عقیل عباس (النهار لبنان) – دستگاه تبلیغاتی نیروهای ولایتمدار پیرو نظام ولایت فقیه در ایران با وجود داشتن گفتمانی خشونت‌طلب و تندخویی رسانه‌ای آنها و تحریک و بدنام کردن هر کس که مخالف آنهاست اما این ولایتمداران از ضعف منطقی در تفسیر پدیده‌ها و تحلیل امور به شدت رنج می‌برند.
با اینهمه ابزار و ماشین تبلیغاتی ولایتمداران تابع رژیم تهران در ضعف تفسیر پدیده‌ها و به کار گرفتن خشونت و تندخویی رسانه‌ای با همتای روسی خود ولادیمیر پوتین تفاوتی ندارد. هر دو در نظریه «توطئه»، تحریف حقایق و شیطاننمایی از مخالفان خود ویژگی مشترک دارند.
نمونه‌ای از این شباهت نزدیک و اشتراک رفتار میان این دو در نحوه برخورد آنها با اعتراضات مردمی را در «قیام میدان» اوکراین در ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ و تظاهرات عراق معروف به «اعتراضات اکتبر» در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ می‌توان دید. ولایتمداران و طرفداران پوتین هر دو تظاهرات میلیونی اوکراین و عراق را بی‌وقفه به وابستگی به آمریکا متهم کرده و از رهبران آنها شیطاننمایی کردند. این دو در اتهام زدن گویی در یک مدرسه و یک مکتب ایدئولوژی درس آموخته‌اند.
اعتراضات دمکراسی‌خواهانه مردم اوکراین در نوامبر ۲۰۱۳ آغاز شد و به مدت سه ماه تا فوریه ۲۰۱۴ ادامه یافت. این اعتراضات با اعلام امتناع ویکتور یانوکوویچ رئیس جمهوری سابق اوکراین از امضای سند توافقنامه همکاری بین اوکراین و اتحادیه اروپا آغاز شد.
توافقنامه همکاری مشترک با اتحادیه اروپا گامی اساسی برای ورود اوکراین در آینده به عضویت اتحادیه اروپا به شمار می‌رفت، زیرا هدف آن یکسان‌سازی بسیاری از قوانین و رویه‌های اجرایی دولت اوکراین، به ویژه در جنبه‌های اقتصادی و مصرفی به منظور سازگاری با استانداردهای اروپایی و باز کردن راه برای کی‌یف جهت به دست آوردن منابع مالی و سرمایه‌گذاری اروپایی بود.
اما یانوکوویچ رئیس جمهوری وابسته به مسکو می‌خواست کشورش در اتحادیه اقتصادی «اوراسیا»، سازمان رقیب اتحادیه اروپا که در دهه ۱۹۹۰ توسط روسیه ایجاد و تحت سلطه روسیه شامل کشورهایی می‌شود که بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق بودند، قرار گیرد.
البته مشکل اوکراینی‌ها تنها عدم امضای توافقنامه همکاری با اتحادیه اروپا نبود بلکه نارضایتی‌های عمیق‌تر و گسترده‌تری قبل از امتناع یانوکوویچ از امضای قرارداد همکاری اقتصادی با اروپا وجود داشت که مهم‌ترین آنها فساد گسترده در ساختار دولت او بود که به شکلی بی‌سابقه همه کشور از نزدیکان رئیس جمهوری گرفته تا موسسات دولتی، مدارس، بیمارستان‌ها و سایر بخش‌ها را فرا گرفته بود بطوری که رشوه گرفتن مسئولان در ازای انجام وظیفه و ارائه خدمات به شهروندان آن کشور به امری عادی تبدیل شده بود.
به همین دلیل یانوکوویچ می‌دانست که امضای توافقنامه همکاری اوکراین با اتحادیه اروپا راه بسیاری از این فسادها را خواهد بست.
تظاهرات در میدان «استقلال» کی‌یف به رهبری فعالان جامعه مدنی اوکراین و با حمایت متخصصان رسانه و بازیگران تأثیرگذار در رسانه‌های اجتماعی آغاز شد.
