خبر مالچ‌پاشی بر بستر دریاچه ارومیه برای جلوگیری از انتشار ریزگردهای نمکی برخاسته از سطح خشک آن با اظهارات متناقض مسئولان روبرو شده است.
فعالان محیط زیست طی روزهای گذشته از مالچ‌پاشی بر سطح دریاچه ارومیه خبر دادند. این خبر با انتشار گزارشی از سوی شبکه سهند، شبکه استانی آذربایجان شرقی متعلق به صداوسیمای جمهوری اسلامی، تأیید شد. با انتشار این خبر موجی از واکنش‌ها از سوی فعالان محیط زیست به راه افتاد و در مقابل، مقامات دولتی نیز اظهاراتی متناقض درباره آن ارائه دادند.
میثم سعیدی مدیر کل روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش به انتشار خبر مالچ‌پاشی دریاچه ارومیه مدعی شد که این اقدام، یک طرح تحقیقاتی است!
میثم سعیدی در حساب شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «خاک‌پوش یا مالچ غیرنفتی تنها در مساحت ۶۰ مترمربع از دریاچه ارومیه و به منظور تحقیات انجام شده است. لذا تیتر و توییت‌هایی مبنی بر اینکه «مالچ‌پاشی در دریاچه ارومیه آغاز شد»، جنگ روانی است برای فشار بر افکار عمومی؛ فریب سربازان رسانه‌های چرک دشمن را نخورید.»
به نظر می‌رسد مدیران سازمان حفاظت محیط زیست با هم هماهنگ نبودند و همزمان با ادعای مدیرکل روابط عمومی این سازمان، شهنام اشتری مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی هم اعلام کرد مالچ‌پاشی بدون اطلاع این سازمان استانی صورت گرفته است.
شهنام اشتری گفت که «طبق بررسی‌های انجام شده، این اقدام بدون انجام هماهنگی و اخذ مجوزهای لازم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد احیاء دریاچه ارومیه انجام شده است. به‌محض آگاهی از اصل موضوع، همکاران اداره محیط زیست شهرستان عجب شیر با حضور در محل نسبت به ممانعت و توقف عملیات اقدام کرده است.»
سیروس داوودی مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی هم اعلام کرده که طرح اجرایی به نام مالچ‌پاشی حوضه دریاچه ارومیه نداریم. او افزوده که مالچ‌پاشی در ۴۰۰ متر مربع در شهرستان یاد شده از سوی یک شرکت دانش بنیان به عنوان یک طرح تحقیقاتی مطرح شده که در خصوص جلوگیری از گرد و غبار بطور عمومی پیگیری می‌شود اما هیچ گونه مجوز یا مصوبه‌ای در این خصوص صادر نشده است.
در پی اظهارات متناقض مقامات استانی و کشوری درباره خبری به این مهمی، صداوسیما در گزارشی فرمایشی با تأکید بر تحقیقاتی بودن این اقدام در مساحت کوچکی از دریاچه اعلام کرد که تلاش‌ها برای احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم ادامه دارد و برگزاری منظم ستاد احیا، اتمام بخش سخت‌افزاری احیای دریاچه تا پایان سال، بهره‌برداری از تونل انتقال آب زاب، اصلاح الگوی کشت و حذف محصولات آب‌بر، توقف توسعه اراضی کشاورزی، ممانعت از احداث سدهای در حال بهره‌برداری یا درحال مطالعه از جمله اقدامات انجام شده است.
حسام احمدی بیرگانی عضو هیئت‌علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه که در سال ۹۴ و در دوره ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست از جمله پژوهشگران طرح مالچ‌پاشی بر دریاچه ارومیه بوده هم گفته پرونده مالچ‌پاشی در همان تحقیقات بسته شد.
حسام احمدی بیرگانی توضیح داده که چنین پروژه‌ای با اقلیم آذربایجان غربی سازگاری ندارد و این استان مانند استان‌های مرکزی ایران نیست که برای تثبیت ریزگردها به مالچ‌پاشی نیاز داشته باشد؛ چراکه میزان بارش در این استان با نواحی مرکزی ایران متفاوت است و از همین رو نیاز به مالچ‌پاشی ندارد و پوشش گیاهی تشکیل‌شده به اندازه کافی کار تثبیت ریزگردها را انجام می‌دهد.
