Page 12 - (کیهان لندن - سال سى و ششم ـ شماره ۲۴۳ (دوره جديد

‫صفحه ‪ - Page 12 - 1۲‬شماره ‪1۷۰۹‬‬
‫جمعه ‪ ۱۳‬تا پنجشنبه‪ ۱۹‬دیماه ‪۱۳۹۸‬خورشیدی‬

‫تأملات بهنگام؛ در باب «اصل حاکمیت قانون»‬ ‫دو قرن فراز و نشیب مطبوعات درایران (‪)1۵1‬‬

‫= از آنجا که هنوز هستند‬ ‫احمد احـرار‬ ‫( کیهان لندن شماره ‪) 1۳۳۲‬‬
‫یاوهسرایانی که بنا به‬
‫قدرتمندان و توانگران یک سرزمین‬ ‫بینوا در راه آزادی و ابتلاء به صدها‬ ‫صغارت خودخواسته یا‬ ‫در مشکلات خارجی از قبیل قضیۀ‬ ‫فعالیت هیأت مؤتلفه در مجلس‬ ‫عمر دومین کابینۀ قوام در پنجم‬
‫را تنها در محدوده قانون به رسمیت‬ ‫فلاک ِت خودکرده‪ ،‬هنوز نه تنها از‬ ‫شیادی‪ ،‬به ترویج مهملات‬ ‫تجارتی بین روس و ایران و مسألۀ نفت‬ ‫و خارج مجلس موجب آن شد تا‬ ‫بهمن ماه ‪ ۱۳۰۱‬به آخر رسید‪ .‬این‬
‫نعمت «حاکمیت قانون» بیبهره‬ ‫متناقضی از قماش «قوانین‬ ‫شمال و یأس از ایجاد یک اکثریت ثابت‬ ‫تقاضاهای افراد منفعتطلب اکثریت‬ ‫بار نیز سلیمان میرزا سقوط کابینه را‬
‫میشناسد‪.‬‬ ‫است بلکه اکنون گرفتار پلیدترین‬ ‫الهی»‪« ،‬حقایق ازلی» و‬ ‫در مجلس از کار کنارهجویی میکند»!‬ ‫نیز از دولت زیاد شود و چون هیچ‬ ‫کارگردانی کرد و اقلیت مجلس را بر‬
‫*بر اساس «اصل حاکمیت قانون»‪،‬‬ ‫شکل استبداد دینی یعنی «ولایت‬ ‫« ر و شنفکر ی د ینی »‬ ‫البته عمر دولت جدید بیش از یک‬ ‫دولتی نمیتواند به تقاضاهای پیدرپی‬
‫همه صاحبان قدرت و کارگزاران‬ ‫میپردازند و میکوشند‬ ‫ماه بود و به چهار ماه کشید اما در‬ ‫گروهی ترتیب اثر دهد‪ ،‬بهتدریج از‬ ‫اکثریت فائق ساخت‪.‬‬
‫دولت‪ ،‬حقوقی برابر با دیگر شهروندان‬ ‫مطلقه فقیه» است‪.‬‬ ‫تا «اصل حاکمیت قانون»‬ ‫تمام این مدت‪ ،‬کشمکشهای سیاسی‬ ‫افراد اکثریت به اقلیت پیوستند و‬ ‫عبدالله مستوفی مینویسد‪« :‬در‬
‫دارند و موقعیت سیاسی و اجتماعی‬ ‫از آنجا که هنوز هستند یاوهسرایانی‬ ‫را همساز با این ترکیبات‬ ‫در داخل و خارج مجلس فرصت‬ ‫این عمل را با نوشتن کاغذی و به‬ ‫آن روزها هم مثل این روزها گربه‬
‫آنها‪ ،‬هیچ حقی فراتر از باقی‬ ‫که بنا به صغارت خودخواسته یا‬ ‫متناقض توجیه کنند‪ ،‬بد‬ ‫نفسکشیدن و ح ّل و عقد مسائل‬ ‫امضای افراد رسانیدن انجام دادند و در‬ ‫راه رضای خدا موش نمیگرفت‬
‫شهروندان کشور به آنها نمیبخشد‪.‬‬ ‫شیادی‪ ،‬به ترویج مهملات متناقضی‬ ‫نیست که چند سطری‪،‬‬ ‫امضا گرفتن از افراد ناراضی تدابیری‬ ‫و مردم کشور ما از روی ایمان و‬
