جمعیت‌شناسان هشدار می‌دهند که «محیط زیست» سومین عامل مهاجرت در ایران است. بر اساس آمارها سالانه یک میلیون مهاجرت داخلی وجود دارد که مقصد یک چهارم آنها تهران و حومه پایتخت است. همچنین خوزستان، لرستان، سیستان و بلوچستان و ایلام مهاجرفرست‌ترین استان‌های کشور هستند.
جمعیت‌شناسان معتقدند با تشدید اثرات تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، انگیزه و مقصد مهاجرت‌ها نیز دستخوش تغییر شده و عدم تعادل جمعیتی در جغرافیای ایران را تشدید کرده است. اکنون «محیط زیست» به سومین عامل مهاجرت درون کشور پس از فقر و بیکاری تبدیل شده است.
رسول صادقی عضو هیئت علمی جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران درباره مهاجرت‌های داخلی گفته نابرابری منطقه‌ای ایران باعث شده است چرخه مهاجرت‌های داخلی همواره وجود داشته باشد اما در سال‌های اخیر حجم این مهاجرت به دلایل محیط زیستی تشدید شده است.
این استاد دانشگاه رقم مهاجرت‌های سالانه ایران در سال‌های اخیر را حدود یک میلیون اعلام کرده و افزوده که روند مهاجرت‌های داخلی ایرانیان که پیش از این غالباً درون‌منطقه‌ای بود، با تغییر همراه بوده و در یک دهه اخیر مهاجرت به مقصد بیرون از مناطق و به استان‌های دیگر افزایش محسوسی داشته است.
عضو هیئت علمی جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران با ارائه آماری از مقاصد مهاجرتی درون کشور گفته حدود یک چهارم مهاجرت‌ها به مقصد مناطق پیرامونی تهران انجام می‌شود، اما تهران به یک مبدأ مهاجران نیز تبدیل شده است که معمولاً به مقصد استان البرز و استان‌های شمالی کشور انجام می‌شود.
در حالی که اغلب مهاجران به تهران افراد جوان جویای شغل هستند، به گفته رسول صادقی، مهاجران از تهران «بیشتر از قشر سالمندان و گروه‌های حساس به آلودگی هوا هستند.»
او همچنین با بیان اینکه «استان‌های خوزستان، لرستان، سیستان وبلوچستان و ایلام مهاجرفرست‌ترین استان‌های ایران هستند» گفته «دشواری‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیط زیستی مهمترین انگیزه‌ها را برای مهاجرت افراد در ایران فراهم می‌کنند. دشواری‌های محیط زیستی با به خطر انداختن سلامت و معیشت مردم باعث مهاجرت جمعیت‌ها به مناطق دیگر می‌شود.»
این جمعیت‌شناس همچنین با بیان اینکه «مهاجرت‌های اکولوژیکی رو به ازدیاد است و این امر عدم تعادل جمعیتی در ایران را تشدید می‌کنند» گفته «مطالعات نشان می‌دهد مشکلات محیط زیستی وقتی سلامت افراد را به خطر می‌اندازد، به سرعت به مهاجرت منجر می‌شود. اما وقتی این مشکلات معیشت مردم را تهدید می‌کند، افراد ابتدا به دنبال راهکارهایی برای سازگاری اقتصادی با شرایط محیطی جدید می‌روند و در صورتی که این راهکارها نتیجه‌بخش نباشد، مهاجرت را برمی‌گزینند.»
در بهمن‌ماه ۱۴۰۲ نیز داریوش گلعلی‌زاده رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گزارش داد طی دو سال اخیر ۸۰۰ هزار نفر از استان‌های مرکزی و جنوبی کشور به دلیل تغییرات اقلیمی به استان‌های شمالی مهاجرت کرده‌اند.
رئیس مرکز ملی تغییر اقلیم سازمان محیط زیست افزوده که «متأسفانه ما در حوزه تغییر اقلیم در حال حرکت به سمت یک فروچاله هستیم و اگر سازگاری نداشته باشیم با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های موجود آسیب جدی متوجه کشور خواهد شد.»
روزنامه «جهان صنعت» بهمن‌ماه گذشته در گزارشی درباره مهاجرت اقلیمی نوشته بود که ورود مهاجران جدید به یک منطقه به معنای تامین منبع آب، مسکن و… برای آنهاست. وضعیتی که بازار کار، بازار مسکن، ذخایر آبی و… را تحت تاثیر قرار داده و با چالش‌هایی مواجه می‌کند.»
