آخرین تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که در طول یک سال گذشته آب این دریاچه حدود ۸۰ درصد خشک شده و حالا فقط چهار درصد از سطح آب دریاچه باقی مانده است. این تصاویر تکاندهنده بیانگر مرگ بزرگترین دریاچه ایران و ششمین دریاچه آب شور جهان است.
مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی «شریف» در گزارشی با عنوان «آنالیز تراز، سطح و حجم دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای» تصاویری از تغییرات سطح آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۲ منتشر کرده است. تصاویری که نشان می‌دهد این دریاچه‌ی پُرآب چگونه به شوره‌زاری بزرگ تبدیل شده است.
بر اساس این تصاویر، وضعیت سطح آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ روندی نوسانی را طی کرده اما طی چهار سال گذشته مسیری رو به پایان در پیش گرفته و به نظر می‌رسد دیگر امیدی به احیای آن نیست.
بر اساس این گزارش، در آبان ۱۴۰۰ حدود ۹۰۰ کیلومترمربع از سطح آب دریاچه کاسته شده و در آبان ۱۴۰۱، سطح آب دریاچه به کمتر از ۸۸۰ کیلومترمربع رسیده است.
همچنین آخرین نتایج رصد وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که طی ۲۵ سال گذشته و از سال ۱۳۷۷ تا کنون، به میزان ۹۷ درصد از سطح آب دریاچه ارومیه کاسته شده است.
این گزارش تأکید کرده «اگرچه بررسی‌های دقیق کارشناسی با اجماع محققین حوزه‌های مختلف دانش بر این باور بودند که تحقق احیای دوباره دریاچه ارومیه در یک بازه زمانی ۱۰ ساله امکان‌پذیر است، لکن به دلیل نبود امکان تامین کامل و به موقع اعتبارات دولتی جهت پروژه‌های مورد نیاز از یک سو و نارسایی‌های ساختاری در دستگاه‌های مجری- بطور اخص وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست- برنامه با تأخیری سه ساله مواجه شد.»
مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی «شریف» نوشته «نگرانی عمده در موضوع فعالیت برای احیای دریاچه ارومیه معطوف به این است که روند اقدامات انجام شده، همواره سیر به جلو ندارد و تغییر در مدیران عالی و مدیران میانی به تغییر در پارادایم فکری منجر شده و در نتیجه رویکردهای چندگانه و عمدتا غیرعلمی و فرافکنانه اتخاذ می‌گردد. امری که جز به تعویق افتادن امر احیای دریاچه ارومیه، به تبعات گسترده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی منجر شده و به سرمایه‌سوزی اجتماعی در افکار عمومی منتهی می‌گردد. نکته دیگر آن است که در ایران، موضوع خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها منحصر به دریاچه ارومیه نیست. در چند دهه گذشته، شادگان، هورالعظیم، بختگان، تشک، پریشان، هامون، جازموریان، گاوخونی و ده‌ها دریاچه و تالاب دیگر در نقاط مختلف کشور با چالشی مشابه مواجه بوده و هستند.»
به عقیده کارشناسان این مرکز تحقیقات دانشگاهی «آنچه دریاچه ارومیه را در میان آنها به یک موضوع با اولویت بسیار بالا تبدیل می‌کند دو موضوع است؛ وسعت بسیار زیاد دریاچه ارومیه که مساحتی بالغ بر ۵۷۰ کیلومتر مربع در محدوده پارک ملی تقریبا برابر با وسعت استان البرز است که بستر خشکشده آن را به یک کانون بسیار بزرگ تولید گردوغبار در محدوده شمال غرب تبدیل می‌کند و همچنین، نمکی بودن بستر خشک شده دریاچه ارومیه که خسارات بهداشتی، صنعتی، اجتماعی و اقتصادی متعاقب بروز توفان‌های گردوغبار برخاسته از آن را تشدید کرده و غیرقابل جبران می‌کند.»
کارشناسان و فعالان محیط زیست و سلامت نیز پیشتر نسبت به پیامدهای جانی ناشی از خشکی دریاچه ارومیه هشدار داده بودند.
