلس پیشنهاد داده بود‪« :‬احتیاج دنیا به نفت ایران کرده بود‪ ،‬اینک در بیم از اتهام سازش و مجلسی یکدست‌تر و قوی‌تر از ‪ ،2‬صص ‪)559-558‬‬

‫«ادامه دارد»‬ ‫کرد و از مص ّدق نیز تقاضا نمود تا آن به حدی زیاد است که اگر توافقی با و خیانت و آلوده شدن «وجاهت ملّ ِی» هوادارانش تشکیل دهد» (همان‪ ،‬ص‬

‫‪3‬ـ برای آگاهی از ارج و اعتبار حسین م ّکی در دیده و دیدگاه دکتر مص ّدق‪ ،‬نگاه کنید‬ ‫را امضاء کند‪ ،‬ولی مص ّدق از امضاء و شرکت حاصل نشد‪ ،‬دیگران با نهایت خود‪ ،‬با بن بست مذاکرات‪ ،‬م ‌یکوشید‬
‫به نام ‌ههای دکتر مص ّدق به حسین م ّکی‪ :‬متینی‪ ،‬صص ‪185‬ـ‪.186‬‬
‫تأیید این طرح قانونی‪ ،‬خودداری کرده سهولت آن را خواهند خرید و اندکی مانند یک «قهرمان مظلوم» ظاهر شود‪.‬‬
‫‪4‬ـ برای نطق مف ّصل سید حسن تقی زاده در مجلس‪ ،‬نگاه کنید به‪ :‬متینی‪ ،‬صص‪187‬ـ‪195‬‬ ‫بود‪( .‬متینی‪ ،‬صص ‪158‬ـ‪ ،159‬به نقل نگرانی از این بابت در بین نیست»‪« .‬والترز» (‪ - ) Walters‬مترجمی که‬