Page 14 - (کیهان لندن - سال سى و سوم ـ شماره ۱۷۹ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 14 - 14‬شماره ‪1645‬‬
‫جمعه ‪ 30‬شهریورماه تا پنجشنبه‪ 5‬مهرماه ‪1397‬خورشیدی‬

‫(مو ّحد‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.)693‬‬ ‫دکتر مص ّدق‪ -‬بعنوان یکی از‬
‫در حالیکه نشریات و روزنام ‌ههای‬ ‫بازماندگان خاندان قاجار‪ -‬هیچگاه‬
‫رضاشاه را بخاطر نقش قاطع او در‬
‫حزب توده و دیگر مخالفان شاه‪،‬دکتر مح ّمد مص ّدق؛ آسیب شناسی یک شکست‬ ‫انقراض سلسلۀ بی لیاقت قاجارها‪،‬‬
‫تظاهرات نهم اسفند را «تظاهرات‬ ‫نبخشیده بود و بهمین جهت‪،‬برخلاف‬
‫اصل یازدهم قانون اساسی مشروطیت‬
‫مشتی اراذل و اوباش» و «زنان‬ ‫و برخلاف همۀ نمایندگان مجلس‪ ،‬نه‬
‫تنها در وفاداری «به اساس سلطنت‬
‫بدکاره» نامیدند‪ ،‬خبرنگار روزنامۀ‬ ‫بخش (‪)9‬‬ ‫* نگاهی به کارنامة سیاسی دکتر مح ّمد مص ّدق‬ ‫و حقوق ملّت» سوگند نخورده بود‪،‬‬
‫شاهد گزارش داد‪:‬‬ ‫بلکه از آغاز تا پایان پادشاهی رضاشاه‬
‫‪ -‬و سپس مح ّمد رضا شاه‪ -‬مص ّدق‬
‫«‪ ...‬ساعت از ‪ 14‬گذشته بود‪،‬‬ ‫علی میرفطروس‬ ‫* دکتر جلال متینی * ناشر‪ :‬شرکت کتاب‪ ،‬آمریکا‪1384 ،‬‬ ‫بعنوان یک «سیاستمدار ِ همیشه‬
‫ناگهان صدای فریاد جمع ّیتی که به‬
‫مخالف» باقی ماند‪)21( .‬‬
‫دستور کاشانی و بهبهانی در بیرون‬ ‫هندرسون (سفیر آمریکا در ایران)‬
‫که با مص ّدق روابط بسیار دوستانه و‬
‫کاخ گردآمده بودند و شماری کفن‬ ‫=تظاهرات نهم اسفند ‪ ،1331‬نقطۀ آغازی بود برای پایان حکومت دکتر مص ّدق!‬ ‫صمیمانه داشت‪ ،‬ضمن گزارش ‪10‬‬
‫پوش هم در میان آنان دیده م ‌یشد‬ ‫مارس ‪ 19 = 1953‬اسفند ‪،1331‬‬

‫و پسر کاشانی و چند روحانی در‬ ‫=رهبران پوپولیست‪ ،‬در بستر بیسوادی فرهنگی و ب ‌ینوائ ‌یهای سیاسی ـ اجتماع ِی جامعه رشد م ‌یکنند و با ترکیبی‬ ‫دربارۀ مص ّدق م ‌ینویسد‪:‬‬
‫پیشاپیش آنان بودند‪ ،‬در داخل‬ ‫«مص ّدق ‪ -‬اساساً‪ -‬آدم منفی‬
‫بافی است که در تمام دوران حیات‬
‫کاخ سلطنتی به گوش رسید‪ .‬به‬ ‫از شعار و هیجان و عصب ّیت و عوام زدگی و عظمت طلبی‪ ،‬به صورت «پیشوا» ظاهر م ‌یشوند‪.‬‬ ‫سیاسی خود‪ ،‬جز اقدامات منفی و‬
‫جز جمع ّیت بازاری‪ ،‬افراد وابسته به‬ ‫دادن شعار‪ ،‬کار ِ دیگری نکرده و در‬
‫=در تمام این دوران‪ ،‬نه فرزانگی سیاسی کسانی مانند محمد علی فروغی برای مص ّدق‪ ،‬جلوه و جذب ‌های داشت و نه حزب زحمتکشان که خو ِد بقائی ‪-‬‬ ‫دورۀ نخست وزیری خود نیز‪ ،‬اقدام‬
