یک استاد دانشگاه معتقد است «جنس مهاجرت ایرانی جنس انتخاب نیست، بلکه از جنس فرار است. امنیتی شدن زیست اجتماعی در ایران یکی از عوامل مهاجرت از ایران است. این یک عامل بسیار گریزاننده برای افراد است.»
آمارها همچنان از افزایش روند مهاجرت شهروندان از ایران حکایت دارد؛ زوایای مختلف مهاجرت ایرانیان و عواقب خالی شدن کشور از نیروی انسانی سبب برگزاری سمینارها و نشست‌هایی با موضوع «مهاجرت» در ایران شده است.
در همین رابطه موسسه مردم‌نهاد «رحمان» (رشد، حمایت، اندیشه) روز گذشته نشستی با عنوان «آینده‌اندیشی درباره مهاجرت نخبگان ایرانی» و با حضور کارشناسان و جامعه‌شناسان برگزار کرد.
در این نشست علی خرسندی دانشیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه «علامه» اعلام کرد که «برای وضعیت دشواری که در حوزه مهاجرت داریم، دیگر واژه مهاجرت، واژه کاملی نیست.»
این استاد دانشگاه گفته «جنس مهاجرت ایرانی جنس انتخاب نیست، بلکه از جنس فرار است. یک شانس از جنس گریختن است.»
«بی‌آیندگی شغلی و حرفه‌ای»، «نبود فرصت‌های اقتصادی»، «امنیتی شدن زیست اجتماعی در ایران» و «بی‌اعتبار شدن یا کم اعتبار شدن نظام دانشگاهی» از جمله عوامل مهمی‌ست که از دید علی خرسندی بر افزایش آمار مهاجرت در ایران موثر بوده است.
این استاد دانشگاه توضیح داده که «در کنار عوامل گریزاننده از مبدا، عواملی که موجب انگیزه مهاجران می‌شود در مقصد بیشتر است. رشد فردی و حرفه‌ای یکی از عوامل جذب در مقصد است. فرد مهاجر می‌گوید می‌خواهم رشد کنم، در ایران سقف رشد من کوتاه است.»
علی خرسندی افزوده که «دومین عامل، فرصت‌های شغلی و سومین عامل آزادی‌های مدنی است. چهارمین عامل امکانات و حمایت‌های آموزشی و پژوهشی است. دانشجوی دکترا در کشورهای دیگر از ۱۲۰۰ دلار تا ۱۵۰۰ دلار به صورت ماهانه دریافت می‌کند. در ایران اما اینطور نیست.»
این دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی گفته که «پنجمین عامل هم امنیت روانی در مقصد است. عوامل زیادی وجود دارد که از آن می‌گذریم. از نظر بازگشت مهاجران، کشورهایی که مانند ما (ایران) هستند، افغانستان و کشورهای آفریقایی هستند. در ژاپن اینگونه نیست.»
این کارشناس همچنین با اشاره به «دایاسپورا و ارتباطات اجتماعی مهاجران ایرانی در کشورهای مقصد» گفت: «دایاسپورای ایرانی بسیار از خود بیگانه است. ایرانیان بسیار گریزان از هموطنان خود هستند. برای برخی مناسبت‌های خاص دور هم جمع می‌شوند. پیوند اجتماعی میان ایرانیان قوی نیست. حالا همبستگی‌های سیاسی که در یکی دو سال اخیر اپوزیسیون تشکیل شده، اما اینکه در آن سوی مرز ملت جداشده از هم هستیم، ناراحت‌کننده است. در داخل کشور که دیگر جای خود دارد.»
علی خرسندی در بخش دیگری از سخنانش گفت: «میان رانش‌گر و رانده‌شده، خشنودی متقابل وجود دارد. یعنی هم کسانی که می‌گویند «جمع کنید از ایران بروید» خوشحال هستند، هم کسانی که جمع کردند و رفتند. این نکته بسیار عجیبی است.»
رصدخانه مهاجرت ایران سال گذشته اعلام کرد که بر اساس آمار ویزاهای دریافتی ایرانیان در برخی مقاصد اصلی شامل امریکا، کانادا، استرالیا، انگلستان و اتحادیه اروپا بطور متوسط در ۱۲ سال اخیر، سالانه ۱۲ هزار ویزای موقت یا دائم یا اجازه اقامت کاری در این مقاصد برای ایرانیان صادر شده است.
بر اساس این گزارش هم‌اکنون نیز تعداد ایرانیانی که در این کشورها برای کار اقامت دارند یا رفت و آمد دارند، طبق تخمین‌های موجود بالغ بر یک میلیون نفر است. هم اکنون با برنامه‌های جدید این کشورها در توسعه اقتصادی و به تبع آن در جذب نیروی انسانی ماهر و تعریف برنامه‌های مهاجرتی خاص برای گروه‌های مختلف نیروی انسانی از جمله برنامه‌نویسان، کادر درمان، استعدادهای فرهنگی، ورودی خوبی از نیروی انسانی ماهر و باکیفیت بالای ایران دارند.