‫*روابط میان حکومت و شهروندان‪،‬‬ ‫از قماش «قوانین الهی»‪« ،‬حقایق‬ ‫مختصر و مفید به مفهوم‬ ‫اساسی را به دولت نمیداد‪.‬‬ ‫بهکار بردند‪ .‬بنابراین قوامالسلطنه‬ ‫عقیده طرفدار کسی نمیشدند‪ .‬البته‬
‫تنها به وسیله قانون تعریف میشود‬ ‫ازلی» و «روشنفکری دینی»‬ ‫«اصل حاکمیت قانون»‬ ‫در برنامه‪ ،‬یا بهاصطلاح آن روز‬ ‫روز پنجشنبه پنجم دلو مستعفی‬ ‫اکثریتی که افراد آن به امید رسیدن‬
‫و اراده هیچ صاحب قدرتی فراتر از‬ ‫میپردازند و میکوشند تا «اصل‬ ‫اشاره شود تا تعارض آن با‬ ‫(پروگرام) دولت مستوفی‪ ،‬چنین‬ ‫گردید و اکثریت او به ‪ ۳۵‬نفر تنزل‬ ‫خود یا رساندن کس و کار و دوستان‬
‫حاکمیت قانون» را همساز با این‬ ‫عبارات و اصطلاحات مهمل‬ ‫یافت و همان روز برحسب نظر دادن‬ ‫خود به جاه و مال‪ ،‬دور لیدری جمع‬
‫چنین قانونی‪ ،‬نافذ نیست‪.‬‬ ‫ترکیبات متناقض توجیه کنند‪ ،‬بد‬ ‫و متناقض این کاسبان‬ ‫آمده بود‪:‬‬ ‫اکثریت به آقای مستوفیالممالک از‬ ‫میشدند خیلی طرف اطمینان نبودند‪،‬‬
‫نیست که چند سطری‪ ،‬مختصر‬ ‫دکان «الاهیات جدید»‬ ‫«حوائج مملکت و اصول ضروریه و‬ ‫طرف شاه تشکیل دولت به مشارالیه‬ ‫و لیدر چنین اکثریتی اگر میخواست‬
‫آنچه از این مختصر حاصل میشود‪،‬‬ ‫اقداماتی که باید از طرف دولت بشود‪،‬‬ ‫اکثریتش اوراق نشده و از هم نپاشد‪،‬‬
‫روشن شود‪.‬‬ ‫بههرکس معلوم است‪ .‬پروگرامهای‬ ‫تکلیف شد‪»...‬‬ ‫باید همیشه مواظب خواهشها و‬
‫دولتهای سابق از برای اداره کردن‬ ‫برآورده شدن تقاضاهای افراد باشد‬
‫یوسف مصدقی‪ -‬میا ن همه‬ ‫مملکت بسیار خوب است و هیأت‬ ‫سید محمدصادق طباطبائی‬ ‫که افرادش را نربوده اکثریتش را به‬
‫دستاوردهای اندیشه مدرنیته در‬ ‫دولت حالیه نیز در واقع همان‬ ‫اقلیت مبدل نکنند‪ .‬مدرس که لیدر‬
‫جوامع غربی‪ ،‬اجرایی شد ِن «اصل‬ ‫پروگرامها را تعقیب خواهد کرد ولکن‬ ‫بیست ر و ز طو ل کشید تا‬ ‫اکثریت و طرفدار قوامالسلطنه بود‪،‬‬
‫حاکمیت قانون» (‪The Principle‬‬ ‫باید معلوم شود که دولت چه اقداماتی‬ ‫مستوفیالممالک موفق به تشکیل‬ ‫چون خود به این طرفداری ایمان‬
‫‪ )of Rule of Law‬درخشانترین‬ ‫میکند و از برای اصلاح مملکت چه‬ ‫کابینه شد (‪ ۲۶‬بهمن ‪ )۱۳۰۱‬و وزرای‬ ‫داشت و از روی عقیده به او گرویده‬
‫اثر را در بلوغ این جوامع داشته است‪.‬‬ ‫در نظر دارد‪ .‬به این علت دولت این‬ ‫بود‪ ،‬باقی افراد اکثریت را هم همینطور‬
‫اهمیت این اصل چنان است که طی‬ ‫پروگرام را بهعرض مجلس میرساند و‬ ‫میپنداشت و چندان در بند برآورده‬
