کمبود منابع آب در ایران مرزهای بحران را رد کرده و خشکسالی در کشور وارد مرحله نگران‌کننده شده است. فرونشست به عنوان یکی از نتایج خشکسالی و مدیریت ناکارآمد منابع آبی، به سرعت در حال گسترش است و همه استان‌های کشور بجز استان گیلان درگیر این پدیده شده‌اند.
خشکسالی در ایران به تهدیدی جدی علیه کشاورزی، محیط زیست، اقتصاد و حتی زندگی مردم و حیات وحش تبدیل شده است. اگرچه پیشتر این بحران محیط زیست و کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده بود حالا به بحرانی جدی تبدیل شده و تأمین آب آشامیدنی برای شهروندان را با تهدیدهایی روبرو کرده است.
محسن اردکانی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران به تازگی تأکید کرده که کاهش بارش‌ها در استان تهران در حالی پنج سال به طول انجامیده و منابع زیرزمینی نیز دیگر قابل اتکا نیست.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران تأکید کرده که با وجود تمام تلاش‌ها برای بهره‌برداری از منابع جدید، خشکسالی‌های پیاپی امکان جبران کمبود آب را از بین برده است.
یکی از پیامدهای خشکسالی پی در پی اما فرونشست زمین است که بر اساس گزارش‌ها همه استان‌های ایران بجز استان گیلان را درگیر کرده و ۴۰۰ شهر ایران از جمله کلانشهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، در پهنه‌های پرخطر فرونشست زمین قرار دارند.
علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تأکید کرده که فرونشست زمین در ایران به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به یکی از بحران‌های جدی زیست محیطی کشور تبدیل شده است و این پدیده از اوایل دهه ۵۰ خورشیدی مشاهده شده و از دهه ۷۰ با کاهش ناگهانی و شدید منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است.
او با بیان اینکه تا کنون نزدیک به ۱۴۰ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی کشور از دست رفته است، گفته «کاهش سطح آب زیرزمینی باعث فشرده شدن لایه‌های خاک و نشست زمین شده است، این مسئله به دلیل افزایش تعداد چاه‌های آب، که تعداد آنها به حدود یک میلیون حلقه برآورد می‌شود، تشدید شده است.»
رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گستردگی بحران فرونشست زمین، گفته «بر اساس داده‌های پردازش‌شده، تمامی استان‌های کشور با این بحران روبرو هستند. بیشترین وسعت فرونشست در استان کرمان گزارش شده است و استان‌های البرز، تهران، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و حتی استان‌های پربارشی مانند گلستان و مازندران نیز از این پدیده در امان نبودند، تنها استان گیلان شدت کمتری از فرونشست را تجربه کرده است.»
علی بیت‌اللهی هشدار داد که بیش از ۴۰۰ شهر ایران از جمله کلانشهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، در پهنه‌های پرخطر فرونشست زمین قرار دارند، همچنین علاوه بر این، خطوط جاده‌ای و ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، شریان‌های حیاتی برق و همچنین آثار تاریخی و فرهنگی کشور نیز در معرض آسیب جدی هستند.
بر اساس آخرین تحقیقات، استان‌های کرمان، البرز، تهران، گلستان، قم و همدان بیشترین تهدید فرونشست زمین در ایران را دارند، بطوری که نرخ فرونشست در این استان‌ها در برخی مناطق به بیش از ۲۰ سانتی متر در سال می‌رسد. استان‌های آذربایجان شرقی، فارس، قزوین، سمنان، خراسان رضوی و اصفهان نیز در معرض فرونشست با نرخ بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در سال قرار دارند.
در استان‌های آذربایجان غربی، یزد، کردستان، لرستان، زنجان، کرمانشاه و مازندران این نرخ بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در سال است. از میان استان‌های کشور، تنها گیلان تا به امروز از تهدید فرونشست مصون مانده است، هرچند با توجه به افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی و مهاجرت‌های اقلیمی به این استان، احتمال وقوع فرونشست در آینده نیز وجود دارد.
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ فرونشست در تهران ۲۰ تا ۳۱ سانتی‌متر در سال (ده‌ها برابر حد بحران جهانی) است. همچنین آمار‌های موجود نشان می‌دهد که فرونشست در محدوده حریم جنوبی غربی و قسمت‌های از جنوب تهران در حال گسترش است که بنا بر ادعای کارشناسان محیط زیست دلیل اصلی آن برداشت بی‌رویه آب است.