اما پاسخ مقامات دولت یانوکوویچ این بود که از طریق نیروهای ویژه موسوم به « بیرکوت» وابسته به وزارت کشور که در سرکوب بسیار بدنام بود، معترضان را سرکوب کند. این روند به صدور قوانین سرکوبگرانه و محدود کننده آزادی بیان برای جلوگیری از گسترش اعتراض‌ها منجر شد و خشم مردم اوکراین را بیشتر برانگیخت. اما همانطور که در اعتراضات عراق اتفاق افتاد، با تشدید سرکوب امنیتی در اوکراین، اعتراضات بیشتر گسترش یافت و عزم معترضان برای ادامه مبارزه با فساد و سرکوب بیش از پیش افزایش یافت.
اعتراضات علیه فساد حکومت یانوکوویچ سه ماه ادامه داشت تا اینکه در روزهای ۲۰ و ۲۱ فوریه به شدیدترین مرحله خود رسید، زمانی که نیروهای «بیرکوت» در پاسخ به فشار مستمر روسیه برای سرکوب به روی معترضان آتش گشودند و تا ۱۰۰ نفر از معترضان اوکراینی را کشتند. اکثر کشته‌شدگان با گلوله‌های تک تیرانداز «بیرکوت» به سر و سینه آنها جان خود را از دست دادند درست مانند سرکوب و کشتاری که شبه‌نظامیان وابسته به رژیم ایران در روزهای اول تظاهرات اکتبر ۲۰۱۹ عراق با تظاهر کنندگان معترض عراقی در بغداد و دیگر شهرها انجام دادند [در تظاهرات آبان ۹۸ در ایران نیز مأموران امنیتی رژیم ایران به همین شکل هزاران معترض ایرانی را در شهرهای مختلف کشور به قتل رسانده و یا زخمی کردند].
قتل بیش از ۱۰۰ تظاهر کننده اوکراینی باعث شد معترضانی که از کشته شدن هم‌میهنان خود خشمگین بودند، برای اشغال ساختمان‌های دولتی حرکت کنند و روز بعد، ۲۲ فوریه، پارلمان جلسه‌ای تشکیل داد که در آن یانوکوویچ را برکنار کرد. برکناری او آخرین روز وی در اوکراین بود. او به دامان ولی‌نعمت خود، روسیه فرار کرد.
روسیه استیضاح یانوکوویچ را کودتا علیه قانون قلمداد کرد و او را به عنوان رئیس جمهور قانونی اوکراین پذیرفت. پنج روز بعد، روسیه به شبه‌جزیره کریمه به عنوان بخشی از خاک اوکراین حمله کرد و آن را پس از یک رفراندوم ساختگی جدا ساخته و به خاک خود ملحق کرد. حدود یک ماه و نیم بعد، عملیات مسلحانه تحت حمایت روسیه برای کنترل مناطق دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس در شرق اوکراین و هم‌مرز با روسیه آغاز شد.
ویکتور یانوکوویچ رئیس جمهوری سابق روزی که از کی‌یف، پایتخت اوکراین به دامان ولی‌نعمت خود روسیه فرار می‌کرد، به دستیارانش دستور داد تا حدود ۵۰ هزار سند محرمانه را که می‌توانست او را متهم کند، از بین ببرند.
این دستیاران تلاش کردند تا با انداختن آنها به دریاچه از شرّ این تعداد زیاد اسناد خلاص شوند، اما معترضان و فعالان توانستند آنها را از آسیب نجات دهند و این اسناد به مهم‌ترین شواهد یک رژیم فاسد و سرکوبگر که بر مردم اوکراین مسلط بود، تبدیل شد. فساد و زد و بند و پارتی‌بازی بیش از آن چیزی بود که بسیاری از اوکراینی‌ها تصور می کردند و به همه نهادهای حکومتی سرایت کرده بود.
یکی از «جزئیات کوچک» این پرونده‌های فساد رئیس جمهور وابسته به روسیه، قراردادی به ارزش ۵۳ میلیون دلار برای تامین لوستر خانه شخصی مجلل خودش بود! فساد وی در مجموع حدود ۳۸ میلیارد دلار برای خزانه‌داری دولت هزینه داشت که مقامات اوکراین هنوز در حال پیگیری هستند تا آنچه را می‌توانند از وی پس بگیرند. این اسناد همچنین عملیات جاسوسی علیه فعالان و کسانی را که روسیه و وابستگان آن طرفدار غرب می‌دانند، فاش کرد.
