Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۵۶ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 156
جمعه 24تا پنجشنبه 30فروردی نماه 1397خورشیدی
جوانب آن روشن است .مه مترین دلیل نگاهی به زندگی سیاسی ،خاطرات و یادداش تهای دکتر علی امینی مشکل بودجه و استعفای
عدم تصویب بودجه فقط کسری عظیم دکترامینیازنخس توزیری
آن است که بین 1100میلیون تا کابینۀ دکتر امینی در برابر بحران به عقیدۀ من ،سفر پدرم به
1200میلیون تومان م یباشد .البته مکۀ معظمه در بحبوحۀ مشکلات
این کسری مورد قبول نیست ،چون مالی ،اقتصادی و سیاسی هم جنبۀ
استراحت و نفس تازه کردن و هم
کسری مزبور در مقابل پیشنهاد خرج عبادت و توسل جستن به خداوند برای
یافتن راه حل مشکلات را داشت .تصور
دستگا‌ههای دولتی پیدا شده .وقتی ما م یکنمکهپدرماحساسم یکرددیگر
قادر نیست به عنوان یک نخس توزیر
پیشنهاد را قبول نکنیم طبعاً به همان دکتر علی امینی یکی از تأثیرگذارترین رجال سیاسی ایران در سا لهای مشروطه مصالح مملکت را طوری
اندازه هم کسری نخواهیم داشت ... بعد از جنگ دوم تا انقلاب اسلامی به شمار م یرود .او که در یک خاندان که با مصالح پادشاه مملکت در تضاد
ما در حال حاضر دو بودجۀ اداری سیاسی و اشرافی چشم به جهان گشوده بود ،در اروپا تحصیل کرد و در نیفتد ،محقق نماید .اصرار پادشاه در
و عمرانی داریم .در مورد بودجۀ اداری بازگشت به ایران به دعوت عل یاکبر داور وزیر دارایی زمان رضاشاه وارد افزایش بودجۀ نظامی امکان حل
عقیدۀ من این است که بودجۀ جاری خدمات دولتی شد اما زندگی سیاسی وی از معاونت نخس توزیر در کابینۀ مشکلات اقتصادی و مالی را به حداقل
باید به دو قسمت تقسیم شود :یک قوا مالسلطنه (سال )1321آغاز م یشود .از آن پس دکتر امینی مستمراً در
قسمت بودجۀ هست های و اصلی که صحنۀ سیاست حضور داشت و چندین بار وزیر و یک بار نخس توزیر شد. رسانده بود.
به هیچ وجه نباید کسری داشته باشد. ایرج امینی ،تنها فرزند دکتر امینی ،اخیراً کتابی را که سا لها برای تهیه حادثۀ اول بهمن دانشگاه زنگ
قسمت دیگر بودجۀ فرعی است که و تنظیم آن صرف وقت کرده است با نام «بر بال بحران ـ زندگی سیاسی خطر بود .پس از این حادثه موقعیت
البته آن را تصویب و تأیید م یکنیم، علی امینی» در تهران انتشار داد .از این کتاب ،دو بخش آخر آن را که به دکتر امینی در میان دانشجویان و
دوران نخس توزیری دکتر امینی و نیز نقش او در سا لهای بحرانی منجر به اپوزیسیون چ پگرا متزلزل شد .عدم
منتها به شرط پیدا شدن درآمد. انقلاب اسلامی مربوط م یشود برای مطالعۀ شما برگزید هایم که م یخوانید. هماهنگی در هیئت وزرا و استعفای
بودجۀهست هایشاملحقوقومزایا آقایان فریور و بهنیا قدرت تحرک
و مخارج فنی خواهد بود که درآمد ایرج امینی در مقدمۀ کتاب م ینویسد: دولت را تا حدودی از آن سلب کرده