این گزارش افزوده بود «چنانچه تا کنون مقامات دولتی بارها گفته‌اند تهران دیگر ظرفیت ورود مهاجران جدید را ندارد. شهرهای شمالی کشور نیز که اکنون یکی از مقاصد مهاجرتی هستند با بحران آب و فرونشست زمین دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. نتیجه آن می‌شود که به مرور زمان، مقصد مهاجرتی نیز با چالش‌های دیگری مواجه می‌شوند. به عبارتی مشکلات حل نمی‌شود، بلکه فقط به منطقه‌ای دیگر منتقل شده و بر حجم آن هم افزوده شده تا جایی که به گره کور تبدیل می‌شود.»
تهدید نیمی از جمعیت ایران با فرونشست؛ افزایش مهاجرت‌های اقلیمی در داخل کشور
رصدخانه مهاجرت ایران سال ۱۴۰۱ در گزارشی وضعیت تاب‌آوری اقلیمی ایران را مورد بررسی قرار داد. بر اساس این گزارش شاخص تاب‌آوری داده‌های ۱۸۰ کشور را شامل می‌شود، عوامل کلیدی همچون آسیب‌پذیری، آمادگی برای افزایش سرمایه گذاری‌های آب‌و‌هوایی و توانایی اقتصادی (تولید ناخالص داخلی) کشورها برای انطباق را در نظر می‌گیرد. این شاخص کشورها را در سه گروه تاب آوری طبقه بندی می‌کند: تاب آوری بالا (نمره بین ۶۰ تا ۱۰۰)، تاب‌آوری متوسط (نمره بین ۴۵ تا ۵۹.۹) و تاب آوری پایین (نمره پایین‌تر از ۴۵).
بر اساس امتیازات این شاخص، ایران با کسب امتیاز ۳۶ در رتبه هفتاد و دوم این شاخص و در میان کشورهای با تاب‌آوری پایین قرار گرفته است. همچنین بر اساس رتبه‌بندی این شاخص تنها ۱۵ کشور در گروه کشورهای با تاب‌آوری بالا قرار دارند. ۲۳ کشور در گروه تاب‌آوری متوسط و ۱۴۲ کشور در گروه کشورهای با تاب‌آوری پایین قرار دارند.
بر اساس این شاخص اقلیم کشورها و سرمایه‌گذارانی که در گروه کشورهای با تاب‌آوری پایین قرار دارند، در برابر رویدادهای شدید آب و هوایی مانند آتش‌سوزی جنگل‌ها، امواج گرما، سیل، خشکسالی و توفان آسیب‌پذیرتر هستند.
بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران نیز زمستان ۱۴۰۱ اعلام کرد که از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ بطور متوسط سالانه یک میلیون نفر مهاجر داخلی داشتیم. این عدد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ بوده است و در مدت ۷ سال است که نمی‌دانیم در این زمینه در کشور چه اتفاقاتی افتاده است. در این میان جمعیت مناطق حاشیه‌ای که بیشتر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند، به مناطق مرکزی تزریق می‌شوند.
بهرام صلواتی در ادامه افزوده بود که بر اساس آمارها در سال ۲۰۲۲ تعداد چند هزار بلایای طبیعی رخ داده است و در ایران نیز بر اساس استانداردها، پنج بلای طبیعی رخ داده است.
مدیر رصدخانه ایران با تأکید بر اینکه در ۴۱ بلای طبیعی شناخته شده در دنیا، ۳۲ مورد آن در ایران شناسایی شده است، گفته بود که این عدد نشان‌دهنده بلاخیز بودن کشور است. کمبود آب، شامل تنش آبی، کم‌آبی و بحران آب است. مفهوم تنش آب نسبتاً جدید است. تنش آب مشکل در یافتن منابع آب شیرین برای استفاده است، که علت آن تخلیه منابع است. بحران آب وضعیتی است که در آن آب قابل آشامیدن و غیر آلوده در یک منطقه کمتر از تقاضای آن است.
گزارش تحلیلی هفته؛ رقابت حکومت با تغییرات اقلیمی در تخریب ایران
علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست نیز پیشتر به خبرگزاری «ایلنا» گفته بود که «تغییر اقلیم و بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از آن در همه کشورها از جمله ایران بروز پیدا کرده و به مشکلات مختلفی از جمله مهاجرت اقلیمی دامن زده است.»
مهدی ضرغامی عضو هیئت‌علمی دانشگاه تبریز نیز خرداد سال ۱۴۰۱ آماری از مهاجرت درون کشوری به دلیل مشکلات اقلیمی ارائه کرده و گفته بود که تحت تاثیر شرایط اقلیمی، ۱۰ هزار خانواده ایرانی سال گذشته از زابل خارج شدند؛ این عددی است که شرکت حمل‌ونقل و ترابری ثبت کرده است.