‫رهبر حزب ‪ -‬پیشاپیش آنان بود‪،‬‬ ‫سازند‌های انجام نداده است‪ .‬کوشش‬
‫و گروهی از افسران بازنشسته و‬ ‫فرهیختگ ِی فرهنگی آنان در حمایت از اصلاحات اجتماعی رضاشاه‪.‬‬ ‫برای تحلیل اَعمال و اقدامات او بر پایۀ‬
‫عقل و منطق‪ ،‬امکان پذیر نیست‪ .‬او‬
‫تیمسارانبلندپایه‪ -‬چون امیراحمدی‬ ‫در هر قدم که با شکست مواجه شود‪،‬‬
‫بر پرچم دولت مص ّدق وزید و او و آنگاه شکست مذاکرات نفت را شاه قاجار» بسازد؟ با تو ّجه به قبضه به دربار راه ندهد و از ملاقات با آنان و شاه بختی و َگرزن و گیلانشاه ـ و‬ ‫به دنبال دشمن تاز‌های م ‌یگردد تا‬
‫کردن فرماندهی ارتش و نیروهای خودداری کند‪.‬‬ ‫محبوبترین و قدرتمندترین شخص ّی ِت اعلام کند»‪.‬‬ ‫مسئول ّیت شکست خویش را بر گردن‬
‫جمعی از درجه داران و نیز گروه‬
‫سیاس ِی زمان شده بود و لذا بقول محمد مص ّدق معتقد بود که «شاه باید انتظامی توسط مص ّدق‪ ،‬آیا مص ّدق‪ ،‬ثالث ًا‪:‬شاهازتقسیماراضیسلطنتی ورزشکاران باشگاه تاج‪ ،‬همراه سرگرد‬ ‫وی اندازد»‪.‬‬
‫علی مو ّحد‪ :‬کوشید «تا تنور داغ است‪ ،‬مانند سلاطین انگلیس و سوئیس‪ ،‬در غیبت شاه‪ ،‬م ‌یخواست که با نوعی در میان رعایا دست بردارد‪ ...‬خسروانی – مدیر باشگاه – در جلوی‬ ‫در تمام این دوران‪ ،‬نه فرزانگی‬
‫عرصه را بر فتن ‌هانگیزان تنگ گردانَـد» سلطنت کند نه حکومت»‪ ،‬این «کودتایسفید»‪،‬مق ّدماتتغییررژیم شاه به نمایندگان گفته بود که شرط کاخ سلطنتی گرد آمده‪ ،‬فریاد آنان به‬ ‫سیاسی کسانی مانند محمد علی‬
‫ا ّول و د ّوم را به کار خواهد بست‪ ،‬ا ّما طرفداری از شاه در فضا طنین افکند‪.‬‬ ‫(مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .)562‬مص ّدق ابتدا اعتقاد‪ ،‬نه با فلسفۀ سیاسی مص ّدق پهلوی را فراهم نماید؟‬ ‫فروغی برای مص ّدق‪ ،‬جلوه و جذب ‌های‬
‫نمایندگان مخالف مجلس را مرعوب و نسبتی داشت و نه ‪ -‬اساساً ‪ -‬با ساختار پاسخ قطعی به این سئوالات‪ ،‬دشوار فکر می‌کند که تقسیم اراضی بین در بیرون کاخ‪ ،‬یک گروه چند صد‬ ‫داشت و نه فرهیختگ ِی فرهنگی آنان‬
‫منکوب ساخت و در فضائی از ارعاب سیاسی ‪ -‬اجتماعی ایران‪ ،‬پیوندی‪ .‬است‪ .‬هندرسون در گزارش خود (به رعایا به لحاظ آیندۀ کشور‪ ،‬ضرورت نفری از بانوان نیز دیده م ‌یشدند‪ .‬در‬ ‫در حمایت از اصلاحات اجتماعی‬
‫و توهین و تهدید نمایندگان مجلس به راستی! کدام ساختار سیاسی‪ -‬تاریخ ‪ 10‬مارس ‪ 19 = 1953‬اسفند دارد و حاضرست که در این باره با پیشاپیشآنانخانمیجوانبنامملکۀ‬ ‫رضاشاه برای پی ریزی مهندسی‬