در گزارشی که دی ۱۴۰۱ در مجله نیچر و با همکاری مشترک بختیار فیضی‌زاده و سمیرا پورمرادیان از دانشگاه تبریز، توبیا لیکس (از دانشگاه کاتالونیا) و داوود عمرزاده (از دانشگاه برلین) منتشر شده آمده بود که انتشار نمک به دنبال خشک شدن دریاچه، منجر به شوری خاک، خشک شدن باغات این مناطق و آلودگی آب‌های زیرزمینی با فلزات سنگین شده چنانکه بر اساس برخی مطالعات، غلظت آلاینده‌های آب‌های زیرزمینی شهرستان که منبع شرب محسوب می‌شود، بالاتر از استانداردهای مورد توصیه سازمان بهداشت جهانی است … . خشکی دریاچه به‌طور قابل توجهی در افزایش فشار خون اهالی منطقه نقش داشته است. طبق بررسی بر ۱۲ هزار نفر از جمعیت شهرستان شبستر، تعداد بیماران مبتلا به فشار خون بالا، از ۲.۰۹ درصد (۲۵۰ نفر) در سال ۲۰۱۲ به ۱۷.۹۵ درصد (۲۱۵۳ نفر) در سال ۲۰۱۷ و ۱۷.۳۹ درصد (۲۰۸۶ نفر) در سال ۲۰۱۸ و ۱۹.۵ درصد در سال ۲۰۱۹ (۲۳۴۰ نفر) افزایش یافته و در سال ۲۰۲۰ به ۱۶.۰۵ درصد (۱۹۲۵ نفر) رسیده در حالی که تاثیرات مخرب بر سلامت مردم، در مناطق مسکونی نزدیک به دریاچه بیشتر بوده و این نتایج نشان می‌دهد که افزایش تعداد مبتلایان پرفشاری خون، مصادف با گسترش عمق نمکزارها در دریاچه بوده است.
۲۶۹ شهر ایران در تنش آبی؛ تهدید زندگی و سلامت ۱۵ میلیون نفر با مرگ دریاچه ارومیه
روزنامه «هم‌میهن» امرداد امسال در گزارشی در رابطه با وضعیت دریاچه ارومیه نوشت در حالی که در خردادماه امسال، کمترین تراز دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۳ ثبت شده است، در روزهای پایانی مردادماه تراز آبی دریاچه به ۱۲۷۰ متر رسیده است؛ عددی که قبلا با ۱۲۷۲ متر به عنوان وضعیت بحرانی گزارش شده است.
در این گزارش تأکید شد خشکی دریاچه ارومیه زندگی و سلامت ۶ تا ۱۵ میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و موجی از بیماری‌های تنفسی، بحران‌های مهاجرتی و محیط زیستی ایجاد می‌کند.
همزمان در امرداد امسال مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر حکمرانی، دیپلماسی و سیاست‌گذاری آب در نشست تخصصی «بررسی و آسیب‌شناسی آخرین وضعیت دریاچه ارومیه» اعلام کرد که «آنطور که عددها نشان می‌دهد، دریاچه ارومیه تنها ۵ درصد آب دارد؛ یعنی نزدیک به صفر. ما به زودی بستری کریستالی‌شده خواهیم داشت که دیگر عملا قابلیت تبدیل شدن به دریاچه آب شور را ندارد.»
مهدی فصیحی هرندی با بیان اینکه «صحبت کردن درباره بحران دریاچه ارومیه دیگر بی‌معنی است» افزوده بود: «خشک شدن دریاچه ارومیه تنها، بی‌آبی و خشکسالی نیست، آنچه خیلی دیر متوجه‌اش شدیم بی‌توجهی به جامعه پیرامونی آن منطقه است. باید این موضوع را به جامعه محلی اعلام کرد که برداشت بیش از اندازه آب منجر به چه مشکلاتی می‌شود. عمده دلیل خشک شدن دریاچه ارومیه، برداشت از آب‌های زیرزمینی است، اما تا زمانی که این مشکل حل نشود، نمی‌توان به راهکاری رسید.»
محسن موسوی خوانساری عضو هیئت‌مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران هم درباره وضعیت این دریاچه گفته بود که «ستاد احیای دریاچه ارومیه دستور توقف ساخت برخی از سدها را گرفته بود. اما در دولت فعلی فعالیت ساخت چند سد را از سر گرفته‌اند که اقدام اشتباهی است. با وضعیت بیمارگونه‌ای که سدهای آبی دارند، نباید این اتفاق می‌افتاد.»
احسان هوشمند پژوهشگر مسائل اقوام نیز در این نشست گفته بود در چند دهه گذشته کشور با بحرانی مواجه بود که همواره در تصمیم‌گیری‌ها مسئله‌ساز بوده؛ آنهم فقدان نگاه ملی در سیاست‌گذاری‌ها است.
به عقیده احسان هوشمند، «تعارض منافع» و «بخشی‌نگری» از سوی مقامات حکومت از دیگر مشکلات حکمرانی است که یکی از نتایج آن وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه است. او گفته «ساختاری که درگیر فساد و تعارض منافع است، نمی‌تواند به چابکی مسائل خود را بشناسد؛ بخشی از این فساد به نظارت‌ها برمی‌گردد و مسئله هم تنها مربوط به نهادهای بومی و قضایی نمی‌شود.»
