Page 20 - (کیهان لندن - سال سى و نهم ـ شماره ۳۸۹ (دوره جديد
P. 20

‫صفحه‌‌‪‌‌‌2‌‌0‬شماره‌‪‌1855‬‬
                                                                                                                 ‫جمعه ‪ 4‬تا ‪ 10‬آذرماه ‪1401‬خورشیدی‬

                                                                                                                 ‫چرا مردم تا این‬

                                                                                                                 ‫اندازه خشمگین‬

                                                                                                                 ‫هستند؟ نظریه‬

‫ایران‪ /‬سوم آبان ‪۱۴۰۱‬‬                                                                                             ‫«ناامیدی‪ -‬قیام»‬

‫و اختلافات را باید به درستی خالق این نظریه روانشناختی‬   ‫که عنوان انقلاب اسلامی به خود گرفت‪ .‬روحانیت شیعه‬         ‫=سرخوردگی و یاس در ابتدای شکلگیری آن‪ ،‬که به‬
‫اجتماعی دانست که علل و چرایی خشم مردم نسبت‬              ‫از این اعتماد مردم نهایت استفاده را در جهت منافع خود‬     ‫سختی میتواند تعریف شود از چه زمانی آغاز شد و سپس‬
‫به نظامهای حاکم بر جامعه را در «یأس و پرخاشگری»‬         ‫برده و با به هرزگی کشاندن همه منابع ملی کشور‪ ،‬حضور‬       ‫شدت گرفت‪ ،‬ضرورتا به قیام مردم منجر نمیشود‪ .‬اما هرگاه‬
‫جستجو میکند‪ .‬در کتاب «چرا مردم قیام میکنند»[‪]۱‬‬          ‫استبدادی عقبمانده و جزمی خود را بر همه زمینههای‬          ‫به اندازه کافی طولانی این ناامیدی و یاس ادامه یابد‪ ،‬به‬
‫همراه با «اقلیتهای در معرض خطر‪ :‬نگاهی جهانی به‬          ‫مملکت توسعه بخشد‪ .‬تجربه چهل و چهار سال گذشته‬             ‫گونهای که به شدت و با همه ابعاد خود توسط مردم‪ ،‬و‬
‫درگیریهای قومیسیاسی»[‪« ،]۲‬شورش سیاسی‪ :‬علل‪ ،‬نتایج‬        ‫نشان داد که حکومت روحانیت بجز تباهی و ویرانی برای‬        ‫در روح و روان آنها احساس شود‪ ،‬اغلب خشم مردم و در‬
‫و جایگزینها»[‪ ،]۳‬و «انقلابات اواخر قرن بیستم»[‪،]۴‬‬       ‫کشور‪ ،‬دستاندازی به دیگر کشورهای منطقه‪ ،‬برافروختن‬         ‫نهایت قیام آنها نسبت به شرایط موجود را باعث میشود‪.‬‬
‫این بحث را برای خوانندگان خود باز میکند که گروههای‬      ‫آتش اختلافات و دشمنی با دیگر ملل جهان‪ ،‬و استقرار‬
‫هویتی که در نظامهای سیاسی‪ ،‬خواه در سیاست بینالملل‬       ‫حکومتی تمامیتخواه نتیجه دیگری در بر نداشته است‪.‬‬          ‫محمود مسائلی – به افتخار حسین رونقی و مبارزه‬
‫و خواه در سیاستهای داخلی‪ ،‬مورد شناسایی قرار نگرفته‬      ‫قیام مردم ایران علیه این حکومت استبدادی دینی را‬          ‫بیامان او علیه حکومت استبدادی و با احترام به اراده‬
‫و صدای آنها خاموش شده است‪ ،‬به دلیل یاس ناشی از‬          ‫میبایست در پناه خشم مردم نسبت به ملایان حاکم بر‬
‫این سرکوب هویتی خود پا به عرصه پرخاشگری و سپس‬                                                                           ‫استوار خانواده گرامی و دردکشیده این آزادیخواه‬