‫دکتر مص ّدق مذاکره کند‪( .‬م ّوحد‪ ،‬ج اعتضادی در اتوموبیل روباز‪ ،‬ایستاده و‬ ‫با کسب اختیارات ‪ 6‬ماهه و سپس اجتماعی ایران شبیه به انگلیس یا ‪ )1331‬م ‌ینویسد‪:‬‬ ‫اجتماعی جه ِت خارج کرد ِن ایران‬
‫یکساله‪ ،‬به تحکیم قدرت و موقع ّیت سوئیس بود تا پادشاه آن باشد؟ از «مص ّدق که انگلیسی‌ها را بیرون ‪ ،2‬صص ‪)690-689‬‬
‫با میکرو ُفنی در دست‪ ،‬پیام م ‌یفرستاد‬ ‫از قرون وسطای تاریخ خویش‪.‬‬
‫خود پرداخت و سپس‪ ،‬مبارزه با شاه این گذشته‪ ،‬عملکردهای شخ ِص دکتر رانده‪ ،‬مجلس شورای ملّی را فلج کرده این توافق‪ ،‬موجب نارضایتی آی ‌تالله و به طرفداری شاه شعار م ‌یداد و فریاد‬ ‫مص ّدق در سراسر دوران رضا شاه‬
‫و دربار را در صدر مبارزات سیاسی مص ّدق در مقابله با شاه و مجلس‪ ،‬کسب و مجلس سنا را نیز منحل نموده‪ ،‬همۀ کاشانی‪ ،‬حسین م ّکی و بسیاری از م ‌یزد‪« :‬شاه نباید کشور را ترک کند»‪.‬‬ ‫و مح ّمد رضا شاه به عنوان یک منتقد‬
‫خویش قرار داد‪ .‬مص ّدق که ضمن فرماندهی ک ّل قوا و سرانجام‪ ،‬انحلال سیاستمداران معروف را تار و مار کرده و سیاستمداران دیگر شد‪ .‬م ّکی که (ابراهیم صفائی‪ ،‬ص ‪ 247‬به نقل از‪:‬‬ ‫شجاع و شریف درخشید‪ ،‬ا ّما آن زمان‬
‫بستن دفاتر شاهپورها و شاهدخ ‌تها‪ ،‬مجلس شورای ملّی‪ ،‬به عملکردهای صاحبمنصبانارشدلشگریوکشوری «شاه را مثل موم در دست مص ّدق» متینی‪ ،‬ص ‪.)336‬‬ ‫که به عنوان سخنگوی خواست‌ها‬
‫می‌دانست‪ ،‬توافق شاه با مص ّدق را در این هنگام‪ ،‬مص ّدق که برای‬ ‫مادر و خواهر شاه (اشرف) را نیز به‬ ‫و آرز‌وهای یک ملّت‪ ،‬محبو ‌بترین‬
‫و مقتدرترین شخص ّیت سیاسی‬
‫باعث زیاده خواهی و تقویت روحیۀ مشایعت و خداحافظی با شاه به کاخ‬ ‫خارج روانه کرده بود و معاونان خود در‬ ‫ایران گردید‪ ،‬در اسارت «وجاهت‬
‫م ّلی» و یا در حصار محدودیّ ‌تها و‬
‫قدرت طلبی مص ّدق و زمین ‌های برای رفته بود‪ ،‬با تظاهرات خشمگینانۀ‬ ‫وزارت دفاع را از ارتباط مستقیم با شاه‬ ‫سوداهای سیاسی دیگر‪ ،‬نتوانست‬
‫آنچه را که او «آزادی»‪« ،‬رفاه ملّی»‪،‬‬
‫سرنگونی سلطنت شاه ارزیابی م ‌یکرد‪ .‬مردم‪ ،‬دچار ترس و تشویش گردید و‬ ‫و دادن گزارش امور ارتش به او‪ ،‬منع‬ ‫«تر ّقی و توسعه» و «حکومت قانون»‬
‫م ‌ینامید‪ ،‬تح ّقق بخشد و لذا کوشید‬
‫در شرایط روحی بسیار دشوار که لذا توسط رانندۀ شاه از یکی از درهای‬ ‫نموده بود‪ ،‬اینک به توصیۀ دکتر فاطمی‬ ‫تا در یک شرایط هیجانی‪ ،‬جامعۀ‬
‫ایران را از بحرانی به بحرانی دیگر و‬
