سال تحصیلی جدید برای ۱۶ میلیون دانش‌آموز در قدم‌های نخست با مشکل کمبود کلاس‌های درس و فضای آموزشی مواجه است. در حالی که واکسیناسیون کرونا برای جمعیت دانش‌آموزی الزام‌آور نیست، اما خروج مدارس فرسوده و گرفتار فرونشست زمین و اضافه شدن ۳۰۰هزار دانش‌آموز خارجی، بر تنگناهای عرصه آموزش کشور بیش از پیش افزوده است.
طبق تصمیمات ستاد کرونا و وزارت آموزش و پرورش، از اول مهرماه سال تحصیلی ۱۴۰۲ – ۱۴۰۱ تمامی کلاس‌های درسی مدارس در همه مقاطع تحصیلی به صورت حضوری و تنها با واگذاری رعایت فاصله اجتماعی و اصول بهداشتی به خود دانش‌آموزان برگزار می‌شود.
به گفته‌ی صادق ستاری‌فر سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، امسال هیچ مصوبه‌ای برای «اجباری شدن» تزریق واکسن کرونا در میان دانش‌آموزان تصویب نشده ولی وی گفته است «توصیه اکید ما بر تزریق واکسن است.»
مهدی کاظمی معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ حضوری خواهد بود و هیچ تعطیلی نخواهیم داشت، افزود: «در شرایط خاص مانند زلزله و سیل فقط آموزش غیرحضوری می‌شود!»
تصمیم وزارت بهداشت و آموزش و پرورش بر بازگشایی عادی مدارس درحالیست که تعداد شهرهای با وضعیت قرمز از ۷۸ به ۱۰۶ و تعداد شهرهای با وضعیت نارنجی از ۱۸۴ به ۱۵۶ شهر رسیده است.
از سوی دیگر، معضلاتی مانند فرونشست زمین، فرسودگی ساختمان‌ها و همچنین افزایش ۳۰۰هزار نفری جمعیت دانش‌آموزان اتباع خارجی که منظور پناهجویان افغانستانی هستند، استاندارد پایین فضای آموزش در ایران به ازای هر دانش‌آموز را پایین‌تر از پیش می‌برد.
در خردادماه وزیر آموزش و پرورش گفته بود که ۱۲ هزار مدرسه خشتی، کپری و کانکسی وجود دارد که عمدتا در استان‌های غربی و جنوبی قرار دارند و برای جمع‌آوری‌شان ۲ هزار میلیارد تومان بودجه تخصیص داده شده است.
وعده‌های جمع‌آوری این مدارس را ولی هربار دولتی به دولت بعد از خود می‌سپارد. در این میان، در سیل‌های تابستانی اخیر با اینکه مدرسه‌ای تخریب نشده ولی ۵۶۹ مدرسه آسیب دیده‌اند و نیاز به بازسازی دارند.
یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش امروز دوشنبه ۳۱ امردادماه، جمعیت دانش‌آموزان سال تحصیلی جدید را «۱۶ میلیون نفر» اعلام کرده که به نسبت سال ۱۳۹۱، «۴ میلیون» افزایش یافته است.
وزیر آموزش و پرورش، «مهاجرت» را باعث افزایش تراکم دانش‌آموزان در اطراف شهرها دانسته که با مهاجرت اتباع افغانستان تشدید شده است. او با اشاره به آمار وزارت کشور مبنی بر جمعیت ۵۶۰ هزار نفری اتباع خارجی در ایران گفت که ۳۰۰ هزار نفر از آنها دانش‌آموزانی هستند که وارد مناطقی شده‌اند که «تراکم دانش‌آموزی ما ظرفیت بیش از این جمعیت را ندارد و باید کلاس جدید ایجاد کنیم.»
این تزریق جمعیت به گفته‌ی او در حالیست که این وزارتخانه «به دلیل محدودیت دارایی‌ها و سرمایه و تورم امکان افزایش کلاس در محله‌های پرتراکم به سرعت» برایش مقدور نیست.
ناصر قفلی رییس «جامعه خیّران مدرسه‌ساز» پیشتر گفته بود، «ورود اتباع افغانستان به ایران و رشد مهاجرت باعث دو شیفته شدن برخی از مدارس شهرستان‌هایی مانند تهران و البرز و افزایش جمعیت دانش‌آموزان در تعدادی از کلاس‌ها شده است.»
