Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۶۹ (دوره جديد
P. 14
صفحه - Page 14 - 14شماره 169
جمعه 22تا پنجشنبه 28تیرماه 1397خورشیدی
اليوت را كه در آن تاريخ رئيس نقش سفارت آمریکا در برقراری ارتباط بین این اختلاف و آشفتگی در نظرات
اداره كل بازرسي وزارت خارجه انقلابیون و فرماندهان ارتش طراحان سیاست خارجی آمریکا ،به
بود به عنوان فرستاده مخصوص تهران هم سرایت کرده و مقامات
براي ملاقات آيت‌الله در پاريس ارتشبد ازهاری به من گفت نجات رژیم پادشاهی غیر ممکن است عالیرتبۀ ایرانی را از شاه گرفته تا
برگزيده است .اين شخص سفير هنگامی که موجبات انتقال مسالم تآمیز قدرت فراهم شد موافقتنامه فرماندهان ارتش و زعمای انقلاب پایین دچار تردید و بلاتکلیفی کرده
سابق آمركيا در افغانستان و رايزن بود .بنا به گزارشهایی که به من
پيشين اقتصادي ما در تهران بود كه را در پاریس به اطلاع آی تالله خمینی رساندیم می‌رسید ،برژینسکی شاه را تشویق
به زبان فارسي تسلط كامل داشت کرده بود که نیروهای مسلح ارتش
و مي‌توانست بدون حضور مترجم انقلاب اسلامي بحث و نقد بسيار درباره كتاب دكتر نهاوندي (آخرين روزها) نشان را برای قلع و قمع مخالفان به‌کار
با آيت‌الله صحبت كند .من از اين ايران از ديدگاه از آن داشت كه عطش حقيقت‌يابي درباره انقلاب اسلامي و علل و اندازد .اردشیر که پیامهای مستقیم
حسن انتخاب بي‌نهايت خوشوقت سفير آمريكا در عوامل آن ،پس از 27سال و اندي با وجود انتشار كتابها و اسناد و و محرمانه برژینسکی را معمولاً به
شدم زيرا شخصي كه براي اين خاطرات فراوان ،هنوز در ايران و بين ايرانيان فروننشسته است. شاه می‌رساند ،همه آنها را با آب و
مأموريت خطير برگزيده شده بود تهران بديهي است رويدادي بدان اهميت را كه از شگفت يهاي تاريخ قرن بيستم تاب و اغراقی آمیخته به خوشبینی
كسي بود كه هم م ي‌توانست به به شمار است ،از كي زاويه و با كي نگاه نم يتوان شناسايي و در باره آن به‌عرض نامبرده رسانده و چنین
منويات باطني رهبر انقلاب پي ()2 داوري كرد .بايد به روايات گوناگون از كم و يكف وقايع گوش سپرد و نوشت هها وانمود کرده بود که نظر برژینسکی
ببرد و هم موقعيت وخيم و حساس و اسناد مختلف را از نظر گذراند تا دست كم به بخشي از حقيقت پي برد. عین نظر رئیس جمهور است .شاه
ايران را واقعا درك كند .ماحصل در اين ميان ،خاطرات اشخاصي كه مستقيما در وقايع سالهاي 57ـ 56نقش که به‌کلی هاج و واج مانده بود از من
كلام اينكه او فرستاده‌اي بود كه داشت هاند ـ اعم از داخلي و خارجي ـ راهنماي مهمي در راهيابي به حقايق است. سؤال کرد که آیا این حرفهایی که
مي‌توانست با لحني نافذ و مقتدر سفير وقت ايالات متحده آمركيا در تهران ـ ويليام ساليوان ـ از اين جمله است. سفیرش در واشنگتن می‌زند درست
شأن و اعتبار مقاصد آمركيا را در بخشيازخاطراتاورابرايمطالعهشمابرگزيد‌‌هايمكهدرچندشمارهم يخوانيد. است و مضمون آنها مورد تأیید من
ايران ،توأم با صميميت و صفاي آن هست یا نه؟ در قبال این پرسش
آیت‌الله در تهران و پاریس داشتیم زیرا دفعتاً متوجه شدم که هر گونه این نقشه ،قرار بود عده‌ای از افسران متأسفانه هرگز جوابی به این فقط توانستم مضمون تلگرامهایی
مقاصد ،به آيت‌الله ابلاغ كند. این موضوع برایمان محرز شده بود پیام حساس یا تلگراف رمزی که به و فرماندهان ارتش که سوابق خوبی پیام مهم من از واشنگتن نرسید. را که اتصالاً از وزارت خارجه به