‫شاه از سلب حقوق قانونی خود توسط فرعی کاخ‪ ،‬به بیرون هدایت شد‪.‬‬ ‫به این نتیجه رسیده بود که «بایستی‬ ‫از عصب ّیتی به عصب ّیتی دیگر پرتاب‬
‫کند‪ ،‬و این‪ -‬چنانکه گفت ‌هایم‪ -‬یکی‬
‫مص ّدق و ب ‌یحرمتی افسران نسبت به به گزارش هندرسون از ساعات ‪5‬‬ ‫کاری کرد که شاه مجبور به مسافرت‬ ‫از مشخ ّص ‌ههای رهبران پوپولیست‬
‫در «جامعۀ توده وار» (‪Société de‬‬
‫خویش‪ ،‬افسرده و پریشان است و بقول تا ‪ 7‬ش ِب نهم اسفند ‪:1331‬‬ ‫شود»‪( .‬مو ّحد‪ ،‬ج ‪ ،2‬صص ‪،684-683‬‬
‫‪ )Masse‬م ‌یباشد‪.‬‬
‫همسرش ‪ -‬ثریا اسفندیاری ‪« -‬فضای «هزاران نفر از مردم در خیابان‬ ‫به نقل از یادداشت اول اسفند ‪،1331‬‬ ‫رهبران پوپولیست‪ ،‬در توسعه‬
‫نیافتگ ِی جامعه رشد می‌کنند‪ ،‬در‬
‫کاخ اختصاصی برای ما غیرقابل تح ّمل کاخ‪ ،‬راه را بر مص ّدق بسته و به‬ ‫مهندس حسیبی)‪.‬‬ ‫بستر بیسوادی‌های فرهنگی و بی‬
‫نوائ ‌یهای سیاسی‪ -‬اجتماعی مردم‪،‬‬
‫شده بود و شاه‪ ،‬نیمه شبان مرا از خواب تظاهرات و پشتیبانی از شاه پرداختند‬ ‫به گزارش هندرسون‪:‬‬ ‫قوام م ‌ییابند و با ترکیبی از شعار‬
‫و هیجان و عصب ّیت و عوام زدگی و‬
‫بیدار م ‌یکرد تا محض احتیاط‪ ،‬اتا ‌قمان ‪ ...‬بهنگام مراجعت مص ّدق‪ ،‬جی ‌پهای‬ ‫«در تابستان گذشته (پس از ‪ 30‬تیر‬ ‫عظمت طلبی‪ ،‬بصورت «پیشوا» یا‬
‫«پدر ملّت» ظاهر م ‌یشوند‪ .‬خاستگاه‬
‫را عوض کنیم‪ .‬شب‌ها در حالیکه پر از سربازان به سوی خانۀ مص ّدق‬ ‫و برکناری قوام السلطنه)‪ ،‬مص ّدق بر‬ ‫و پایگاه ُسن ّـتی «پیشوا» باعث‬
‫م ‌یشود تا در اوج جنبش‪ ،‬رهبران‬
‫اسلح ‌های زیر بال ِش خود گذاشت ‌هایم به در حرکت بودند‪ .‬تظاهرکنندگان با‬ ‫اساس شرایط خود‪ ،‬موقتاً با شاه آشتی‬ ‫قدرتمند مذهبی (مانند آیت الله‬
‫کاشانی) نیز با وی‪ ،‬همدل و همراه‬
‫رختخواب م ‌یرویم و هر بار که بر س ِر جیپ به د ِر خانۀ مص ّدق کوبیدند و بر‬ ‫نمود و قرار شد که شاه از او پشتیبانی‬ ‫گردند‪ ،‬هم از این روست که عموم‬
‫جنب ‌شهای پوپولیستی در کشورهای‬
‫میز غذا م ‌ینشینیم‪ ،‬یک دست مان محافظین خانه غلبه یافتند‪ .‬مص ّدق با‬ ‫نماید و مص ّدق نیز در اختیارات شاه‬ ‫خاورمیانه و آمریکای لاتین‪ ،‬دارای‬

‫قبضۀ اسلحه را م ‌یفشارد و محمدرضا از پیژامه به بالکن خانه رفت تا جماعت‬ ‫دخالتی نکند‪ .‬برای مدتی‪ ،‬مص ّدق‬ ‫مؤلّفۀ قدرتمند مذهبی م ‌یباشند‪.‬‬
‫بخاطر خصلت َع َصبی و آنارشی ِک‬
‫خوردن غذایی که در برابرش م ‌یگذارند را آرام کند‪ ،‬ولی با هو و جنجا ِل‬ ‫این قول و قرار را به نفع خویش تل ّقی‬ ‫خود‪« ،‬پیشوا» نمی تواند به مشکلات‬
