گزارش برابری جنسیتی که از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده نشان می‌دهد که ایران در میان ۱۴۶ کشور جهان رتبه ۱۴۳ را کسب کرده و تنها کشورهای الجزایر، چاد و افغانستان وضعیتی بدتر از ایران دارند.
گزارش جهانی شکاف جنسیتی به تازگی از سوی بانک جهانی منتشر شده و تکامل برابری جنسیتی را بر اساس مشارکت و فرصت‌های اقتصادی، پیشرفت آموزشی، سلامت و بقا و توانمندسازی سیاسی بررسی می‌کند.
این گزارش نشان می‌دهد ایران از میان ۱۴۶ کشور در شاخص شکاف جنسیتی جهانی، در انتهای جدول و در رتبه ۱۴۳ قرار گرفته است. به بیان دیگر تنها سه کشورِ الجزایر، چاد و افغانستان وضعیتی بدتر از ایران دارند.
شاخص شکاف جنسیتی بر اساس چهار رکن به سنجش شکاف میان زنان و مردان می‌پردازد. این ارکان شامل «مشارکت و فرصت اقتصادی»، «دستیابی به آموزش»، «بهداشت و بقا» و «توانمندسازی سیاسی» هستند. این شاخص بین عدد صفر تا یک در تغییر است که عدد یک به معنی برابری صد درصدی جنسیتی است و تا کنون برای هیچ کشوری ثبت نشده است.
این شاخص برای اولین بار در سال ۲۰۰۶ توسط انجمن جهانی اقتصاد معرفی شد. اهمیت این شاخص در کنار دقت عمل بالا و اعتباری که در میان شاخص‌های جهانی دارد، به دلیل کیفیت اندازه‌گیری آن است، یعنی اندازه گرفتن فاصله‌ی میان زنان و مردان در ابعاد یاد شده است.
ایران همواره به دلیل سیاست‌های جمهوری اسلامی در محدود ساختن زنان، رتبه‌ای پایین در شاخص برابری جنسیتی داشته است.
در آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۳، شکاف جنسیتی در بین ۱۴۶ کشور جهان مورد مقایسه قرار گرفته است. در این گزارش، ایران با امتیاز ۰/۵۷ در بین ۱۴۶ کشور در جایگاه ۱۴۳ جهان قرار دارد و تنها از سه کشور الجزایر، چاد و افغانستان در جایگاه بالاتری قرار دارد.
بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، امتیاز شاخص شکاف جنسیتی ایران از ۰/۵۸ در سال ۱۳۹۵ به ۰/۵۷ در سال ۱۴۰۲ رسیده است. امتیاز این شاخص کاهش یافته است و همچنین رتبه ایران از ۱۳۹ در سال ۱۳۹۵ به ۱۴۳ در سال ۱۴۰۲ رسیده و به انتهای جدول رسیده است.
وبسایت «اقتصاد ۲۴» در گزارشی به این رتبه‌بندی و جایگاه زنان در اقتصاد ایران پرداخته و نوشته مطابق برآورد‌های بانک جهانی، سطح مشارکت اقتصادی زنان در ایران آنقدر پایین است که در شاکله نظام اقتصادی ایران، می‌توانیم آنها را، حاشیه‌نشینان تحصیلکرده خطاب کنیم! مسئله‌ای که شمایلِ تمام‌قدی از بحرانِ شکاف جنسیتی در ایران را عیان می‌کند.
این گزارش افزوده زنان در اقتصاد ایران، جایگاه غریبی دارند. گویی پیش‌فرضِ مردانه شدن جهان در اقتصاد هم نفوذ کرده و در اقتصاد ایران، نمود بارز‌تری نیز دارد. زنان تقریبا، نیمی از جمعیتِ در سنِ مشارکت اقتصادیِ کشور را تشکیل می‌دهند، اما با وجود مصائب ناتمامی که حجابِ تبعیض در بستر اقتصادی بر سر آنها آوار کرده، بیشترین فشار‌های اقتصادی را به‌نسبت مردان در کشور تحمل می‌کنند. این وضعیت به‌خصوص برای زنان جوانِ فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌ها قابل توجه است.
گزارش «اقتصاد ۲۴» همچنین تأکید کرده که زنانه شدن مهاجرت از ایران یکی از پیامدهای شکاف جسیتی در کشور است.
پیشتر وبسایت «اکو ایران» در گزارشی اعلام کرده بود که در پاییز سال جاری، نرخ بیکاری زنان ۱۵ تا ۲۴ ساله در ۲۶ استان بالای ۲۰ درصد بوده است. بر اساس این گزارش استان سیستان و بلوچستان بالاترین نرخ بیکاری مردان جوان و استان کهگیلویه و بویراحمد بالاترین سطح این نرخ را برای زنان جوان دارند.
آمارها نشان می‌دهند که در پاییز سال جاری، نرخ بیکاری زنان ۱۵ تا ۲۴ ساله در ۲۶ استان سیستان و بلوچستان بالای ۲۰ درصد است. این نرخ برای مردان جوان در ۱۴ استان بالای این نرخ است.
در این گزارش آمده که در سوی دیگر این طیف، برای سه استان کشور از هر ۱۰۰ زن شاغل، حداکثر ۹ زن مشغول فعالیت صنعتی بوده است. طی تابستان جاری در استان ایلام ۷/۳ درصد از جمعیت زنان شاغل، به فعالیت صنعتی پرداخته‌اند. یعنی در این استان از هر ۱۰۰ شاغل ۷ نفر در بخش صنعت کار می‌کردند. استان کرمان با سهم ۷/۹ درصدی و استان کهگیلویه و بویراحمد با سهم ۹.۲ درصدی دو استان دیگری هستند که کمترین سهم اشتغال در صنعت را برای گروه بانوان رقم زده‌اند.