‫دو قرن اخیر‪ ،‬همه نظریهپردازان‬ ‫تقاضای مساعدت از آقایان نمایندگان‬ ‫شدن تقاضاهای آنها نبود‪ .‬بههمین‬
‫حقوق اساسی در عالم غرب‪ ،‬بدون‬ ‫ملت در انجام آن میشود و این هیأت‬ ‫جهت لیدرهای اقلیت ـ سلیمان‬
‫استثناء‪ ،‬از این اصل به عنوان اساس‬ ‫امیدوار است که با مساعدت مجلس‬ ‫میرزا و سید محمدصادق طباطبائی‬
‫و تکیهگاه اداره یک جامعه باثبات و‬ ‫شورای ملی این مسائل را انجام دهد‪:‬‬ ‫ـ میتوانستند ضعیفالنفسهای‬
‫پیشرفته نام بردهاند و جملگی از این‬ ‫‪۱‬ـ حفظ مناسبات با دول متحابّه و‬ ‫اکثریت را به وعده و نوید ربوده به‬
‫بستن معاهدات و قراردادهای پستی‬ ‫قول مدرس‪ ،‬اکثریتش را اقلیت کنند‪.‬‬
‫چنان که کابینۀ اول قوامالسلطنه‬
‫و تجارتی و غیره‪.‬‬ ‫هم که به پشتیبانی اکثریت مدرس‬
‫‪۲‬ـ تسهیل وسایل تسریع در‬ ‫روی کار آمده بود به همین علت اوراق‬
‫شد و «واحد یموت» دکتر مصدق و‬
‫انتخابات دورۀ آتیه‪.‬‬
‫‪۳‬ـ پیشنهاد لایحۀ قانون سربازگیری‬
‫و اصلاح امور قشونی و اسلحه و غیره‬

‫حسن مستوفی در پنجمین دوره نخستوزیری خود‬

‫حاکمیت قانون در جوامعی که احکام شریعت در آنها حاکم است یا حاکمان آنها مشروعیت خود را به‬ ‫‪۴‬ـ سعی در انجام گذراندن امتیاز‬ ‫خود را معرفی کرد‪:‬‬ ‫سختگیریهای او بخصوص در مسأله‬
‫هذیانهای آخرالزمانی‪ ،‬ماوراءالطبیعی و اُلوهی پیوند زدهاند‪ ،‬ممکن نیست و با هیچ چسب و سریشی هم‬ ‫نفت شمال و تهیۀ مقدمات راهآهن و‬ ‫ر ئیس ا لو ز ر ا و و ز یر د ا خله ‪:‬‬ ‫اتهام غضنفرخان‪ ،‬باعث تفرقۀ آن‬
‫کوشش در ایجاد نظام امور اقتصادیه و‬ ‫گردید ولی بعد از کابینۀ مشیرالدوله‪،‬‬
‫نمیتوان این اصل زمینی و انسانی را به «احکام الاهی» پیوند زد‬ ‫استخدام متخصصین برای فواید عامه‪.‬‬ ‫مستوفیالممالک‬ ‫مدرس باز عدۀ خود را جمعآوری‬
‫‪ ۵‬ـ تدارک بودجه‪ ،‬اصلاح ادارات‬ ‫وزیر جنگ‪ :‬سردار سپه‬ ‫کرده اظهار تمایل به قوامالسلطنه‬
‫این است که حاکمیت قانون در‬ ‫و مفید به مفهوم «اصل حاکمیت‬ ‫اصل به عنوان بنیان حقوق اساسی‬ ‫مالیه و تهیۀ پرداخت حقوق مع ّوقۀ‬ ‫وزیر معارف‪ :‬حاجی محتشمالسلطنه‬ ‫نمود و بار دیگر او را بهریاست وزراء‬
‫جوامعی که احکام شریعت در‬ ‫قانون» اشاره شود تا تعارض آن‬ ‫جوامع دموکراتیک‪ ،‬یاد کردهاند‪.‬‬ ‫وزیر عدلیه‪ :‬ممتازالملک‬ ‫رساند و در این هشتماهه هم‬
‫آنها حاکم است یا حاکمان آنها‬ ‫با عبارات و اصطلاحات مهمل و‬ ‫ادارات و مرتب کردن بانک ایران‪.‬‬ ‫وزیر خارجه‪ :‬ذکاءالملک‬ ‫او را نگهداشت‪ .‬ولی در این وقت‬