‫مش ّخص سیاسی‪ -‬اجتماعی‪ ،‬پاسخی‬
‫پرهیز می‌کند‪ ،‬چون ممکن است آنان روبرو گردید‪ ،‬بناچار مص ّدق‬ ‫و تعبیر م ‌یکرد که بر اساس آن‪ ،‬وی‬ ‫مشخص دهد و لذا‪ ،‬با عمده کردن‬
‫«توطئه» یا «دست بیگانگان»‪،‬‬
‫بخواهند مسمومش کنند‪ )22( »....‬برای مقابله با تحریکات ُع ّمال‬ ‫امیدوار بود که کنترل کامل بر همۀ‬ ‫کو شش می‌کند تا ضعف‌ها و‬
‫ناتوان ‌یهای خویش را پنهان کند‪ .‬به‬
‫در چنین شرایطی (با تو ّجه به وجود انگلیسی‪ ،‬توسط علاء از نیروهای‬ ‫نیروهای ارتش و از جمله نیروهای‬ ‫عبارت دیگر‪ :‬رهبر پوپولیست‪ ،‬هم‪،‬‬
‫«آشوب زا» ست‪ ،‬و هم‪« ،‬آشوب‬
‫پیشنهادات مربوط به نفت)‪ ،‬مص ّدق در گار ِد شاهنشاهی کمک خواست و‬ ‫پلیس و انتظامی را بدست آ َو َرد تا‬ ‫زی»‪ .‬او تنها در آشوب و آشفتگی‬
‫و عصب ّیت و بحران است که م ‌یتواند‬
‫ملاقاتی با شاه‪ ،‬پیشنهاد م ‌یکند که سرانجام‪ ،‬با همان پیژامه از دیوا ِر پش ِت‬ ‫تظاهرات نهم اسفند ‪ 1331‬در مخالفت با خروج شاه از کشور‬ ‫سپس‪ ،‬تمام اختیارات سیاسی و‬ ‫ادامۀ حکومت خود را تضمین کند‪.‬‬
‫بررسی عملکردهای دو سال و نیمۀ‬
‫«شاید بهتر باشد اعلیحضرت مدتی خانه‪ ،‬بالا رفته و همراه با فاطمی با‬ ‫استقلال اقتصادی شاه را از وی سلب‬ ‫حکومت دکتر مص ّدق ‪ -‬متأسفانه ‪-‬‬
‫مصداق عینی چنین رهبری است‪.‬‬
‫نماید‪( .».‬از گزارش ‪ 10‬مارس ‪ 1953‬کدامیک از نخست وزیران انگلیس و را از کار برکنار نموده و چندین عضو در خارج ازکشور بمانند تا اوضاع آرام اتوموبیل به سوی مقصدی نامعلوم‬ ‫به جرأت م ‌یتوان گفت که در میان‬
‫خاندان سلطنتی را به تبعید فرستاده‪ ،‬گیرد»‪ .‬شاه از پیشنهاد مص ّدق استقبال حرکت کرد‪ .‬در ساعت ‪ 5‬بعد از ظهر‪،‬‬ ‫= ‪ 19‬اسفند ‪.)1331‬‬ ‫رهبران سیاسی ایران ‪ -‬از مشروطیت‬
‫سوئیس شباهت داشت؟‬ ‫تا سال‪ - 1332‬هیچ رهبر یا شخص ّیت‬
‫همانطور که گفت ‌هایم‪ :‬دکتر مص ّدق‪ -‬با تو ّجه به مخالف ‌تهای پایدار دکتر اینک به سراغ شاه رفته است‪ .‬شاید بعد نمود و پرسید کی م ‌یتواند از کشور هنوز هزاران نفر در اطراف خانۀ‬ ‫سیاسی را نمی توان یافت که مانند‬
‫به عنوان تج ّسم آرما ‌نها و آرزوهای مص ّدق با رضا شاه‪( ،‬بخاطر نقش از شاه‪ ،‬نوبت مجلس باشد که بخواهد خارج شود؟ مص ّدق گفته بود‪ :‬همین مص ّدق و شاه جمع بودند و تظاهرات‬ ‫دکتر مص ّدق‪ ،‬اینهمه‪ ،‬دچار «ت ّوهم‬