هنگامي كه فكرم از اين حيث که خود وی نیز نگران است که مبادا وزارت متبوعم می‌فرستم (و آنها نداشتند و مورد سوء ظن ملت بودند برعکس ،به‌زودی معلوم شد که ما می‌رسید و لحن همه آنها نشان
راحت شد توجهم را به سوي پس از بازگشتش به تهران ،که قرار طبعاً متن کشف شدۀ آن را به دفتر برکنار شوند و در دستگاه فرماندهی نظرات و راهنماییهای من اصل ًا می‌داد که واشنگتن سیاست سازش
نقشه‌هايي كه براي خارج كردن بود بلافاصله پس از خارج شدن شاه رئیس جمهور احاله می‌کنند) اگر با ارتش فقط افراد خوشنام و صحیح‌العمل خوشایند مقامات کاخ سفید نیست. و کنار آمدن با مخالفان رژیم را
كارمندان سفارت و ساير اتباع از کشور صورت گیرد ،اصطکاک نظر شورای امنیت ملی (تحت نظر که مورد قبول حکومت آیندۀ بازرگان آنگاه سر و کله فرستادگان گوناگون ترجیح می‌دهد به‌اطلاع شاه برسانم.
آمركيا از ايران تنظيم شده بود میان انقلابیون و نیروهای مسلح برژینسکی) اصطکاک داشته باشد، که همه‌شان برای تخمین و ارزیابی
منجر به خونریزی و کشت و کشتار عصارۀ همه‌شان ـ هر قدر هم که باشند باقی بمانند. اوضاع ایران از واشنگتن گسیل شده دولت نظامی
برگرداندم. گردد .گرچه ما علی‌الاصول روی این مضمونشان مهم و محرمانه باشد ـ همزمان با این تصمیمات ،سعی بودند در تهران پدیدار شد .همه این
عقيده شخصي من اين بود اطمینان کار می‌کردیم که آن قرار بیست و چهار ساعت بعد در روزنامه کردیم با دست اندرکاران ارتش هم فرستادگان مأموریت داشتند که در اواسط ماه نوامبر ،وضع ایران
كه مسأله انتقال قدرت از شاه به و مدارهایی که در تهران با رهبران نیویورک تایمز منتشر می‌گردد و تماس بگیریم و ببینیم که آیا نیروهای اوضاع ایران را از نزدیک بررسی و به نقطه بحرانی رسید .تقریباً ده
رهبران انقلاب مي‌تواند به نحوي انقلاب گذاشته‌ایم مورد تصویب و نشان می‌دهد که دستهای مقتدری مسلح حاضرند این ترتیباتی را که در شاه را تشویق کنند که قوای مسلح روز پیشتر از آن تاریخ ،یعنی در
آرام و صلح‌آميز حل شود و بنابراين نظر داشتیم بپذیرند .از آنجایی که پنجم نوامبر ،1978شاه ارتشبد
حداعلاي دقت را در انتخاب آن غلامرضا ازهاری رئیس ستاد ارتش
دسته از آمركيايياني كه مي‌بايست اردشیر زاهدی برژینسکی ارتشبد ازهاری را مأمور تشکیل کابینه‌ای کرده
هرچه زودتر ايران را ترك كنند به بود که اعضای آن جملگی از امرای
خرج دادم .عده‌اي از اين افراد كه موافقت کامل آیت‌الله هم هست، در کار است که نگذارد اقدامات من بسیاری از آن اشخاص که به دلایل خود را برای در هم شکستن انقلاب عالیرتبه ارتش بودند .این کابینه
با سازمان‌ها و مؤسسات اقتصادي ولی باز چنین صلاح دیدیم که با در تهران به نتیجه مطلوب برسد. میهن‌پرستی در این مذاکرات (میان به‌کار اندازد .میان این عده تنها کسی بر اثر آشوبهای خیابانی که منجر
وابسته به دربار شاهنشاهي يا بنياد خود ایشان نیز تماس قبلی بگیریم بنابراین ناچار شدم از تلفنی که برای ما و فرماندهان عالیرتبه ارتش) شرکت که عمل ًا نشان داد واقع‌بین است و به وارد شدن خسارات عمده به
پهلوي ارتباط و همكاري نزدكي و موافقت شفاهی و مستقیم وی را همین گونه موارد اضطراری در نظر داشتند هنوز در ایران هستند و از به همین دلیل تحت تأثیر گزارشهای ساختمانها و شکستن شیشه و
داشتند ،در جزء كساني بودند درباره موافقتنامه‌ای که میان سران گرفته شده بود و دفتر سفیر آمریکا آنجایی که انگیزه میهن‌پرستی آنها اغراق‌آمیزی که توسط زاهدی و پنجره مغازه‌ها گردید ،روی کار آمد.