‫انقلاب علیه نظامهای حاکم میگذارند‪ .‬ریشههای این‬                                        ‫کشور توضیح داد‪.‬‬                                            ‫طرح موضوع‬
‫فرضیه را میتوان در همان کتاب کلاسیک« چرا مردم قیام‬      ‫در بخش دوم نوشتار‪ ،‬فرضیه ناهنجاریهای اجتماعی‬
‫میکنند» جستجو کرد‪ .‬با مرور بخشهای اصلی این کتاب‪،‬‬        ‫به بررسی گذاشته شد‪ .‬این فرضیه از امیل دورکهایم به‬        ‫مبارزات رهاییبخش مردم علیه حکومت جهل و استبداد‬
‫میتوان نظریه سرخوردگی و پرخاشگری را برای مطالعه‬         ‫عاریت گرفته شد تا بتوان توضیح داد که به دلیل استقرار‬     ‫دینی با عبور از مراحل اولیه وارد مرحله حساسی شده‬
‫چرایی خشم مردم علیه استبداد دینی متوهم توضیح داده‬       ‫حکومت مذهبی بر جامعه‪ ،‬نظم عادی پیشن که آرام آرام‬         ‫که باید آنرا انقلابی تمامعیار علیه رژیم مذهبی حاکم بر‬
‫و تفسیر کرد‪ .‬تد گور در این کتاب استدلال میکند که علت‬    ‫در مسیر تکاملی خود روان بود‪ ،‬به یکباره فرو پاشیده و‬      ‫شئونات و سرنوشت کشور دانست‪ .‬مردم با خشمی عمیق‬
‫اولیه و اصلی به پایان رسیدن ظرفیت مردم برای تحمل‬        ‫در فضای احساسی و هیجانات تودههای مردمی ناآگاه‬            ‫نسبت به فریبکاریها و فساد رژیم حاکم بر کشور که همه‬
‫خشونت و سرکوب نظامهای حاکم‪ ،‬ناشی و برآمده از شرایط‬      ‫مذهبی جامعه را به شرایط «ناهنجاری» کشاند‪ .‬در حالی‬        ‫سرمایههای مادی و انسانی جامعه را به یغما برده است‪ ،‬با‬
‫سرخوردگی‪ -‬پرخاشگری است‪ .‬این سرخوردگی و یاس در‬           ‫که نظام حاکم میکوشید باورهای مذهبی خرافی خود‬             ‫همه توان خویش پایان حکومت دینی را فریاد میزنند‪ .‬این‬
‫ابتدای شکلگیری آن‪ ،‬که به سختی میتواند تعریف شود‬         ‫را به نام دین و الهیات به جامعه تلقین (و یا تحمیل)‬        ‫فریاد شاید در همه تاریخ این کشور بیسابقه بوده است‪.‬‬
‫از چه زمانی آغاز شد و سپس شدت گرفت‪ ،‬ضرورتا به قیام‬      ‫نماید‪ ،‬و با وجود همه امکاناتی که برای توسعه این باورها‬   ‫به راستی چرا مردم تا این اندازه خشمگین هستند؟ چه‬
‫مردم منجر نمیشود‪ .‬اما هرگاه به اندازه کافی طولانی این‬   ‫به کار گرفت‪ ،‬هرگز نتوانست هنجارهای حقیقی مورد نیاز‬       ‫عوامل و پیشزمینههایی در شکل گیری فریاد اعتراض و‬
‫ناامیدی و یاس ادامه یابد‪ ،‬به گونهای که به شدت و با همه‬  ‫جامعه را تأمین نماید‪ .‬فضای سرخوردگی و ناامیدی ناشی از‬    ‫انقلاب مردم علیه حکومت دینی دخیل بودهاند؟ در حالی‬
‫ابعاد خود توسط مردم‪ ،‬و در روح و روان آنها احساس شود‪،‬‬    ‫عدم وجود هنجارهایی که بتوانند نه تنها مردم را در مسیر‬    ‫که در سال اول انقلاب اسلامی‪ ،‬بخش بزرگی از مردم به سبب‬
‫اغلب خشم مردم و در نهایت قیام آنها نسبت به شرایط‬        ‫هویت واقعی خود رهنمون سازند‪ ،‬بلکه راههای توسعه و‬         ‫باورهای مذهبی خویش به حکومت روحانیت شیعی اقبال‬
                                                        ‫تعالی انسانی را در بالاترین مراحل رشد و تکامل اجتماعی‬    ‫نشان دادند‪ ،‬چه عوامل و موضوعاتی موجب شکلگیری‬
                         ‫موجود را باعث میشود‪.‬‬           ‫و انسانی باعث شوند‪ ،‬موجبات خشمی عمیق را در مردم‬          ‫خطوط گسل میان مردم و حکومت دینی شد؟ چرا مردم‬