حسین آخانی استاد دانشگاه تهران که سالها درباره دریاچه ارومیه و همچین مالچ‌پاشی‌ها در جنوب ایران تحقیق کرده در پستی اینستاگرامی نوشته که «کار خوبی می‌کنند. در مصر باستان خدایان و مردگانشان را مومیایی می‌کردند. مگر ما چی‌مون از مصر باستان کم داره؟ مالچ‌پاشی کنند، ولی تو رو به خدا خوب مالچ بپاشند تا لااقل نسل‌های آینده بتوانند جنازه مومیایی دریاچه را که پیدا کردند، نگویند سمبل شده. اینجا را کم نگذارید، بناست قرن‌ها در تاریخ بماند.»
علی ارواحی متخصص مدیریت تالاب هم به «خبرانلاین» گفته که «مالچ برای این استفاده می‌شود که حرکت شن و ماسه روان را در اکوسیستم‌های مختلف مانند بیابان تثبیت کنیم، تجربه‌ای که درباره برخی از تالاب‌های کشور هم وجود دارد، مهمترین آن مالچ‌پاشی در تالاب هورالعظیم است که تجربه ناموفق قابل توجهی بود.»
این متخصص مدیریت تالاب تأکید کرده که «مالچ‌پاشی می‌تواند پیامدهایی سویی برای تنوع جانوری و گیاهی داشته باشد، سبب تخریب زیستگاه‌ها شود و تهدیدی برای میکرواورگانیسم‌ها باشد. مالچ‌پاشی پیامدهای میان مدت و بلند مدتی هم دارد، مواد به مرور زمان با روان‌آب‌ها، سیلاب‌ها و مواردی دیگر ممکن است در کل سطح دریاچه پخش شوند، و اگر امید داشته باشیم روزی آبگیری دریاچه ارومیه بطور جدی دنبال شود، ممکن است سبب آسیب رساندن به گونه‌هایی مانند آرتمیا شود، آرتمیایی که کلی ارزش صادراتی دارد و می‌تواند سبب ارز آوری شود برای همین لازم هست به‌خوبی درباره این پیامدها فکر شود.»
علی ارواحی تأکید کرده که «بستر نمکی دریاچه ارومیه یک لایه با ضخامت کم نیست که به‌راحتی با یک مالچ‌پاشی تثبیت شود، به‌نظرم خیلی بعید است مالچ‌پاشی در دریاچه ارومیه برای جلوگیری از انتشار ریزگردهای نمکی کمک کننده باشد.»
به عقیده این کارشناس «تجربه خوزستان نشان می‌دهد با کمک مالچ‌پاشی شاهد تاثیر چشم‌گیری درباره کنترل انتشار ریزگردها نبودیم، چراکه مثلاً وقتی بخش عراقی هورالعظیم مالچ‌پاشی نمی‌کرد گرد و غبار در آسمان خوزستان همچنان منتشر می‌شد، حالا شما دریاچه ارومیه را در نظر بگیرید، این دریاچه ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد اما مالچ‌پاشی که در این دریاچه دارد انجام می‌شود در نوارهای ساحلی دریاچه است، علاوه بر آثار تخریبی برای تنوع زیستی این سطح از مالچ‌پاشی مگر چقدر می‌تواند انتشار ریزگزدهای نمکی را کنترل کند؟ با وسعتی که دریاچه ارومیه دارد کنترل انتشار ریزگردها بعید است.»
۲۶۹ شهر ایران در تنش آبی؛ تهدید زندگی و سلامت ۱۵ میلیون نفر با مرگ دریاچه ارومیه
چند هفته پیش روزنامه «هم‌میهن» در گزارشی در رابطه با وضعیت دریاچه ارومیه نوشت در حالی که در خردادماه امسال، کمترین تراز دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۳ ثبت شده است، در روزهای پایانی مردادماه تراز آبی دریاچه به ۱۲۷۰ متر رسیده است؛ عددی که قبلا با ۱۲۷۲ متر به عنوان وضعیت بحرانی گزارش شده است.