همانطور که اعتراضات عراق باعث ایجاد یک هویت ملی فراتر از فرقه‌گرایی و قوم‌گرایی شد، اعتراضات اوکراین و حوادث مرتبط با آن در مورد کنترل روسیه بر کریمه و حمایت مسکو از حرکت مسلحانه جدایی‌طلبان در شرق اوکراین نیز پدیده مهمی را در جامعه‌ی این کشور ایجاد کرد و ملت اوکراین را به سوی رویکردی جدید جهت تضمین هویت ملی و استقلال کامل از روسیه سوق داد.
روسیه با الحاق کریمه و تحریک جدایی‌طلبان شرق اوکراین خود را با چالش بزرگی مواجه کرد. مردم اوکراین پس از این اقدامات روسیه، مسکو را حریفی دانستند که سرزمین و وحدت آنها را هدف قرار داده است. در نتیجه حس میهن‌دوستی اوکراینی‌ها عمیق و عمیق‌تر شد. برخی از نمونه‌های این میهن‌دوستی که مسکو را به شدت آزار داد، لغو تبعیت و وابستگی کلیسای ارتدکس اوکراین به کلیسای ارتدکس مادر در روسیه در اکتبر ۲۰۱۸ بود.
لغو تبعیت کلیسای ارتدکس اوکراین از روسیه یک رویداد تاریخی و ملی برای اوکراینی‌ها بود به ویژه آنکه پاتریارک بارتلومئوس اول، کشیش کلیسای جامع استانبول، که رهبر معنوی ارتدوکس‌های جهان محسوب می‌شود، سند تأیید استقلال کلیسای اوکراین را امضا کرد.
ویکتور پوروشنکو رئیس جمهوری وقت اوکراین برای شرکت در مراسم امضای قرارداد لغو تابعیت کلیسای اوکراین از روسیه در ۵ ژانویه ۲۰۱۹ به استانبول رفت.
در آن زمان مسکو باز هم واشنگتن را متهم کرد که پشت جدایی کلیسای اوکراین از کلیسای روسیه قرار دارد و پاتریارک کیریل، رهبر کلیسای جامع مسکو، که کلیسای اوکراین قرن‌ها به آن وابسته بود، تهدید کرد که کلیسای خود را که توسط دولت روسیه حمایت می‌شود، از کلیسای استانبول جدا خواهد کرد.
یکی دیگر از رویدادهای مهم در رابطه با ملی‌گرایی اوکراینی، قانون حمایت از زبان اوکراینی است که در سال ۲۰۱۹ به تصویب پارلمان این کشور رسید و به صورت مرحله‌ای به اجرا درآمد. این قانون که با حمایت گسترده مردم اوکراین روبرو شد، خشم روسیه را به شدت برانگیخت. دولت جدید کی‌یف زبان اوکراینی را به زبان رسمی در ادارات دولتی و بیشتر جنبه‌های زندگی عمومی تبدیل کرد در حالی که زبان روسی پیش از این زبان غالب شهرهای اوکراین بود و زبان اوکراینی تنها در روستاها غالب بود.
بیش از دو سوم جمعیت اوکراین در شهرها زندگی می‌کنند. قانون جدید این کشور رسانه‌ها را ملزم کرد که مطالب خود را به زبان اوکراینی منتشر کنند، فیلم‌ها و سریال‌ها که به زبان‌های خارجی هستند به زبان اوکراینی دوبله یا ترجمه شوند. حداقل نیمی از کتاب‌ها در کتابفروشی‌ها به زبان اوکراینی است.
البته قانون جدید اوکراین زبان روسی را ممنوع نکرده بلکه تصریح می‌کند که انتشار مطالب به زبان روسی همراه با ترجمه اوکراینی با اندازه و امکان برابر باشد.