مهاجرت‌های غالبا بی‌بازگشت نیروی کار ماهر، تحصیلکرده و حرفه‌ای از کشور، نه تنها جبران این نیروها را در شبکه اقتصادی کشور دشوار می‌کند بلکه هزینه‌ای که برای پرورش و تحصیل این نیروها هزینه شده است نیز دود شده و سود آن به اقتصاد کشورهای مقصد این مهاجرت‌ها می‌رود.
رصدخانه مهاجرت ایران این هزینه را محاسبه کرده است؛ بر این اساس با در نظر گرفتن ۲۳ سالگی به عنوان پایان مقطع کارشناسی و سن معمول بیشتر دانش‌آموختگان ایرانی در زمان مهاجرت، می‌توان تخمینی از هزینه‌های دولتی آموزش و سلامت صرف شده برای هر مهاجر انجام داد.
محاسبات رصدخانه مهاجرت ایران با استفاده از داده‌های یونسکو نشان می‌دهد که دولت ایران برای یک فرد متولد ۱۳۷۶ که در سال ۲۰۱۹ در سن میانگین مهاجرت قرار گرفته است تا پایان آموزش ابتدایی بیش از ۸ هزار دلار (برابری قدرت خرید-دلار ثابت)، تا پایان دوره متوسطه بیش از ۲۴ هزار دلار و تا پایان مقطع کارشناسی بیش از ۳۷ هزار دلار هزینه آموزش عمومی کرده است.
رصدخانه در ادامه نیز با استناد به آمار بانک جهانی گزارش داده که هزینه‌کرد دولت برای سلامت یک فرد در ۲۳ سال منتهی به سال ۲۰۱۹ میلادی، به صورت تجمعی حدود ۸ هزار دلار می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که برای هر فردی که در سال ۲۰۲۰ به سن میانگین مهاجرت، یعنی ۲۳ سالگی می‌رسد و تحصیلات کارشناسی را هم تمام می‌کند، بیش از ۴۵ هزار دلار هزینه آموزشی و سلامت صورت گرفته است.
با احتساب قیمت دلار در حال حاضر، بیش از ۲ میلیارد تومان هزینه آموزش و سلامت برای یک فرد تا سن ۲۳ سالگی می‌شود.
مقامات جمهوری اسلامی نه تنها به فکر چاره‌ای درباره مهاجرت دسته دسته نیروی انسانی کارآمد از کشور نیستند بلکه در اینباره به فرافکنی می‌پردازند.
مسعود میرزایی شهرابی سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد امروز چهارشنبه ۲۷ دیماه ۱۴۰۲ گفته که به نظر می‌رسد مهاجرت از جمله کلیدواژه‌هایی است که رسانه غرب به خوبی با ضریب دادن آن را برجسته کرده است.
سرپرست دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه اظهارات عجیب و غیرمسئولانه‌اش گفته که «غرب با به‌کارگیری هوش مصنوعی در رسانه‌اش غوغا می‌کند، در حالیکه موضوع مهاجرت به تلخی‌ای که نشان داده می‌شود، نیست. نخست آنکه آیا بررسی و رصد شده که کسانی که مهاجرت کرده‌اند، به همان شکلی که رسانه‌های غربی می‌گویند، در آنجا زندگی می‌کنند؟ اگرچه کشورهای غربی برای جوانان ما باغ سبز و سرخ نشان میدهند، اما بیشتر جوانان ما آنجا از مسیری که برایشان تعریف می‌کنند، خارج می‌شوند و درصد کمی از آنان موفق هستند.»
فرافکنی مقامات حکومتی درباره پدیده «مهاجرت» یا «فرار» ایرانیان از کشور؛ جامعه‌شناسان چه می‌گویند؟
پیش از این نیز روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی ابراهیم رئیسی درباره آمار مهاجرت از کشور گفته بود که «آمار مجموعه‌ها، افراد و شرکت‌های مهاجرت کننده در حال حاضر اصلاً خطرناک نیست!»
سردار علی فدوی جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم بدون اشاره به سیلی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که سبب مهاجرت گروه گروهِ ایرانیان از کشور می‌شود، مهاجرت از کشور را به «نبرد میان حق و باطل» ارتباط داده و به برنامه‌ریزی عده‌ای در خارج از کشور مربوط دانسته است.
جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفته است: «از تک تک نفراتی که به خارج می‌روند چه پزشک و چه پرستار مطلع هستیم حتی می‌دانیم چه بیمارستانی می‌روند و چقدر حقوق می‌گیرند. چون بیشتر از همه مطلع هستیم خیلی بیشتر از همه غصه می‌خوریم.»
سردار پاسدار علی فدوی همچنین گفته «از آنطرف برنامه‌ریزی وجود دارد که اینطور شود؛ صرفا نیاز افراد نیست. مجموعه‌ای وجود دارد که کار می‌کند پزشک و پرستار و دانشجو مهاجرت کنند و بروند. الان بین حق و باطل دعواست. در هر جنگی هم ستون پنجم وجود دارد و کار می‌کند.»
او مهاجرت را موضوعی «طبیعی» دانسته اما گفته وقتی «بیش از اندازه معمولی» می‌شود به خاطر «همان جنگ» است.