‫مشروعیت خود را به هذیانهای‬ ‫متناقض این کاسبان دکان «الاهیات‬ ‫در ایران بلازدهی ما نیز از حدود‬ ‫‪ ۶‬ـاهتمامدرامرحفظالص ّحهعمومی‬ ‫وزیر مالیه‪ :‬نصرالملک‬ ‫بهواسطۀ تمایل سردار سپه به حزب‬
‫آخرالزمانی‪ ،‬ماوراءالطبیعی و اُلوهی‬ ‫صد و پنجاه سال پیش‪ ،‬بودند‬ ‫‪ ۷‬ـ تکمیل قانون اصول محاکمات‬ ‫دربارۀ مستوفی و دولت جدید‪،‬‬ ‫سوسیالیست‪ ،‬طبعاً ناراضیها و آش‬
‫پیوند زدهاند‪ ،‬ممکن نیست و با هیچ‬ ‫جدید» روشن شود‪.‬‬ ‫اندیشمندان اهل دردی که کلید‬ ‫حقوقی و قانون تجارت و ثبت اسناد‬ ‫روزنامۀ «نوبهار» نوشت‪:‬‬ ‫و پلو طلبهای اکثریت به جانب‬
‫چسب و سریشی هم نمیتوان این‬ ‫مهمترین نکات در توضیح «اصل‬ ‫رهایی از زندان استبداد و صغارت‬ ‫و محاکمۀ وزرا و هیأت منصفه‬ ‫«آقای مستوفیالممالک یک مرد‬ ‫اقلیت متمایل شدند و مجدداً کابینه‬
‫اصل زمینی و انسانی را به «احکام‬ ‫حاکمیت قانون» به اختصار چنین‬ ‫را در «حاکمیت قانون» دانسته و‬ ‫سیاسی صاحبفکر و تقوایی هستند‬
‫هر کدام به فراخور ُوسع و توان خود‬ ‫(مطبوعاتی)‪.‬‬ ‫ولی افکار ایشان بیشتر فلسفی‬ ‫بیپشتیبان ماند‪»...‬‬
‫الاهی» پیوند زد‪.‬‬ ‫هستند‪:‬‬ ‫به روشنگری در این باب پرداخته‬ ‫‪ ۸‬ـ مساعدت با مستشارهای مالیه‬ ‫و کلی است و به افکار تند یک‬ ‫«بهار» نیز بر همین عقیده است‬
‫دویست و چهل و چهار سال پیش‪،‬‬ ‫*همه باشندگان یک سرزمین‬ ‫بودند‪ .‬مشهورتری ِن این جماعت‪،‬‬ ‫(دکتر میلسپو و همکاران آمریکایی او)‪.‬‬ ‫فیلسوف و شاعر بزرگواری شبیهتر‬ ‫و در تاریخ مختصر احزاب سیاسی‬
‫در چنین ایامی‪ ،‬در روزهای نخست‬ ‫از جمله صاحبان قدرت سیاسی‪،‬‬ ‫میرزا یوسفخان تبریزی ملقب به‬ ‫‪۹‬ـتوسعۀمعارفدرکلیۀنقاطمملکت‪.‬‬ ‫است تا یک رجل سیاسی‪ .‬این است‬ ‫مینویسد‪« :‬سقوط قوام ـ اگر از‬
‫ژانویه سال ‪ ۱۷۷۶‬میلادی‪ ،‬توماس‬ ‫بایستی همواره بر اساس قانون‬ ‫مستشارالدوله بود که در اواخر عهد‬ ‫دولت مستوفی حتی مجال پرداختن‬ ‫که ایشان در چهار دفعه زمامداری‬ ‫بند و بست احمدشاه با سردار سپه‬
‫پین (‪ )Thomas Paine‬اندیشمند‬ ‫عمل کنند‪ .‬قانون مورد اشاره در این‬ ‫ناصری‪ ،‬منصب ُقنسولی ایران در‬ ‫به مواد اصلی این «پروگرام» را پیدا‬ ‫خود امتحانات یکنواخت و مشابهی‬ ‫و تنیدن حزب سوسیالیست به‬
‫انگلیسی‪ -‬آمریکایی‪ ،‬رساله ارجمند‬ ‫حکم‪ ،‬ساخته اندیشه وتجربه انسانها‬ ‫تفلیس و شارژ دافری (کارداری)‬ ‫نکرد‪ .‬از همان ساعت اول که برنامۀ‬ ‫ندادهاند‪ .‬گاهی رشادت شدید بروز‬ ‫احمدشاه و ضعف روحی مشارالیه‬
