احمد رأفت – پانزدهمین اجلاس کشورهای عضو «بریکس» با دعوت از ۶ کشور دیگر از جمله جمهوری اسلامی ایران، برای پیوستن به این پیمان در آغاز سال آینده میلادی به پایان رسید. پنج کشور عضو کنونی این پیمان، علاوه بر جمهوری اسلامی، از پادشاهی سعودی، امارات متحده عربی، مصر، آرژانتین و اتیوپی نیز برای پیوستن به «بریکس» دعوت کردند.
در دو روز اول این اجلاس دو مسئله مهم در دستور کار اعضای کنونی (چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی) قرار داشت. باز کردن درهای «بریکس» به دیگر کشورها و افزایش تلاش‌ها برای جانشینی ارزهای کشورهای عضو بجای دلار در معاملات تجاری و به ویژه تعیین نرخ نفت و گاز، دو موضوعی بودند که در مورد آنها سران پنج کشور عضو گفتگو کردند.
چگونگی و معیارهای پذیرفتن اعضای جدید، موردی بود که بیش از مسئله عدم استفاده از دلار در مورد آن گفتگو شد. چین و روسیه خواهان گسترش فوری «بریکس» با هدف تبدیل این پیمان به نهادی رقیب گروه های دیگر چون هفت گروه صنعتی جهان موسوم به «جی هفت» و یا «گروه ۲۰»، که قوی‌ترین اقتصادهای جهان را در بر می‌گیرد، هستند. روسیه که در پیامد جنگ اوکراین در انزوای بین‌المللی بسر می‌برد با گسترش «بریکس» می‌خواهد نشان دهد که در سطح جهانی هنوز دوستانی دارد و تنها نیست. چین هدف مهم‌تری را با گسترش این پیمان در سر دارد: تغییر نظم جهانی کنونی و رهبری قطب جدیدی که بتواند در مقابل آمریکا و غرب سر بلند کند.
ولادیمیر پوتین، که به دلیل حکم دستگیری صادر شده از دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه نتوانست در این نشست به صورت حضوری شرکت کند، در سخنرانی مجازی‌اش در نشست پایانی این اجلاس ادعا کرد که «بریکس» نمی‌خواهد با کسی وارد رقابت شود و بدون نام بردن از ایالات متحده آمریکا افزود «ولی نمی‌توانیم نادیده بگیریم که روند تشکیل نظام جهانی جدید مخالفانی جدی دارد.» شی جین‌پینگ نیز در صحبت‌های خود در روز سه‌شنبه گفته بود «کشوری وجود دارد که می‌خواهد هژمونی خود را حفظ کند و برای فلج کردن کشورهای نوظهور و در حال توسعه دست به هر کاری زده است.» رئیس جمهور چین نیز آمریکا را بدون نام بردن از این کشور هدف گرفته بود.
اگر هدف مشترک روسیه و چین، که حامی پذیرفتن جمهوری اسلامی و اتیوپی در اولین مرحله گسترش «بریکس» هستند، مقابله سیاسی با غرب و به ویژه آمریکا و کاهش وزن آنها در سطح جهانی است، سه کشور دیگر عضو این پیمان نمی‌خواهند روابط خود با آمریکا و غرب را به خطر بیاندارند و به همین منظور از ورود کشورهائی چون پادشاهی سعودی، امارات متحده عربی، مصر و آرژانتین حمایت کردند. بدون شک سیاستی که چین و روسیه در مقابله و رقابت با غرب دنبال می‌کنند، می تواند در آینده به مشکلاتی جدی در این پیمان دامن بزند. غیر از شش کشوری که قرار است در سال آینده به «بریکس» بپیودند، دست‌کم ۱۲ کشور دیگر نیز در صف قرار دارند و عضویت آنها در این پیمان بستگی به مشخص‌تر شدن شرایط عضویت و تعیین دقیق‌تر اهداف سیاسی «بریکس» دارد. پادشاهی سعودی که در «گروه بیست» حضور دارد نخواهد پذیرفت که «بریکس» به رقیبی برای این گروه تبدیل شود.
در این میان ابراهیم رئیسی در سخنرانی‌اش در روز پنجشنبه در نشست ژوهانسبورگ گفت: «حضور جمهوری اسلامی ایران در بریکس گامی نو در جهت برقراری عدالت، اخلاق و صلح پایدار در جهان بین‌الملل است. ایران از تلاش بریکس برای دلارزدایی حمایت می‌کند. آماده‌ایم در حوزه سیاسی، اقتصادی و امنیتی با بریکس مشارکت کنیم.»
ابراهیم رئیسی عضویت ایران در این گروه را «تاریخ‌ساز» خواند. عضو «هیأت مرگ» در کشتار زندانیان سیاسی ایران در بخش دیگری از صحبت‌هایش به مسئله جانشینی ارزهای ملی بجای دلار در روابط اقتصادی کشورهای عضو این پیمان اشاره کرد و گفت «جمهوری اسلامی ایران بطور جدی از تلاش‌های اقتصادهای در حال رشد برای حذف دلار در روابط تجاری کشورهای عضو پشتیبانی می‌کند.»
اعضای جدید «بریکس» با یافتن جانشینی برای دلار مخالفتی ندارند. پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی که دو کشور عمده در زمینه انرژی هستند نیز معتقدند که پایان دادن به امپراتوری دلار به ویژه در تعیین بهای نفت و گاز می‌تواند از نظر اقتصادی برای آنها دستاوردی داشته باشد. با ورود امارات و عربستان به عنوان دو کشور حوزه جنوبی خلیج فارس تولید ناخالص کشورهای این پیمان که در حال حاضر اندکی بیش از ۲۵ درصد از تولید ناخالص جهانی است، از هفت کشور صنعتی جهان سبقت خواهد گرفت. با ورود این ۶ کشور به «بریکس» تولید ناخالص این پیمان به بیش از ۳۶ درصد افزایش خواهد یافت، در حالی که تولید ناخالص گروه موسوم به «جی هفت» زیر ۳۰ درصد است.
به این ترتیب، با توجه به سهم «بریکس» در اقتصاد جهانی، اقتدار غرب زیر پرسش قرار خواهد گرفت، و کشورهای عضو پیمان برای خود حقوق تازه‌ای را در تنظیم قواعد حاکم در صحنه بین‌المللی، چه در عرصه اقتصادی و چه در زمینه ژئوپلیتیک، مطالبه خواهند کرد. با اینهمه جانشین ساختن دیگر ارزها بجای دلار چندان ساده نیست. دلار آمریکائی از زمان برگزار کنفرانس «برتون وودز» که در سال ۱۹۴۴ به منظور پایه‌ریزی نظام تازه پولی جهان برگزار شد، در کنار طلا به یکی از دو پایه نظام پولی جهانی تبدیل شده ست. در حال حاضر ۶۰ درصد ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان به دلار است، در حالی که سهم یورو در این زمینه ۲۱ درصد و سهم یوآن چینی زیر ۳ درصد است.
سیریل رامافوسا رئیس جمهور آفریقای جنوبی، ۶۷ کشور را به اجلاس ژوهانسبورگ دعوت کرده بود. حضور رؤسای جمهوری و نخست‌وزیران این کشورها در آفریقای جنوبی، فرصت مناسبی برای دیدارهای دو جانبه بود. ابراهیم رئیسی نیز در حاشیه اجلاس «بریکس» با رؤسای جمهور تانزانیا، سنگال، برزیل و نخست وزیر بنگلادش دیدار داشت.