‫م ّلت ایران در مقابله با تحقیرها و وی در برکناری احمد شاه و انقراض خود را از ش ّر ِ آن نیز برهاند ‪ ...‬مص ّدق‪ ،‬شنبه ‪ 9‬اسفند ماه ‪.1331‬‬
‫به نفع شاه‪ ،‬ادامه داشت‪ .‬شاه از بالکن‬ ‫توطئه» بوده باشد!‬
‫اجحافات درازم ّدت استعمار انگلیس ‪ -‬سلسلۀ قاجار) و با تو ّجه به مجموعۀ مردی است که مقهور احساسات و هندرسون در گزارش خود به تاریخ کاخ‪ ،‬با مردم سخن گفت و انصراف‬
‫گوهر ع ّزت و استقلال ایران را در نگین عملکردهای مص ّدق در طول سلطنت پیشداور ‌یها و بدگمان ‌یهای خویش ‪ 25‬فوریه ‪ 6( 1953‬اسفند ‪ )1331‬خود را از مسافرت اعلام کرد»‪.‬‬ ‫نهم اسفند ‪:1331‬‬
‫ارادة خود داشت‪ ،‬ا ّما – متأسفانه ‪ -‬او محمدرضا شاه‪ ،‬آیا مص ّدق در سودای است و مانند بسیاری از اعضاء خاندان م ‌ینویسد‪:‬‬ ‫نقطۀ آغاز برای پایان حکومت‬
‫بدنبال این تظاهرات‪ ،‬در عصر روز‬ ‫در هیاهوها و جنجا ‌لها و عصب ّی ‌تهای سیاسی دیگری بود؟‬
‫قاجار‪ ،‬کین ‌های پنهانی نسبت به شاه «امروز صبح‪ ،‬شاه به علاء (وزیر نهم اسفند‪ ،‬اعلامی ‌های دربارۀ مسافرت‬ ‫دکتر مص ّدق؟!‬
‫سیاسی‪ ،‬این «با ِر امانت» یا گوهر ع ّزت مص ّدق که احمدشاه را به عنوان دارد‪ .‬او شاه را به چشم «فرزند دربار) گفته است که اعصابش چنان شاه از طرف دربار صادر شد که در‬ ‫با قیام ‪ 30‬تیر ‪ 1331‬و بازگشت‬
‫و استقلال را چونان « ِملک شخصی» «پادشاه جوانبخت» و «شا ِه آن ش ّیاد و ستمکار» (رضا شاه) خراب است که نم ‌یتواند تا ‪ 28‬فوریه آن آمده بود‪:‬‬ ‫مص ّدق به حکومت‪ ،‬با ِد قدرت مطلقه‬
‫یا بسان یک «گروگان»‪ ،‬در نهانخانۀ وطن‌پرست» بارها مورد ستایش می‌نگرد که همواره در تضعیف (‪ 9‬اسفند) در تهران بماند و م ‌یخواهد‪ ... « ،‬این تصمیم شاهانه‪ ،‬موجب‬
‫ضع ‌فها و سوداهای سیاسی خویش‪ ،‬و تمجید قرار داده بود‪ ،‬چه بسا که قدرت و اعتبار او م ‌یکوشد ‪ .»...‬صب ِح ‪ 7‬اسفند با اتوموبیل روانۀ بغداد نگرانی و بروز احساسات میهن‬
‫در سودای بازگشت و استقرار مج ّدد چنانکه خواهیم دید‪ ،‬حوادث بعدی شود و از آنجا به اروپا عزیمت نماید‪ .‬پرستانه از طرف قاطبۀ مردم محترم‬ ‫محبوس ساخته بود‪.‬‬

‫هندرسون که روحیه و روان دکتر سلطنت قاجارها بود‪ .‬در این باره‪( ،‬خصوصاً در ‪ 25‬مرداد ‪ )32‬تمایلات مص ّدق نیز گفته که بهتر است شاه گردید و با اجتماع و تظاهرات شایستۀ‬
‫پنهان مص ّدق یا انگیزه‌های درونی همین فردا روانه شود‪ ،‬ا ّما به اصرار علاء‪ ،‬تقدیری‪ ،‬خواهان انصراف اعلیحضرت‬ ‫مص ّدق را بخوبی م ‌یشناخت‪ ،‬در یک حسین م ّکی م ‌ینویسد‪:‬‬