فعلی ما هم کفاف آن را خواهد کرد. «نگارنده تا مد تها مردد بود که آیا صلاحیت انجام این مهم را دارد یا نه. بود .این استعفاها مزید بر دستگیری
بنابراین بودجۀ اصلی بدون کسری نگران یام عمدت ًا از این بابت بود که خوانندگان مشکل م یپذیرند فرزندی ابوالحسن ابتهاج ،دوست دیرین
بتواند با رعایت انصاف و بدون تعصب راجع به پدرش اظهار نظر کند .اما از دکتر امینی و یکی از شاخ صترین
تنظیم خواهد شد ... آن جا که در طول زندگ یام حساب پدرم را به عنوان پدر از حساب او به کارشناسان اقتصادی کشور ،اعتبار
اما این که آیا در بودجۀ هست های عنوان یک سیاستمدار جدا کرد هام ،کم کم بر این تردید فائق آمدم .وقتی دولت امینی را نزد کادرهای روشنفکر
هزینه معادل درآمد خواهد بود یا نه، هم تصمیم گرفتم قلم را همزمان به دست دوست و دشمن بدهم ،یک قدم و اصلا حطلب ایران و بعضی از محافل
کوشش شخص بنده و سایر وزرا این دیگر به مرحلۀ نگارش نزدیک شدم .علاوه بر این ،پیشرفت در امر تحقیق اقتصادی و بانکی عمدتاً آمریکایی
است که این تعادل را به وجود بیاوریم. خدش هدار کرد .نگارنده از نوجوانی
شب گذشته موافق تنام های بین من و نیز بر اعتماد به نفسم اضافه کرد». شاهد دوستی پدرم با آقای ابتهاج بودم
وزرا تصویب شد که وزرا کار بودجه را که این دو دوست علی رغم اختلاف
نظرهایی که در برخی مسائل داشتند.
خودتان این سازمان را از بین نبرید .م یتواند او را متقاعد سازد که بهتر است آموزگار واجد این شرایط بود .مع هذا فقط مربوط به وزارت دارایی ندانند و در خاطراتش اشاره کرده است: هرگز صمیمیت و محبتشان نسبت
«ایشان در بازگشت (از سفر آمریکا و این یک سازمانی است که به درد عجالتاً انتقال بودجه از وزارت دارایی به نگرانی دکتر امینی نسبت به عمق همه مسؤول آن باشند و در آن صورت به هم کم نشده بود .بنابراین انتظار
وخامت وضعیت اقتصادی به حدی بود مطمئناً هزینه کاهش خواهد یافت »... داشتم که آقای ابتهاج در دولت دکتر
انگلیس) روحیۀ مطمئ نتری پیدا کرده کشور م یخورد و این کم کها را کرده .سازمان برنامه به تعویق بیفتد. امینی به سمت اقتصادی کلید یای
بودند .حتی در یک مصاحبه ،اصلاحات اگر یک دندان م یکشید جایش یک دکتر فرمانفرماییان حکایت م یکند :که در موقع معرفی ایشان به مدیران چند روز پس از انتصاب دکتر منصوب شود .در نتیجه ،بازداشت
ارضی را (که هنوز در مرحلۀ اولش دندان مصنوعی اقل ًا بگذارید .گفت برو «در حال تهیۀ لایحه بودیم که کل و رؤسای ادارات وزارت دارایی از آموزگار ،مهندس صفی اصفیا ،قائم ناگهانی ایشان به بهانۀ اختلاس مالی
بودیم) کافی ندانستند و به اصلاح وضع لایح هاش را تهیه کن .دکتر امینی به ناگهان دکتر امینی ،دکتر جهانگیر ذکر مشکلات موجود خودداری نکرد :مقام نخس توزیر در سازمان برنامه، موجب تعجب و تأسف من شد .برای
کارمندان دولت و سهیم کردن کارگران من گفت فعل ًا جای بهنیا من کسی آموزگار را به سمت وزیر دارایی معرفی ...موضوع کسری بودجه مطلب نیز به دلایل خاصی از سمت خود هر کسی که ایشان را م یشناخت،