همزمان رضا مرتضوی استاندار اصفهان اردیبهشت امسال نسبت به جدی بودن فرونشست در مدارس اصفهان هشدار داده بود که به همین دلیل بیش از ۱۰۰ ساختمان از مدارس این شهر تخلیه شده است.
به گفته‌ی وی «اکثریت این دانش‌آموزان از اقشار کم‌درآمد هستند که پس از مشکلات آموزش مجازی در دوران کرونا، حالا باید با چالش فرونشست زمین و تخلیه و تخریب مدارس دست و پنجه نرم کنند.»
طبق گزارش کارگروه ویژه فرونشست در اداره کل نوسازی مدارس اصفهان، بازرسان در ۲ ماه گذشته حدود ۳۵ مدرسه آسیب‌دیده در اثر فرونشست شناسایی کرده‌اند.
یکی از مدارس تخلیه شده، دبیرستان دخترانه «علامه طباطبایی» است که ابراهیمی معاون آموزشی ناحیه ۵ شهر اصفهان وعده داده تا مشکل ثبت‌نام‌شان تا آخر هفته حل شود. با این حال، این معاون آموزشی آمار روشنی از اینکه چه تعداد مدرسه در اصفهان دچار مشکل فرونشست و ثبت‌نام دانش‌آموزان هستند نداشته و ضمن ابراز بی‌اطلاعی گفته است، «مسائل پیش آمده برای دبیرستان علامه طباطبایی ناشی از فرونشست مدرسه‌ای دیگر در اصفهان بوده است!»
در این میان، امروز رئیس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، فرسایش خاک در ایران را ۷ برابر بیشتر از حد مجاز اعلام کرده که بر اساس تنوع کاربری‌ها حدود ۲/۴ تن در هکتار در طول سال است، فرسایس خاک در ایران بطور متوسط به ۱۶ تن هکتار در سال می‌رسد.
امیر شوشتری مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی، یکی از اصلی‌ترین استان‌های مهاجرپذیر با پایین‌ترین سرانه فضای آموزشی، اعلام کرد، «میانگین سرانه فضای آموزشی در کشور ۵/٣ متر مربع است که این شاخص در استان ۴/٢ مترمربع و در شهر مشهد ٣/۵ مترمربع است.»
به گفته‌ی او، این سرانه در حاشیه شهر مشهد کمتر از ۲ مترمربع است، آنهم در وضعیتی که ۹درصد دانش‌آموزان کل کشور در استان خراسان رضوی تحصیل می‌کنند و آمار دانش‌آموزان در این منطقه رو به افزایش است.
آنگونه که کارشناسان آموزش می‌گویند، مدارس به ویژه در دو دهه گذشته با فشار مالی بسیار روبرو بوده‌اند و برای نوسازی و بهسازی مدارس با توجه به بودجه‌های سالانه ناچیزشان، توان اقتصادی کافی را ندارند.
بر این مبنا، وزارت آموزش و پرورش از تمایل خانواده‌ها برای هزینه‌کردن جهت آموزش فرزندانشان سوء استفاده می‌کند و بجای استفاده از منابع عمومی و درآمدهای نفتی، از خانواده‌ها بودجه دریافت می‌کند.
علاوه بر این، آموزش و پرورش با تورم اقتصادی و گران شدن بهای زمین، از ابتدای دهه ۷۰ خورشیدی، به اقدام عجیب تغییر کاربری مدارس به فضای تجاری دست زده است! چنانکه فقط در سال ۱۳۹۷، در ۱۸ استان برای تغییر کاربری بیش از ۹۹۳ هزار مترمربع فضای آموزشی پرونده تشکیل شده، در حالی که میزان این درخواست‌ها در سال ۹۶ در ۱۰ استان حدود ۵۰۲ هزار مترمربع بوده است.
تعارض منافع آموزش و پرورش با وظایفی که بر عهده دارد و فساد گسترده و رانتخواری، کمبودهای به شدت جدی در زمینه مدرسه و فضای آموزشی به وجود آورده است. یک‌سوم مدارس به دلیل فرسودگی، غیرقابل استفاده‌اند و جایگزینی نیز برای آنها وجود ندارد. سودآور نبودن مدرسه‌سازی به ویژه در شهرهای بزرگ، در حالی که جمعیت دانش‌آموزان هرساله زیاد می‌شود، دسترسی به فضای بهتر آموزش را دشوارتر کرده و عرصه برای دانش‌آموزان بیش از پیش تنگ و ناکافی و ناکارآمد می‌شود.