روسیه اعتراضات اوکراین، سپس برکناری ویکتور یانوکوویچ و امضای توافقنامه ارتباط با اتحادیه اروپا توسط دولت موقت را که دو ماه پس از خروج وی انجام گرفت و همچنین استقلال کلیسای اوکراین از کلیسای روسیه و قانون زبان اوکراینی را همگی توطئه از سوی غرب می‌داند! نظریه توطئه بارها از طریق اظهارات ولادیمیر پوتین و دیگر سیاستمداران و رسانه‌های روسیه ترویج شده است.
از نظر مسکو اعتراضات اوکراین پروژه‌ای است که از طرف کشورهای غربی تامین مالی و مدیریت می‌شود تا روسیه را هدف قرار دهد. مسکو می‌گوید نهادهای جامعه مدنی به مدل غربی و محلی که در اوکراین فعال هستند همه جبهه‌های غیرنظامی هستند که برای کارهای اطلاعاتی به کار گرفته شده‌اند تا با فریب و آموزش فعالان «ساده‌لوح» اوکراینی کشورشان را نابود کنند!
بنابراین وظیفه روسیه این است که اوکراینی‌ها را از دام فریبکاری و خودآزاری که غرب آنها را در آن قرار داده، نجات دهد!
ولایتمدراران پیرو رژیم ایران در عراق نیز از همین روش‌ها و ترفندها جهت شیطانی جلوه دادن اعتراضات اکتبر و رهبران آنها استفاده کرده‌اند. ولایتمداران تابع جمهوری اسلامی هرگونه حقوق و خواست سیاسی، اجتماعی و یا مدنی برای پیشبرد تغییرات جدی در عراق یا انتقاد از نقش منفی رژیم ایران در این کشور را توطئه غرب معرفی می‌کنند.
البته مشکلات زیادی در اوکراین وجود دارد که همه آنها لزوماً مربوط به روسیه یا ناشی از نفوذ روسیه نیستند. گسترش فساد، عمدتاً به دلیل تسلط الیگارشی قدرتمند صاحب ثروت و گسترش فقر در میان مردم، به ویژه در دوران فاجعه‌بار ریاست جمهوری ویکتور یانوکوویچ بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ و شکست دولت‌های بعدی، از جمله دولت رئیس جمهور فعلی ولودیمیر زلینسکی در کاهش فساد و مقابله با نفوذ روسیه، با وجود موفقیت‌های محدود او، از مهم‌ترین مشکلات هستند.
مشکل دیگری که مانع تلاش برای مبارزه با فساد و فقر می‌شود، افزایش رقابت‌ها و درگیری شدید در میان سیاستمداران اوکراین و استفاده از قوه قضاییه برای از بین بردن رقبا و سیاسی کردن نهادهای دولتی به منظور برکناری و حذف مخالفان و گسترش نفوذ به هر قیمتی، منجر به تأخیر در روند اصلاحات جدی جهت مقابله با این وضعیت شده است.
اما در این میان بزرگترین فایده ناخواسته‌ای که از رویداد این جنگ خونین نصیب اوکراینی‌ها شده، همبستگی و اتحاد بی‌نظیر و بی‌سابقه آنها در برابر تجاوز روسیه است. همبستگی اوکراینی‌ها برای مواجهه با خطر مشترک بسیاری از اختلافات میان سیاستمداران را نیز به حاشیه رانده است. از همین رو به نظر می‌رسد اوکراین در حال گذر از لحظه‌ای تاریخی، نادر و مهم به سوی آینده‌‌ای شفاف است که پس از غلبه بر معضل فعلی خود با روسیه، می‌تواند برای خود بسازد.
اوکراینی‌ها در برابر وضعیت مرگبار حمله روسیه با چالش در ارتباط با موجودیت و هویت خود به عنوان یک کشور و یک فرهنگ روبرو شده که خودآگاهی ملی و همبستگی سراسری یکی از دستاوردهای آن است. آنها با استفاده از دستاوردهای بزرگی که در نتیجه اتحاد و مقاومت بی‌نظیر در برابر تجاوز روسیه به دست آورده‌اند، می‌توانند در آینده اصلاحات بنیادی در کشورشان را تحقق بخشند.
*منبع: روزنامه النهار لبنان
*نویسنده: عقیل عباس
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