در این گزارش تأکید شده خشکی دریاچه ارومیه زندگی و سلامت ۶ تا ۱۵ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجی از بیماری‌های تنفسی، بحران‌های مهاجرتی و محیط زیستی ایجاد می‌کند.
در ادامه این گزارش با اشاره به برگزاری نشست تخصصی «بررسی و آسیب‌شناسی آخرین وضعیت دریاچه ارومیه» به نقل از مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر حکمرانی، دیپلماسی و سیاست‌گذاری آب آمده است «آنطور که عددها نشان می‌دهد، دریاچه ارومیه تنها ۵ درصد آب دارد؛ یعنی نزدیک به صفر. ما به زودی بستری کریستالی‌شده خواهیم داشت که دیگر عملا قابلیت تبدیل شدن به دریاچه آب شور را ندارد.»
پیش از این نیز عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست وقتی به کافه‌خبر خبرآنلاین آمد، درباره انتشار این گردهای نمکی گفت: «دریاچه خشک شود، گرد و غبار نمکی آن تا ۴۰۰ کیلومتر خواهد رفت، اگر دریاچه خشک شود به مرور مردم باید تبریز را تخلیه کنند، چراکه بیش از ۱۰ سال نمی‌توانند غبار نمکی را تحمل کنند.»
مهدی فصیحی هرندی با بیان اینکه «صحبت کردن درباره بحران دریاچه ارومیه دیگر بی‌معنی است» افزوده است: «خشک شدن دریاچه ارومیه تنها، بی‌آبی و خشکسالی نیست، آنچه خیلی دیر متوجه‌اش شدیم بی‌توجهی به جامعه پیرامونی آن منطقه است. باید این موضوع را به جامعه محلی اعلام کرد که برداشت بیش از اندازه آب منجر به چه مشکلاتی می‌شود. عمده دلیل خشک شدن دریاچه ارومیه، برداشت از آب‌های زیرزمینی است، اما تا زمانی که این مشکل حل نشود، نمی‌توان به راهکاری رسید.»
شمارش معکوس برای مرگ دریاچه ارومیه؛ نابودی بزرگترین دریاچه کشور حاصل تباهکاری و ناکارآمدی
آذرماه امسال نیز مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی «شریف» در گزارشی با عنوان «آنالیز تراز، سطح و حجم دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای» تصاویری از تغییرات سطح آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۲ منتشر کرده است. تصاویری که نشان می‌دهد این دریاچه‌ی پُرآب چگونه به شوره‌زاری بزرگ تبدیل شده است.
بر اساس این تصاویر، وضعیت سطح آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ روندی نوسانی را طی کرده اما طی چهار سال گذشته مسیری رو به پایان در پیش گرفته و به نظر می‌رسد دیگر امیدی به احیای آن نیست.
این گزارش افزوده که در آبان ۱۴۰۰ حدود ۹۰۰ کیلومترمربع از سطح آب دریاچه کاسته شده و در آبان ۱۴۰۱، سطح آب دریاچه به کمتر از ۸۸۰ کیلومترمربع رسیده است.
همچنین آخرین نتایج رصد وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که طی ۲۵ سال گذشته و از سال ۱۳۷۷ تا کنون، به میزان ۹۷ درصد از سطح آب دریاچه ارومیه کاسته شده است.
این گزارش تأکید کرده «اگرچه بررسی‌های دقیق کارشناسی با اجماع محققین حوزه‌های مختلف دانش بر این باور بودند که تحقق احیای دوباره دریاچه ارومیه در یک بازه زمانی ۱۰ ساله امکان‌پذیر است، لکن به دلیل نبود امکان تامین کامل و به موقع اعتبارات دولتی جهت پروژه‌های مورد نیاز از یک سو و نارسایی‌های ساختاری در دستگاه‌های مجری- بطور اخص وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست- برنامه با تأخیری سه ساله مواجه شد.»