‫«عقل سلیم» (‪)Common Sense‬‬ ‫است و هیچ مرجع فراانسانی ندارد‪.‬‬ ‫سفارت ناصرالدینشاهی را در پاریس‬ ‫دولت به بحث گذارده شد‪ ،‬مجلس به‬ ‫دادهاند و گاهی بیاعتنایی زیاد‪ .‬گاهی‬ ‫بگذریم ـ چند مادۀ اصلی داشته است‪.‬‬
‫را منتشر کرد که در کوتاه مدتی‪ ،‬به‬ ‫چنین قانونی بر مبنای نیازهای نوع‬ ‫به عهده داشت‪ .‬او که در تفلیس‬ ‫هم ریخت و تشنج از داخل جلسه به‬ ‫تردید رأی فوقالعاده‪ ،‬گاهی محافظه‬ ‫رئیس دولت نتوانست روابط خارجی‬
‫اثرگذارترین متن هواداران انقلاب‬ ‫بشر تدوین میشود و طی زمان و‬ ‫مصاحب و رفیق میرزا فتحعلی‬ ‫صحن مجلس و از آنجا به کوچه و‬ ‫و ملاحظهکاری و گاهی هم خشونت‬ ‫خود را با روسها و انگلیسها به حالت‬
‫آمریکا علیه استبداد بریتانیا بدل شد‪.‬‬ ‫بر اساس تجارب انسانها‪ ،‬تکامل‬ ‫آخوندزاده و در اروپا معاشر میرزا‬ ‫خیابان سرایت کرد‪ .‬کشمکش چنان‬ ‫و شدت‪ .‬و خلاصه‪ ،‬آنچه بطور قطع‬ ‫خوشی نگاهبدارد و علت حقیقی‬
‫او در قسمتی مشهور از این رساله‪،‬‬ ‫ملکمخان ناظمالدوله بود‪ ،‬تحت تأثیر‬ ‫بود که کار به زد و خورد وکلا و سیلی‬ ‫میتوان دربارۀ ایشان پیشبینی‬ ‫این موضوع مزدوج‪ ،‬یکی قضایای‬
‫در باب «حاکمیت قانون» چنین‬ ‫پیدا میکند‪.‬‬ ‫این دو انسان روشناندیش‪ ،‬به طریق‬ ‫زدن وکیل اقلیت به گوش وکیل‬ ‫کرد (در عین این که ایشان به یک‬ ‫اختلافات مربوط به امر تجارت‬
‫مینویسد‪ …« :‬در آمریکا‪ ،‬قانون‪،‬‬ ‫*قانون اساسی هر سرزمین‪،‬‬ ‫آزادیخواهی گرایید و آثاری چند در‬ ‫اکثریت کشید‪ .‬بهار‪ ،‬که خود شاهد‬ ‫معما شبیهترند تا یک قاعدۀ ریاضی‬ ‫بین روس و ایران بود‪ ،‬دیگر مسأله‬
‫پادشاه است‪ .‬زیرا همانگونه که در‬ ‫بایستی بر مبنای «اصل حاکمیت‬ ‫مذمت استبداد و نقد علل سیهروزی‬ ‫صحنه بوده است مینویسد‪« :‬در موقع‬ ‫ساده) این است که در کلیات زیادتر‬ ‫ترانزیت و حل نشدن قضیۀ دو‬
‫حکومتهای مطلقه‪[ ،‬اراده] سلطان‬ ‫قانون» نوشته شود و دولت آن‬ ‫تنفس‪ ،‬یکی از افراد اکثریت که از نطق‬ ‫از حد لزوم توجه دارند و غالباً در‬ ‫تجارتخانۀ سانترسایوز و وینشتورک‬
‫[مستبد] قانون است‪ ،‬بایستی که در‬ ‫سرزمین به هیچ وجه حق ندارد‬ ‫ایرانیان نوشت‪.‬‬ ‫ناطقین اقلیت (مخالف دولت) بهشدت‬ ‫مواقع سختی و اشکالهای سیاست‬ ‫(از تجارتخانههای روس که بهمیل‬
‫کشورهای آزاد‪ ،‬قانون‪ ،‬پادشاه باشد و‬ ‫که قانون اساس ِی مبتنی بر «اصل‬ ‫این آثار‪ ،‬در نهایت موجب گرفتاری‬ ‫اوقاتش تلخ شده بود‪ ...‬در ضمن‬ ‫خارجی جا خالی میکنند و در همان‬ ‫خود با تجار معامله میکردند و‬