در کارخان هها اشاره کردند .این کار معنی را نم یگذارم .لایحۀ انتقال بودجه به کرد .من فوری رفتم نخست‌وزیری ،جدیدی نیست و همیشه وجود داشت استعفا داد .دکتر امینی که مصمم به خصوص پدرم ،این اتهام سخیف
داشت .و به معنی دخالت دوباره در کار سازمان برنامه را هر چه زودتر تهیه کن پهلوی دکتر امینی .گفتم شما گفته و وظیفۀ ما این است که در این مورد بود همۀ وسایل لازم را در خدمت غیرقابل قبول بود .هر چند که دخالت
قوۀ مجریه و پیش افتادن از دولت در تا قبل از تعیین وزیر جدید به مجلس بودید وزیر نم یگذارید تا این لایحۀ به مردم توضیح دقیقی بدهیم ،چون آخرین شانس موفقیت دولت خود نخست‌وزیر در قوۀ قضاییه خلاف
بودجه را بگذرانید .حالا ما روبه‌رو آ نهایی که در مورد کسری بودجه قرار دهد ،به صفی اصفیا قول همه اصل تفکیک قوا بود ،به عقیدۀ من
شعارها و اعلام برنامۀ اجرایی بود .تقدیم شود »... پدرم باید از شهادت شخصی نسبت
رابطۀ شخص ایشان پس از بازگشت تفاهم دکتر امینی با خداداد م یشویم با این مشکل .من هم اگر بدهکارند کم کم دارند طلبکار هم گونه حمایت و همکاری داد .انتصاب به پاکی مالی ابتهاج در نزد مستنطق
اگرچه ظاهراً با شخص من و دولت فرمانفرماییان به منزلۀ سپردن وظیفۀ جای وزیر جدید بودم با انتقال دستگاه م یشوند .کسری فعلی ما مربوط است سیروس سمیعی به معاونت دکتر فراتر م یرفت و به این اقدام که از نظر
تغییر نکرده بود ،ولی بر دو کار پافشاری تنظیم اقتصاد کشور به سازمان برنامه بودجه به سازمان برنامه مخالفت به یک مقدار قروض خارجی که از سال آموزگار از طرف ایشان اقدام مهمی در اخلاقی و سیاسی به موقعیت او ضربه
زیادی م یکردند که سابقاً چنین نبود؛ بود که به نقش محوری و کارآمدی م یکردم .حالا شما م یگویید من چه گذشته و سا لهای قبل باقی مانده .در راستای جلب اطمینان سازمان برنامه م یزد اعتراض م یکرد و حتی استعفا
یکی بر اضافه شدن بودجۀ ارتش که کادرهای جوان اعتقاد و اطمینان کار بکنم .دکتر امینی نشسته بود روی سال گذشته 15میلیون دلار به بودجۀ به دولت دکتر امینی بود .مهندس م یداد .در هر صورت ،با به زندان
کشور و 15میلیون دلار به ارتش ما اصفیا از تحقیقات ب ینهایت بازرسان افتادن ابتهاج و کدورتی که به وجود
کمک شده و ما توانستیم با کوشش وزارت دادگستری در سازمان برنامه سابقاً تواف قهای اصلی را کرده بودیم و آمد دکتر امینی دوستی را از دست
داد که چه بسا م یتوانست او را در
فراوان کسری ارزی سال قبل را جبران که قبل از بازداشت ابوالحسن ابتهاج قرار نبود اضافه شود ،و دیگر بر سرعت حل مشکل بودجه که از ابتدای سال
1341مبر مترین معضل دولت شده
کنیم .سال جاری هم از این لحاظ سال شروع شده بود و «محیط فو قالعاده گرفتن آهنگ اصلاحات ارضی که این
بود ،یاری کند.