بر همین اساس اعلام شده است که در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، سمنان و چهارمحال و بختیاری نرخ بیکاری زنان جوان بالاتر از سایر استان‌های کشور است.
برای مردان جوان نیز در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر بالاترین نرخ بیکاری ثبت شده است.
آمارهای منتشر شده توسط مرکز آمار نشان می‌دهد که نرخ بیکاری مردان جوان در پاییز سال جاری ۱۸/۵ درصد و این نرخ برای زنان در کل کشور ۲۸/۹ درصد بوده است.
ترک تحصیل دختران به دلیل عدم دسترسی به امکانات آموزشی؛ شکاف جنسیتی در اشتغال
در زمینه دستیابی به آموزش نیز زنان ایران به ویژه ساکنان مناطق روستایی و استان‌های محروم عقب‌تر از مردان هستند.
انسیه خزعلی معاون رئیس جمهوری اسلامی در امور زنان و خانواده به تازگی با اشاره به بالاتر بودن آمار ترک تحصیل دختران نسبت به پسران گفته یکی از دلایل اصلی این موضوع عدم دسترسی دختران به امکانات آموزشی است.
معصومه پازوکی معاون وزیر آموزش و پرورش مدتی پیش اعلام کرده بود که حدود ۳۰ هزار نفر از آمار کل بازماندگان از تحصیل، کودکانی هستند که به دلیل محرومیت امکان رفتن به مدرسه ندارند.
معاون وزیر آموزش و پرورش گفته بود بر این اساس وقتی آمار بازماندگان از تحصیل را واقعی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که تعداد به آن صورت تکان‌دهنده نیست!
رضا امیدی جامعه‌شناس نیز «سه عامل فقر، دسترسی نداشتن به مدرسه و معلولیت» را عامل بازماندگی از تحصیل کودکان عنوان کرده است.
این جامعه‌شناس توضیح داده که «اولین عامل، فقر است. این مسئله در ایران بسیار هم جدی است. فقر همان عامل بازماندگی موقت از تحصیل است، هم بازماندگی دائمی. بازماندگی موقت به این معنا که شواهد زیادی وجود دارد که در خانواده‌های فقیر و با توجه به شرایط متفاوت استان‌ها، تعداد زیادی از کودکان به‌ویژه پسران در مزارع و گلخانه‌ها کار می‌کنند. برای مثال در برخی استان‌ها که برداشت محصول در فصل پاییز صورت می‌گیرد، می‌بینیم که علی‌رغم ثبت‌نام کودکان در مدارس، حدود دو یا سه ماه به مدرسه نمی‌روند.»
به گفته رضا امیدی «عامل دوم، دسترسی به مدارس است. گزارش‌هایی مختلفی از در دسترس نبودن مدرسه داریم؛ به‌ویژه در مناطقی که پراکندگی جمعیت دارند.»
او افزوده که «سومین عامل، معلولیت است. معلولیت چه در دوران ابتدایی چه مقاطع بالاتر یک مسئله جدی است که با آن مواجه هستیم. حذف رفت‌وآمد رایگان باعث شده که خانواده بسیاری از افرادی که دارای معلولیت هستند، نتوانند این هزینه را تامین کنند. در نتیجه ریزش در میان آنها بسیار زیاد است.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم امسال در گزارش از بازماندگی تحصیل بیش از ۹۰۰ هزار کودک در ایران طی سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ خبر داد. جزئیات این گزارش نشان می‌دهد که در سال تحصیلی ۱۳۹۶-۱۳۹۵ تعداد بازماندگان از تحصیل حدود ۷۴۸ هزار نفر بودند. در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ اما تعداد آنها ۹۱۱ هزار و ۲۷۷ نفر رسید. به عبارتی طی ۶ سال بیش از ۲۱ درصد افزایش داشت.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه میزان بازماندن از تحصیل با سطح رفاه خانواده‌ها ارتباط مستقیم دارد، اعلام کرده که بیشترین میزان بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل در پنج استان سیستان و بلوچستان، آذربایجان‌غربی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان بوده است. در استان سیستان و بلوچستان حدود ۱۸ درصد از دانش‌آموزان از تحصیل بازمانده‌اند.
روزنامه «اعتماد» در مطلبی درباره راهکارهای بالا بردن برابری جنسیتی نوشته یکی از مهم‌ترین موانع مشارکت زنان، عدم حمایت مناسب قوانین و مقررات از فعالیت زنان است. قوانین جدید باید به گونه‌ای تدوین شوند که کارفرمایان، به ویژه در بخش خصوصی را تشویق به حمایت از زنان کنند و حتی پست‌های مدیریتی برای آنها در نظر گرفته شود. علاوه بر این باید به قوانینی که کار نیمه‌وقت را برای زنان تسهیل می‌کنند و مزایای جانبی برای آنها در نظر می‌گیرند توجه شود مانند اعطای وام‌های ترجیحی، زمین و… »
در این مطلب تأکید شده که «تسهیل خوداشتغالی زنان، کمک به راه‌اندازی کسب و کار زنان و تأمین اعتبار مالی آن، تشویق به کارآفرینی زنان و افزایش صندوق‌های وام‌های خرد می‌تواند در افزایش مشارکت اقتصادی زنان مؤثر باشد. همچنین توسعه نهادهای مدنی می‌تواند در برنامه‌های ایجاد اشتغال با دیدگاه برابری فرصت‌های زنان و مردان مفید باشد.»