كه مي‌بايست با اولين هواپيماي ارتش و رهبران انقلاب تنظیم شده در تهران را مستقیماً با دفتر وزیر در همکاری کردن با اعضای سفارت برژینسکی به پرزیدنت کارتر تسلیم در نهم نوامبر من پیغامی به
مخصوص تخليه اتباع آمركيا ،خاك خارجه در واشنگتن ارتباط می‌داد، آمریکا در تهران ،در فضای کنونی ایران شده بود قرار نگرفت ،سناتور رابرت واشنگتن فرستادم و در ضمن
ايران را ترك كنند .در مقابل اين بود به‌دست آوریم. که آلوده به سوء ظن شدید نسبت به بِرد (رهبر اکثریت در مجلس سنای آن هشدار دادم که کابینه کنونی
عده ،گروهي ديگر از اتباع آمركيا من درباره اين پيشنهاد كه نماينده استفاده کنم. این گونه اشخاص است ،ممکن است آمریکا) بود که به‌عقیده من با آگاهی آخرین امید و آخرین فرصت شاه
بودند كه به علت تخصص فني و مخصوصي از واشنگتن به پاريس هنگامی که طرح و نقشه‌های جانشان را به‌خطر اندازد ،من از بردن نام بیشتر از حقایق اوضاع ایران و از است که بلکه بتواند مسیر انقلاب
نظامي ،حضورشان در ايران لازم براي ملاقات و تبادل نظر مستقيم لازم برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت شرکت کنندگان و نحوه مذاکراتی که دشواریهایی که سفارت آمریکا در را تحت کنترل خود نگاهدارد .اما
بود تا رژيم جديد را در اجراي با آيت‌الله اعزام گردد مستقيما روي نظامی از دستگاه سلطنت به دستگاه میان ما صورت گرفت اجتناب می‌ورزم تهران با آن مواجه بود ،به واشنگتن اگر این حکومت از انجام وظیفه‌ای
برنامه‌هاي نوين اقتصادي و نظامي خط تلفن محرمانه‌اي كه سفارت را انقلاب به حد کافی پیشرفت کرده و و فقط به ذکر این نکته اکتفا می‌کنم بازگشت تا مشاهدات خود را به‌اطلاع که بر عهده‌اش واگذار شده است
به وزارت خارجه در واشنگتن وصل شاه تصمیم گرفته بود که کشور را که فرماندهان مسؤول ارتش و رهبران ـ یعنی استقرار مجدد نظم در
و امنيتي ياري دهند. مي‌كرد با مافوقم آقاي سايروس ونس ترک کند و آن قدرت ظاهری را که انقلاب ،روی طرحی که تنظیم شده بود دست‌اندرکاران برساند. کشور ـ عاجز ماند و مأموریتش به
صحبت كردم .اوبه طور كلي پيشنهاد هنوز روی صفحه کاغذ داشت رسماً (شامل جزئیات و نحوۀ اجرای پاکسازی در بیستم دسامبر ،ارتشبد ازهاری شکست انجامید ،آن وقت به‌عقیده
در عرض هفته اول ژانويه ،كي مرا تصويب كرد و سپس از مجراي و قانوناً به مردی که باطناً مورد در ارتش) به توافق کامل رسیدند و قرار به‌علت سکتۀ قلبی در نخست‌وزیری من واژگون شدن رژیم شاه حتمی
تلگرام فوري شبانه از واشنگتن به ويژه‌اي كه آن را در اصطلاح فني تحقیرش بود ـ یعنی شاپور بختیار شد که به عده‌ای از افسران عالیرتبه بستری گردید و با کنار رفتن وی، است و ما باید در جستجوی وسایل
من رسيد كه برنامه اعزام اليوت به وسيله «ارتباط مطمئن در مبادلات» ـ تفویض کند ،من احساس کردم ارتش اجازه داده شود که همراه شاه، وضعی که من در گزارش نهم نوامبر دیگری برای تأمین منافعمان در
پاريس لغو شده و پرزيدنت كارتر مي‌نامند ،نسخه‌اي از دستورالعمل که موقع آن رسیده است که رئوس ایران را ترک کنند و سپس سوگند خود پیش‌بینی کرده و احتمال این کشور باشیم .در ضمن این
دستور داده است كه سفير آمركيا كتبي كه قرار بود فرستاده مخصوص موافقتنامه‌ای که در تهران میان وفاداری افسران و سربازان باقیماندۀ وقوعش را به وزیر خارجه آمریکا خبر پیام ،من مصالح عمده آمریکا را