آسانی نیست .برنامۀ تثبیت اقتصادی متشنج و رع بآوری به وجود آورده یکی هم سابقه نداشت». برای دکتر امینی که مراحل مختلف
وزارت دارایی را تا مقام وزارت طی
و محدودیت واردات ،لغو ضمان تنامۀ بود» ،شکایت داشت.در نتیجۀ این از طرف دیگر به گفتۀ آقای دکتر کرده بود« ،بستن» بودجه به طور
کلی کار سختی نبود .مشکل بودجۀ
گمرکی و نظایر آن درآمد ما را کم اقدامات راه فعالیت دکتر آموزگار جهانگیر آموزگار ،وزیر وقت دارایی، سال مالی 42ـ 1341در این بود
که این بودجه ارتباط مستقیمی
م یکند .اگر سال قبل وضع گمرکی هموار شد .روز 13تیرماه ،وزیر دارایی محمد درخشش وزیر فرهنگ «حاضر با برنامۀ سوم داشت که تصریح
م یکرد حداکثر درآمد ارزی کشور
کم و بیش خوب بود ،به علت آن بود به خبرنگار اطلاعات گفت: نبود برای کمک به دولت بودجۀ فرهنگ م یبایست صرف برنام ههای عمرانی
شود .وانگهی کم ککنندگان خارجی
که اجناس موجود در گمرک زیاد بود عصردیروزبودجۀچندینوزارتخانه را تعدیل کند .درخشش تمام هدفش هم کمک‌های خود را منوط به
تنظیم یک بودجۀ متعادل کرده
و به اضافه گمرک طل بهایی داشت که به همان شکلی که وزارت دارایی این بود که معلمین را راضی نگ ه دارد بودند .اما اعمال تعدیل در بودجه
بدون همکاری شاه ،هماهنگی هیئت
با وجود آ نها وضع گمرک خوب بود .اما تنظیم کرده بود ،با کمک و تأیید تا مقدمات نخس توزیری خود را فراهم دولت و فداکار یهای برخی از وزراء
که بخش بزرگی از بودجه صرف
امسال قروض خارج یها هم به بودجه وزرای مربوطه به تصویب رسید .عصر کند .هدفش این بود که از لحاظ پول و هزینه‌های جاری وزارتخانه‌هایشان
تحمیل م یشود و بحران سال گذشته امروز بودجۀ وزارت فرهنگ و شهربانی پاداش و غیره طوری به این هشتادهزار م یشد ،امکا نپذیر نبود.
بودجۀ دولت حدود 600میلیون
روی میزان وصولی مالیات بر درآمد هم و ژاندارمری مطرح خواهد شد و فردا معلم برسد که یک گروه متشکلی پشت دلار بود و از هر وزیری خواسته شده
بود که بودجۀ وزارتخانۀ خود را 15
هم بودجۀ وزارت جنگ مورد بررسی سر خود داشته باشد». درصد تقلیل دهد .حدود 63درصد
از این مقدار از درآمد نفت تأمین
تأثیر خواهد داشت ... سعی و کوشش دکتر امینی برای م یشد و بقیه از درآمدهای داخلی
مملکتی که درآمدش محدود است قرار م یگیرد .امیدوارم تا عصر فردا بود .بنابراین برای تأمین کسری سی
باید خرج محدود داشته باشد و با هو بودجۀ کل به تصویب هیئت وزیران متقاعدکردندرخششبهجایینرسیده میلیون دلاری که آمریکای یها دیگر
حاضر نبودند بدهند ،دولت ناچار
و جنجال و چوب و چماق نم یشود برسد .البته مذاکره دربارۀ بودجۀ بود .از طرف دیگر سایر وزارتخان هها نیز بود 15درصد از بودجۀ وزارتخان هها
را کم کند .مسألۀ مهم این بود که
مالیۀ مملکت را اصلاح کرد .ما در این دسته از سازما نها طولان یتر از که پس از نخس توزیری دکتر امینی از بی شتر این 15درصد از بودج ههای
وزارت جنگ و وزارت فرهنگ تأمین
سال گذشته وضع پول مملکت را سالم دستگا‌ههای دیگر است ،زیرا همان حقاجرایطر حهایپیشنهادیسازمان می‌شد ،وگرنه بودجۀ مثل ًا وزارت
کردیم و همین طور وضع بازرگانی طوری که قبل ًا هم گفتم سازما نهای برنامه برخوردار شده بودند ،عمل ًا وقعی بازرگانی ناچیز بود*.