‫پیش بینی دقیق (به تاریخ ‪ « 10‬دکتر مص ّدق‪ ،‬م ‌یخواست شاه یاران نزدیک او (خصوصاً دکتر حسین قانع شده که حرکت شاه تا روز شنبه همایون شاهنشاهی از مسافرت شدند‪.‬‬
‫به تأخیر افتد»‪.‬‬ ‫مارس ‪ 19 =1953‬اسفند ‪ )1331‬را برکنار کند و مطمئن ًا چنین بود‪ .‬فاطمی) را آشکار ساخت‪.‬‬
‫چون خاطر خطیر شاهانه‪ ،‬پیوسته‬
‫َر َو ند حرک ‌تهای آیندۀ دکتر مص ّدق از اوایل مرداد ماه ‪ ،1331‬اکبر میرزای در چنان شرایطی‪ ،‬با متهم کردن با آگاهی آیت الله کاشانی‪ ،‬آیت الله معطوف به رعایت افکار عا ّمه م ‌یباشد‪،‬‬
‫را ‪ -‬پس از دریافت آخرین پیشنهادات صارم الدوله را فرستادند به اروپا تا با شاه و درباریان به «مداخله و تحریک بهبهانی‪ ،‬دکتر بقائی‪ ،‬حسین م ّکی‪ ،‬با سپاسگزاری و قدردانی از احساسات‬
‫مناسب آمریکا و انگلیس ‪ -‬چنین ب ّچ ‌ههای محمد حسن میرزا ‪ -‬ولیعهد مخالفان»‪ ،‬مص ّدق اعلام کرد که بزودی قوام السلطنه و دیگران از خروج شاه و پاک مردم‪ ،‬فعل ًا از مسافرت انصراف‬
‫احمد شاه ‪ -‬ملاقات کند‪ .‬دکتر ص ّحت استعفاء خواهد داد و به مردم خواهد مخالفت آنان با سف ِر وی‪ ،‬در فضائی از حاصل فرمودند‪( ».‬فاتح‪ ،‬ص ‪ ،651‬به‬ ‫توصیف م ‌یکند‪:‬‬

‫«زمانی همه امیدوار بودند که مص ّدق که طبیب مخصوص محمد حسن میرزا گفت که در برابر تحریکات شاه و دربار بیم و توطئه و بی اعتمادی و تشویش‪ ،‬نقل از متینی‪ ،‬ص ‪)336‬‬
‫م ‌یتواند مشکل نفت را حل و فصل بود‪ ،‬گفت‪ :‬ب ّچ ‌ههای محمد حسن میرزا از اجرای وظایف خود بازمانده است‪ .‬جمع کثیری از مردم تهران در برابر تظاهرات نهم اسفند بر ع ّزت و‬
‫کند و مص ّدق نیز مخالفان خود را با قبول نکردند» (م ّکی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪191‬؛ شاه از علاء (وزیر دربار) خواست تا کاخ سلطنتی ازدحام م ‌یکنند تا مانع اعتبار دکتر مص ّدق‪ ،‬ضربۀ سنگینی‬
‫پادرمیانی کند و مص ّدق را از این کار مسافرت شاه شوند‪ .‬به گزارش خبرنگار وارد کرد و بر اعتما ِد به نف ِس شاه‬ ‫این حربه م ‌یکوبید که آنان در راه او متینی‪ ،‬ص ‪.)348‬‬
‫سنگ اندازی و مانع تراشی م ‌یکنند‪ ،‬در ا ّول اسفند ماه ‪ 20( 1331‬فوریه بازدارد‪ .‬علاء در روز دوم اسفند ماه روزنامۀ کیهان‪:‬‬
‫و اطمینان او از «ح ّس شاهدوستی‬
‫ولی اینک (با آخرین پیشنهادات آمریکا ‪)1953‬آخرین پیشنهادات نفتی آمریکا ‪ 1331‬به نزد مص ّدق رفت و در برابر «تا نزدیکی ظهر‪ُ ،‬کل ّیۀ د ّکاکین مردم»‪ ،‬افزود‪.‬‬