پدیده فروریزش زمین و ایجاد فروچاله‌های متعدد در سطح معابر و در مجاورت ساختمان‌ها و خطرات و ریسک‌های این پدیده در تهران، سابقه‌دار است.
در اواسط دهه ۱۳۹۰ فروریزش بزرگ منطقه شهران به علت فرونشست رح داد و سپس در خیابان «پیامبر»، «میدان قیام»، «میدان محمدیه»، «خیابان مولوی»، «سه راه خیام»، ضلع شمالی میدان انقلاب و میدان ونک به صورت موضعی و در ابعاد کوچک در نواحی شمال و جنوب تهران، این پدیده رخ داد.
با اینهمه همچنان برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی، به عنوان مهمترین علت گسترش فرونشست، همچنین ادامه دارد.
وزارت نیرو مجوز حفر ۵۰ حلقه چاه عمیق ۲۵۰ متری برای کشیدن اندک آب موجود در سفره‌های زیرزمینی استان تهران را صادر کرده تا قطع آب آشامیدنی به حداقل کاهش پیدا کند.
اواخر زمستان گذشته نیز مهدی زندیه وکیلی استاندار استان مرکزی خبر داد که «در راستای تأمین آب شرب برای شهرهای اراک و ساوه، پروژه حفر ۴۹ حلقه چاه آب به‌زودی آغاز خواهد شد. این اقدام به منظور بهبود و افزایش منابع آب این دو شهر انجام می‌شود و نقش مهمی در تأمین نیازهای آبی ساکنان منطقه ایفا خواهد کرد.»
همچنین داراب بیرنوندی مدیرعامل شرکت آب و فاصلاب استان قزوین نیز آذرماه گذشته از حفر ۳۸ حلقه چاه برای جبران کمبود آب آشامیدنی شهرها و روستاهای استان قزوین خبر داد.
از سوی دیگر گزارش‌ها نشان می‌دهد ایران در ۵۰ سال اخیر، نزدیک به ۷۰ هزار رشته قنات داشت که در ۵ دهه اخیر، ۳۵ هزار رشته قنات را به‌دلیل تغییر اقلیم، حفر چاه‌های بی‌رویه و از دست رفتن حرایم قنات‌ها برای همیشه از دست داد.
جدا از صدور پی در پی مجوزهای حفر چاه از سوی دولت در شهرهای مختلف، یکی دیگر از اقدامات فاجعه‌بار جمهوری اسلامی احداث صنایع و کارخانه‌های آب‌بَر در مناطق درگیر خشکسالی و کمبود آب است.
در همین رابطه روزنامه «دنیای اقتصاد» در مطلبی با عنوان «چرا در شهرهای گرفتار خشکسالی، کارخانه می‌سازند؟» نوشته احداث کارخانه‌های بزرگ و نیازمند آب فراوان در شهرهای کم‌آب که قاعدتاً باید در جوار دریا یا مناطق پرآب ساخته می‌شد، بزرگترین خطای چند دهه گذشته اعلام شده است.
این گزارش با تأکید بر اینکه «دولت همچنان بر سیاست راه‌اندازی صنایع آب‌محور در شهرهای کم‌آب اصرار دارد» نوشته «آب باید با نظام تعرفه مناسب، با در نظر گرفتن ضرایب مختلف اقلیم، کم‌آبی و مدیریتی در اختیار صنایع قرار بگیرد. هزینه بالای آب سبب دو نتیجه می‌شود؛ اول آنکه چون باید هزینه گزافی برای مصرف آب پرداخت شود، تکنولوژی‌ها تغییر می‌کند تا مصرف آب کنترل شود. دوم هم آنکه، این هزینه بالا احتمالاً برخی از صنایع بسیار پرمصرف را به مناطقی هدایت می‌کند که هم آب کافی و هم مزیت نسبی دارند.»
«دنیای اقتصاد» همچنین نوشته در صورت مقاومت صنایع برای تغییر تکنولوژی و هدایت به سمت مناطقی که آب کافی دارند، باید خسارت‌های آنها ارزش‌گذاری شود؛ «مقوله دریافت مالیات محیط زیستی از صنعتگران سبب می‌شود قدرت رقابتی خود را از دست دهند و مجبور شوند حساسیت‌های این بخش را به رسمیت بشناسند.»