شاه که پیش از سفر به آمریکا
کشور که به نظر اشخاص وارد و مزبور احتیاجات ضروری و مهمی به سازمان برنامه نم یگذاشتند و چنان مختصر انعطافی نسبت به کاهش
بودجۀ وزارت جنگ نشان داده بود
منصف بهبودی مخصوص پیدا کرد .دارند که باید واقعاً مورد بررسی قرار که باید و شاید تعهدات خود را انجام و به تواف قهایی با دکتر امینی رسیده
بود ،در بازگشت از آمریکا مجدداً راه
وضع اعتبارات هم سر و سامانی گرفت .گیرد؛ اما در مورد تأمین اعتبار همۀ نم یدادند. ناسازگاری پیش گرفته بود و به هیچ
وجه زیر بار کاهش بودجۀ ارتش
م یماند مالیۀ مملکت که این کار دیگر احتیاجات سازما نهای مزبور ،دست این امر باعث شد که چند تن از نم یرفت .دکتر امینی به این موضوع
تنها مربوط به دارایی نیست ،بلکه همۀ وزارت دارایی به علت نداشتن پول مسؤولان عالی رتبۀ سازمان برنامه و در
وزارتخان هها باید این قسمت را مورد نظر بسته است .به این جهت چنانچه دکتر علی امینی در حال دوچرخه سواری با پسرش ایرج امینی رأس آ نها دکتر خداداد فرمانفرماییان
تلاش کنند بودجۀ کل کشور را از وزارت
دارایی به سازمان برنامه منتقل کنند .داشت .این امر در عین حال م یتوانست صندلی و حالش هم هیچ خوب نبود .قرار دهند و خرج ب یخود نکنند » ...پیش از پی شبینی وزارت دارایی برای
دکتر فرمانفرماییان در این باره م یگوید :از اصطکاک موجود در هیئت دولت و گفت خداداد ،من دیگر قدرت این کار نگران یای که در سخنان دکتر امینی سازما نهای مزبور اعتبار لازم باشد،
« ...من به این فکر رسیدم که بودجۀ میان وزارت دارایی ـ که پس از استعفای را ندارم .گفتم آقای دکتر امینی ،شما موج م یزند ،در خو شبین یای که در باید منبع درآمد آن از طرف خود
کل کشور باید از وزارت دارایی به سازمان بهنیا روی دست دکتر امینی مانده بود نخست‌وزیر مملکت هستید .قدرت اظهارات دکتر آموزگار مشهود است .هیئت وزیران تعیین گردد».
نگارنده نتوانسته دربارۀ جلسات بعد
برنامه منتقل شود ،به خاطر این که اگر ـ با سایر وزرا جلوگیری کند و بالمآل چی را ندارید؟ گفت من به هیچ وجه برای مدتی رنگ م یبازد:
هم که قانون برده بودند که تخصیص تحرک لازم را به هیئت دولت بازگرداند .نم یتوانم این قولی را که به شما دادم « ...مشکلات وزارت دارایی بسیار از ظهر روز 13تیر ماه با وزیر فرهنگ،
اعتبارات از طریق برنامه انجام شود ،باز در فاصل های که خداداد فرمانفرماییان عملی بکنم .من دیگر نم یتوانم .گفتم مهم است و بحران مال یای که ما در آن اطلاعات موثقی کسب نماید .اما مسلم
م یتوانستند بودجه را عوض کنند ...مشغول تهیۀ طرح انتقال بودجه از آقای دکتر امینی پس بنده از امروز هستیم یکی از بزر گترین بحرا نهای است که دکتر آموزگار با وجود همۀ
تخصیص اعتبار اولیه را قانون گذرانده وزارت دارایی به سازمان برنامه بود ،استعفایم را حضورتان تقدیم م یکنم مالی دوران معاصر م یباشد .با وجود همتی که جهت متقاعد کردن وزیر
بودند که هشتاد درصد پول نفت را دکتر امینی ناگهان دکتر جهانگیر و از فردا هم سازمان برنامه نم یآیم .این بنده معتقدم که این مشکلات قابل فرهنگ به قبول کردن تقلیل بودجۀ