‫حاکمیت قانون» را به هیچ بهانهای‬ ‫و اسارت مستشارالدوله در زندان‬ ‫اعتراض به یکی از ناطقین اقلیت‪،‬‬ ‫حال ممکن است در یک پیشآمد‬ ‫اسباب فنای اقتصادی ایران شده‬
‫نه هیچ [سلطان] دیگری»(‪.)۱‬‬ ‫خوفناک عمارت رکنیه قزوین شد‬ ‫دشنامی به حکومت سابق و هواداران‬ ‫سیاست داخلی بهحد کفایت رشادت‬ ‫بودند) و دیگر‪ ،‬مسأله ماهیگیری بحر‬
‫زیر پا بگذارد‪.‬‬ ‫و بر او رفت‪ ،‬آنچه رفت‪ .‬مشهورترین‬ ‫او داد‪ .‬عضو اقلیت هم سیلی سختی‬ ‫بهخرج بدهند و از گردۀ یکی دو کار‬ ‫خزر که دولت اصرار داشت بر طبق‬
‫تفاوت میان ما و آنها‪ ،‬هنوز در‬ ‫*بر مبنای «اصل حاکمیت قانون»‪،‬‬ ‫اثر میرزا یوسف‪ ،‬رساله «یک کلمه»‬ ‫به او نواخت زیرا این عضو با آن که‬ ‫کوچک که قبل از تشکیل کابینه از‬ ‫قرارداد مصوبه رفتار شود و مسکو‬
‫همان «یک کلمه» است‪.‬‬ ‫هیچ قدرتی بالاتر از قانون نیست‬ ‫است که مراد از آن واژه ارجمند‬ ‫تازه در صف اقلیت قرار گرفته بود اما‬ ‫ایشان دیدهایم تصور میکنیم دارای‬
‫و حتی قانون اساسی یک کشور‪،‬‬ ‫«قانون» به عنوان باطلالسحر‬ ‫نظر به آن که از وکلای دورۀ قدیم بود‬ ‫سیاست (عمل) هم شده و بدان معتقد‬ ‫رضا نمیداد‪.‬‬
‫‪in America, the law…“-۱‬‬ ‫نمیتواند جایگاه فرد یا نهادی را‬ ‫استبداد و مهمترین عامل پیشرفت‬ ‫درس خود را روان داشت و میدانست‬ ‫قسمت دوم مربوط به مسأله نفت‬
‫‪is king. For as in absolute‬‬ ‫فراتر از قانون تعیین کند‪ .‬این بدان‬ ‫که فرد عضو اکثریت حق ندارد عوض‬ ‫شده باشند!‪»...‬‬ ‫شمال و پارهای انتظارات س ّریهای‬
‫معناست که همه شهروندان یک‬ ‫جوامع بشری است‪.‬‬ ‫دفاع از دولت خود‪ ،‬به دولت قدیم‬ ‫آیندۀ دولت‪ ،‬در مقاله «نوبهار»‬ ‫بود که کدورت هر دو طرف‬
‫‪governments the King is‬‬ ‫کشور فرمانبردار قانون هستند و‬ ‫شوربختانه صد و چند ده سال پس‬ ‫چنین پیشگویی شده بود «دولت‬ ‫همسایگان و عملیات شدیدۀ آنان‬
‫از مرگ مستشارالدوله‪ ،‬آخوندزاده و‬ ‫دشنام بدهد یا بهتان بزند‪» ...‬‬ ‫جدید در ظرف یک ماه بعد از مطالعه‬ ‫به ضدیت با دولت را موجب شد‪.‬‬
‫‪law, so in free countries the‬‬ ‫قانون حاکم بر همه آنهاست‪.‬‬ ‫ملکمخان‪ ،‬ملت ایران‪ ،‬از پس دو‬
‫*«اصل حاکمیت قانون»‪ ،‬هر گونه‬ ‫انقلاب‪ ،‬تجربه نابودی هزاران نفوس‬ ‫« ادامه دارد»‬
‫‪law ought to be king; and‬‬ ‫رفتار دلبخواهی صاحبان قدرت در‬
‫جامعه را نفی میکند و اعمال و رفتار‬
‫‪”there ought to be no other‬‬