‫در حقیقت‪ ،‬پس از مدتی که احساسات و هیجانات ناشی‬          ‫به وجود آورد‪ .‬در حقیقت‪ ،‬خشم مردم علیه حکومت دینی‬         ‫همچنان در مقابل استبداد مذهبی سینه سپر کرده و از‬
‫از روح انقلابیگری اولیه که در آغاز دگرگونیهای اساسی‬     ‫را میبایست در پرتو نیاز آنها به استقرار هنجارهایی توضیح‬  ‫اهدای جان خویش در راه رهاشدن از آن استبداد واهمهای‬
‫سال ‪ ١۳۵۷‬اتفاق افتاد‪ ،‬و سپس غلبه انحصاری بر همه‬         ‫داد که لازمه هویت انسانی آنان است‪ .‬شعار «آخوند برو‬       ‫ندارند؟ چرا مردم و به ویژه جوانان با همه قوای خود به‬
‫هرمهای قدرت و منابع کشور‪ ،‬مردم به تودریج دریافتند‬       ‫گمشو» به روشنی از این نیاز مردم برای ادراک هویت‬          ‫میدان آمدهاند تا حکومت مذهبی را از صحنه جامعه بیرون‬
‫که رژیم تحت هیچ شرایط مایل به بازیبنی در نگرش خود‬       ‫انسانی خود سرچشمه میگیرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬خشم موجود به‬         ‫کنند؟ و با این پرسش تکرار میشود که به درستی چرا مردم‬
‫نسبت به جامعه و مردم نیست‪ .‬با مشاهده این توهم‬           ‫دلیل وجود ناهنجاریهای موجود است که در اثر جابجایی‬
‫اقتدارگرایی‪ ،‬احساس شدید به حاشیه رانده شدن‪ ،‬سرکوب‬       ‫ارزشها و خلاء ناشی از عدم استقرار ارزشهای انسانی‬                             ‫تا این اندازه خشمگین هستند؟‬
‫هویت ملی و فرهنگی‪ ،‬و فشارهای حاصل از نابرابریهای‬                                                                 ‫این سلسله نوشتارها سه فرضیه را برای توضیح و چرایی‬
‫نظاموار تحمیلی از سوی رژیم‪ ،‬به تدریج احساس محرومیت‬                                    ‫فوران کرده است‪.‬‬            ‫آتش خشم مردم توضیح میدهد‪ .‬در بخش اول نوشتار با‬
‫از همه مواهب طبیعی زندگی و سرخوردگی حاصل بیش‬            ‫فرضیه سوم بر پایه نظریه یأس‪ -‬پرخاشگری روانی قرار‬         ‫عنوان «چرا مردم تا این اندزه خشمگین هستند؛ نظریه‬
‫از چهار دهه حکومت اتحادیه بدترینها‪ ،‬در مردم شکل‬         ‫دارد که بر اساس آن علت اولیه و اصلی خشم مردم ناشی از‬     ‫کینههای کهن»‪ ،‬این فرضیه مورد بحث قرار گرفت که‬
‫گرفت‪ .‬این ناامیدی و یاس‪ ،‬همراه با ظلم و ستم همراه‬       ‫ترکیبی از سرخوردگی و پرخاشگری است‪ .‬این نظریه موضوع‬       ‫روحانیت شیعه از آغاز شکلگیری سازمانیافته خود‪ ،‬یعنی‬
‫با خودبزرگبینی طبقه بیریشه حاکم بر کشور‪ ،‬نارضایتی‬                                                                ‫از زمانی که به نهادی اجتماعی تبدیل شد‪ ،‬همواره نوعی‬
                                                                                ‫بحث در این نوشتار است‪.‬‬           ‫تنفر نسبت به نگرش عقلایی جامعه و مظاهر مدرن زندگی‬
         ‫شدید‪ ،‬و سپس عصیان و انقلاب توسط مردم را‬                 ‫ناامیدی‪ -‬قیام به عنوان انگیزه طبیعی انسان‬       ‫از خود نشان میداد‪ .‬این تنفر با رسوخ به باورهای مذهبی‬
                                                        ‫تد روبرت گور استاد آمریکایی مطالعات قیامهای مردمی‬        ‫مردمی که به روحانیت اعتقاد داشتند‪ ،‬به قیامی منجر شد‬
   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24   25