‫و انگلیس) برای خو ِد مص ّدق روشن و انگلیس مورد تو ّجۀ دکتر مص ّدق اعتراضات مص ّدق دربارۀ تحریکات شاه‪ ،‬تعطیل شدند‪( .‬مردم) به منزل آیت در چنان شرایطی است که‬
‫شده که را ِه فرار ندارد‪ .‬پیشنهادهای قرار گرفته بود و بقول فؤاد روحانی گفت‪ « :‬که شاه همواره با نظر مخالفان الله بهبهانی رفتند و از ایشان خواستند دکتر مص ّدق ضمن اینکه تظاهرات‬
‫اخیر انگلیس دربارۀ غرامت ‪ -‬چه (کارشناس ارشد و مشاور نفتی دکتر مص ّدق برای برکنار ساختن او مخالفت به دربار بروند و مانع حرکت شاهنشاه مردم را یک «غائله» و «توطئ ‌های‬
‫در صور ِت ر ّد و چه در صور ِت مص ّدق)‪« :‬موضوع ‪80‬درصد خاتمه کرده است»‪ ... .‬این سخ ِن علاء با آنچه شوند ‪ ...‬عد‌های با صدای بلند گریه برای قتل او» نامید‪ ،‬در زنجیرۀ‬
‫قبول ‪ -‬به سقوط مص ّدق منجر یافته تص ّور م ‌یشد»‪ .‬ا ّما – ناگهان ‪ -‬که در گزار ‌شهای هندرسون دید‌هایم‪ ،‬می‌کردند ‪ ...‬عده‌ای در بازار فریاد عصب ّی ‌تها و عصبان ّی ‌تها‪ ،‬آخرین‬
‫م ‌یزدند‪ :‬بجنبید! مملکت از دست رفت پیشنهادات مناسب آمریکا و انگلیس‬ ‫خواهد شد‪ .‬پرحرارت ترین اعضاء مص ّدق تصمیم گرفت تا شاه را برای کامل ًا درست و صادقانه بود‪.‬‬
‫جبهۀ م ّلی که جزو نزدیکان دکتر مدتی از ایران دور کند! با تو ّجه به در هر حال‪ ،‬با کوشش کمیتۀ هفت ‪ ...‬در نزدیک کاخ مرمر‪ ،‬زنان‪ ،‬تظاهرات را در ‪ 29‬اسفند ‪ 1331‬رد کرد ‪ ...‬و‬
‫مص ّدق اند‪ ،‬با این پیشنهادها مخالفت موافقت ضمنی یا ُکلّی مص ّدق با آخرین نفرۀ مجلس در ملاقا ‌تهای متع ّدد با م ‌یکردند و خطاب به سربازان و مردم بدین ترتیب‪ :‬همۀ تلا ‌شها و امیدها‬
‫می‌گفتند‪ :‬غیرت کجاست؟ حم ّیت و آرزوهای ملّی بر باد رفت ‪...‬‬ ‫م ‌یکنند و مص ّدق ناچار است که با پیشنهادات نفتی‪ ،‬آیا او م ‌یخواست که شاه و مص ّدق از جمله‪ ،‬قرار شد‪:‬‬
‫آنان همدل و همراه باشد‪ .‬در چنین در پرتو جش ‌نها و هیجانا ِت ناشی از ا ّولاً‪ :‬شاه‪ ،‬افسران ارتش را آگاه سازد کجاست؟ مملکت از دست رفت ‪»...‬‬
‫«ادامه دارد»‬ ‫شرایطی‪ ،‬مطمئن ترین راه این است این «پیـروزی» در جامعه‪ ،‬بر مخالفان که از این پس‪ ،‬دستور از نخست وزیر‬

‫‪ -21‬برای نمون ‌ههائی از مخالف ‌تهای دکتر مص ّدق در این دوران نگاه کنید به‪ :‬متینی‪،‬‬ ‫که او ابتدا به دربار بپردازد و کانون سیاسی خود فائق آید و با طرد محمد خواهند گرفت‪.‬‬

‫‪22- Palais de Solitude, P 48‬‬ ‫تمرکز مخالفان خویش را برچیند رضا شاه از کشور‪ ،‬از وی یک «احمد ثانیاً‪ :‬شاه باید دشمنان مص ّدق را صص ‪111-85‬‬