در تهران بي‌درنگ اين موضوع را به ما ضمن مذاكراتش با آيت‌الله از آن فرماندهان ارتش و زعمای انقلاب ارتش ـ نسبت به رژیم جدید ـ به‌نحوی در ایران به‌تفصیل ذکر کردم که
اطلاع شاه برساند .رئيس جمهور كه استفاده كند ،براي من فرستاد و تنظیم شده است ،در پاریس به‌اطلاع صورت گیرد که به حیثیت و اعتبار داده بودم ،عمل ًا به ظهور پیوست. در رأس آنها حفظ تمامیت ارضی
در اين تاريخ پس از ختم مذاكرات استعلام كرد كه آيا با مندرجات آن آیت‌الله خمینی برسد .در جریان و استقلال سیاسی این کشور بود
اقتصادي‌اش با سران دول غرب گذاشتن معظم‌له از فعالیتهایی که نیروهای مسلح لطمه‌ای وارد نشود. خود ازهاری مثل این که می‌خواست و به‌صراحت اظهار نظر کردم که
(در گوادلوپ) تصميم گرفته بود موافقم يا نه. در تهران صورت می‌گرفت ،مخصوصاً از آنجا که ادارۀ لجستیکی ارتش، با توجه به ماهیت بسیار عمیق و
چند روزي براي استراحت و صيد از این نظر مهم بود که بختیار سینه و تجهیزات فوق‌العاده دقیق فنی که وخامت اوضاع کشور را از نزدیک به گستردۀ این انقلاب ،تنها نیرویی که
ماهي در همان محل به سر برد، پس از آن كه موافقت خود را با سپر کرده بود و ادعا می‌کرد که او مورد استفاده نیروهای مسلح ایران بود، می‌تواند مصالح عالی ایران و منافع
اين دستور را از همان اقامتگاهش مضمون اين دستورالعمل به واشنگتن ـ و نه آیت‌الله و سایر رهبران پیروز همگی تحت کنترل مستشاران نظامی گوشم بخواند ،از من خواست که در حیاتی ما را حفظ کند نیروهای
در گوادلوپ برايم فرستاده بود .از اطلاع دادم ،دستور مجددي از انقلاب ـ باید زمام حکومت و قدرت آمریکا قرار داشت ،دولت آمریکا در
مشاوران نزدكي رئيس جمهور، سايروس ونس به من رسيد كه بهتر حقیقی را در دست داشته باشند. موقعیتی بود که می‌توانست فرماندهان نخست وزیری ملاقاتش کنم و در آنجا مسلح ایران هستند و بس.
تنها كسي كه در اين روزهاي است متن همان دستورالعمل را نخست وزیر جدید ظاهراً به این ارتش ایران را مجبور به قبول شرایط این در نتیجه ،باید تمام سعی و
اقامت اضافي هنوز هم همراه وي همراه با جزئيات نقشه‌اي كه براي نکته توجه نداشت که نه نمایندۀ به‌طور خصوصی اظهار عقیده کرد که: کوشش خود را به‌کار ببریم که
بود ،شخص برژينسكي بود كه تماس مستقيم با آيت‌الله طرح و ملت است و نه افکار عمومی را در توافقنامه سازد. زمام امور و اداره این نیروها به
تأثير حضورش را در همين عمل تصويب شده است ،قبلا به اطلاع «رژیم سلطنتی ایران در نتیجۀ تردید دست افراط‌گران انقلابی نیفتد
ناگهاني رئيس جمهور (داير به لغو شاه برسانم .در اين تاريخ ،طبق پشت سر دارد. یک اشتباه جبران‌ناپذیر و ارتش کماکان از گود سیاست
مأموريت تئودور اليوت) مي‌شد برنامه‌های تنظیم شده ،فقط دو هفته در نتیجه من پیشنهاد کردم که و بی‌تصمیمی شاه از بین رفته و نجات خارج بماند تا در موقع لزوم بتواند
آشكارا ديد و تشخيص داد .من به تاریخ خروج شاه از كشورش باقي فرستاده‌ای معتمد و تام‌الاختیار از تقریباً در همین روزها بود که آن کشور را از آتش اغتشاش و ناامنی
جوابي مهيج و التماس‌آميز براي مانده بود .پس از اينكه جزئيات طرح واشنگتن به پاریس اعزام گردد تا در کشمکش مخرب که میان وزارت آن غیر ممکن است ».من مشروح
وزير خارجه متبوعم فرستادم و به اطلاع شاه رسيد و مورد تصويب آنجا راجع به همین مسائل با خود خارجه آمریکا و شورای امنیت نجات بخشد.