بدهند به سازمان برنامه برای کارهای آموزگار ،وزیر بازرگانی ،را به وزارت دکتر امینی که فو قالعاده ناراحت شده حل است و در حال حاضر شرایطی برای وزارتخانۀ متبوعش مصروف ساخت،
عمرانی .هر سال م یتوانستند با قانون دارایی منصوب نمود .این اقدام که بود و مریض بود ،چرخید ،از صندلی حل آن وجود دارد که اگر این شرایط و نتوانست او را قانع نماید .او م یگوید:
بودجه آن را تغییر بدهند .آنچه ما از موجب استعفای خداداد فرمانفرماییان پرت شد افتاد زمین .من دویدم بغلش حداقل را از ما بگیرند بنده هم مرخص «درخشش پایش را توی یک کفش
دست م یدادیم توانایی و کنترل بود .من از معاونت اقتصادی و مالی سازمان کردم ،گذاشتمش روی صندلی .اشک م یشوم .کار مهم ما سه چیز است :اول کرده بود که بودجۀ وزارت فرهنگ باید
نزدخودمفکرکردمتنهاراهشایناست برنامه شد ،به عقیدۀ نگارنده قبل از هر از چش مهایش م یریخت .من هم همین بودجه ،دوم تشکیلات ،سوم رابطۀ ما با بالا برود ،در صورتی که هفت هشت
سال بود وزارت فرهنگ بودجۀ خود
وزارتخان ههای دیگر». که ما بودجۀ کل کشور را تحت کنترل چیز مب ّین احساس استیصال پدرم از طور ُشر ُشر گریه م یکردم »...
آمدن جهانگیر آموزگار به وزارت فردای آن روز دکتر آموزگار دربارۀ را تفریغ نکرده بود .در آن موقع دکتر
سازمان برنامه بیاوریم و اجراییات را در ب نبست بودجه بود.
م یتوان حدس زد وقتی پدرم از دکتر دارایی و پذیرفتن مسؤولیت تنظیم برنامۀ کار خود اطلاعاتی در اختیار امینی باید یا مرا برکنار م یکرد یا او
مقابل به وزارتخان هها منتقل کنیم ...
من قضیۀ بودجه را با دکتر امینی جهانگیر آموزگار که طرحی برای نجات بودجه برای مدتی روزنۀ امیدی باز کرد نمایندگان جراید و رادیو گذاشت :را .او تا آخر حاضر نشد برای کمک به
مطرح کردم؛ گفتم شما فلسفه‌تان بودجۀ کشور داشتند برای تصدی وزارت و پدرم را جانی تازه بخشید .او معتقد « ...در مورد بودجۀ امسال ،پنج ماه دولت بودجۀ فرهنگ را تعدیل کند».
«دنباله دارد» این است و به ما م یگویید که باید دارایی دعوت به عمل م یآورد ،از ایشان بود که در آن موقعیت وزرات دارایی به است که مطالعه م یشود و تقریباً تمام
وزارتخان هها کارهای اجرایی را در دست شنیده باشد که در صورت انتقال بودجه مدیری احتیاج دارد که «علاوه بر قدرت
بگیرند .بسیار خوب ،اما سازمان برنامه به سازمان برنامه قادر به اجرای طرح مدیریت ،با مشکلات اقتصادی و طرح *اعلام جرم علیه ابتهاج هم در زمان شریف امامی (و رئیس سازمان برنامۀ
اگر کار اجرایی را از دست بدهد ،دیگر مالی خود نیست .من با شناختی که از و برنامه هم آشنا باشد و علاوه بر این او احمد آرامش انجام شده بود .البته تحریکاتی هم م یشد که من هر چه سعی
هیچ‌گونه حرمت و توانایی سیاسی پدرم دارم ،تصور م یکنم که او با اتکا به محافل اقتصادی جهان مخصوصاً بانک کردم که مستنطق ابتهاج را توقیف نکند ،نشد .نصیری مستنطق بود .او را
و یا قدرت اقتصادی نخواهد داشت .روابط بسیار صمیمان های که با خداداد بی نالمللی او را به درستی بشناسند و خواستم .گفتم آقا ،ابتهاج منلف هست ،اما دزد نیست )...خاطرات علی امینی،
شما راضی نشوید به این کار؛ با دست فرمانفرماییان داشت خیال م یکرد که زبانفنییکدیگررابفهمند»...جهانگیر ویرایش حبیب لاجوردی.