در ضمن آن از وي استدعا كردم او قرار گرفت ،سايروس ونس از آیت‌الله خمینی مذاکره و تبادل نظر ملی جریان داشت ،شروع کرد روی مذاکرات خود را با ازهاری فوراً به با توجه به روابط ویژه‌ای که
كه درباره اين تصميمي كه رئيس واشنگتن به من اطلاع داد كه تئودور کند .از تماسهایی که با اطرافیان گزارشها و تلگرامهایی که من به دولت آمریکا از مجرای مستشاران
جمهور گرفته است تجديدنظر شود واشنگتن مخابره می‌کردم اثر بگذارد. واشنگتن گزارش دادم و در ضمن آن نظامی خود با نیروهای مسلح ایران
و در خاتمه پيام خود يادآور شدم داشت ،ما به‌خوبی می‌توانستیم به
كه لغو مأموريت اليوت اشتباهي را به‌اطلاع مقامات مسؤول رساندم که توافق نظری با فرماندهان ارتش
جبران ناپذير است كه ممكن است برسیم که در نتیجه آن نیروهای
به عواقبي خطرناك و تأسف‌آور خیال دارم به همان نحوی که در گزارش مسلح ایران دست‌نخورده و یکپارچه
باقی بمانند .من در گزارش خود
منتهي گردد. نهم نوامبر خود اعلام کرده‌ام عمل کنم اشعارکردم که اگر بناست این
در جواب اين پيام تلگرافي كوتاه نیروهای مسلح پس از رفتن شاه
دريافت كردم كه در آن به جاي و اقدامات لازم را به‌جا آورم .از آنجا که در اختیار دولتی قرار گیرند که
اينكه جوابي معقول به استدلالم از حمایت و اعتماد ملت بهره‌مند
داده شود ،نام تمام اعضاي عاليرتبه دستورالعملی که ناقض مفاد این تلگراف باشد ،و نیروهایی که پس از پیروزی
كابينه كه با عمل رئيس جمهور انقلاب حاکم بر اوضاع خواهند شد
در لغو مأموريت اليوت موافقت باشد واصل نشد ،من سکوت واشنگتن را از چنین دولتی پشتیبانی نمایند،
كرده بودند كي به كي درج شده و خلاصه دولتی باشد که مورد
بود .هنگامي كه اين تغيير ناگهاني حمل بر رضا کرده و نقشه‌ای را که قبل ًا قبول و تصویب آیت‌الله خمینی
سياست واشنگتن را به اطلاع شاه قرار گیرد ،آن وقت به نظر من (و
رساندم ،چشمانش از حيرت باز به‌اطلاع وزارت خارجه متبوعم رسانده حوادث بعدی نشان داد که نظرم
ماند و با لحني ناباور سئوال كرد: کامل ًا صحیح بوده) اولین حکومتی
«پس دولت آمركيا كه مايل است بودم به‌معرض اجرا گذاشتم .طبق که پس از فرونشستن گرد و خاک
مستقيما با مردم ايران تماس انقلاب زمام امور را به‌دست خواهد
بگيرد ،از چه راهي مي‌خواهد به گرفت بی‌گمان تحت ریاست مهدی
منظور خود برسد ،در حالي كه بازرگان تشکیل خواهد شد که
حاضر نيست با رهبر مورد اعتماد مردی است دلسوز و مهربان و از
همان مردم مذاكره مستقيم انجام لحاظ مسلک سیاسی سوسیال
دهد». دموکرات.
«دنباله دارد»
