هدی رؤوف (ایندیپندنت عربی) – بحث درباره ماهیت رابطه جمهوری اسلامی با روسیه در ایران موضوع تازهای نیست و نگاه نسبت به میزان تمایل روسیه برای تقویت توان نظامی رژیم ایران یا اثرگذاری بر روابط آن با غرب، همواره با تردید همراه بوده است. در تهران دو جریان اصلی وجود دارد: یکی بر این باور است که رابطه با روسیه برای مقابله با غرب ضروری است، حتی اگر منافع نظام را بطور کامل تأمین نکند؛ جریان دیگر معتقد است که روسیه در هر توافقی با غرب ممکن است جمهوری اسلامی را قربانی کند.
جنگ ۱۲ روزه اخیر میان رژیم ایران و اسرائیل بار دیگر این جدال داخلی را شعلهور کرد و پرسشهایی درباره استحکام روابط استراتژیک میان ایران و روسیه پدید آورد؛ به ویژه اینکه موضع مسکو در جریان این جنگ، به اندازهای که روابط دوجانبه اقتضا میکرد، حمایتی نبود.
این موضوع به ویژه درباره چین و روسیه مطرح شد که هیچکدام عملکردی در سطح یک «ائتلاف استراتژیک» از خود نشان ندادند. با این حال، این بدان معنا نیست که باید روابط با آنها کاهش یابد. روابط خوب با چین و روسیه همچنان برای رژیم ایران مفید است، اما رفتار این کشورها در طول جنگ، میزان انزوای جمهوری اسلامی را با وجود تلاشهایش برای به نمایش گذاشتن روابط گسترده با این دو کشور بیش از پیش آشکار کرد.
از سوی دیگر، چین نفت ایران را خریداری میکند که به سود هر دو طرف است، و جمهوری اسلامی در جنگ اوکراین پهپادهایی به روسیه ارسال کرد. مسکو به شدت حملات آمریکا و اسرائیل را محکوم و از رژیم ایران دفاع کرده که در راستای منافع مشترک آنها بود. همچنین، چین و روسیه از رژیم ایران در شورای امنیت سازمان ملل پشتیبانی میکنند، اما در نهایت این روابط، اگرچه «برد- برد» به نظر میرسد، اما هیچکدام از این دو کشور حمایت واقعی از نظام ایران در زمان جنگ ارائه نکردند.
روابط میان رژیم ایران، چین و روسیه بازتاب تمایل آنها به گسترش چندقطبی شدن در نظم جهانی و مقابله با سلطه غرب است. جمهوری اسلامی ایران نیز در تلاش است نقش خود را در این نظم جدید بازتعریف کند. سه دولت در سالهای اخیر همکاریهای نظامی، فناورانه و اطلاعاتی خود را گسترش دادهاند و تلاش کردهاند ضعفهای یکدیگر را جبران کنند.
با اینکه طی سالهای اخیر بارها درباره توافقهای استراتژیک، همکاری دفاعی، هماهنگی منطقهای و همگرایی ژئوپلیتیک میان تهران و مسکو سخن گفته شده، و روابط با روسیه در سایه تحریمهای آمریکا به عنوان «پشتوانه استراتژیک» معرفی میشد، اما رفتار مسکو در جریان جنگ اسرائیل– جمهوری اسلامی از نظر برخی محافل ایرانی، چیزی جز بیتفاوتی، تعلل و رفتار دوگانه نبود. در نتیجه، پس از جنگ و حمله آمریکا به تأسیساتی در ایران، برخی از آنها روسیه را نه یک شریک استراتژیک، بلکه کشوری دانستند که منافع ملی خود را به هر چیز دیگری ترجیح میدهد.
نمونه آشکار این نگرش، مسئله خرید جنگندههای سوخو-۳۵ است. با وجود مذاکرات چندساله میان تهران و مسکو، و اعلام توافق اولیه و حتی برخی گزارشها درباره تولید محدود این هواپیماها برای ایران، روسیه از تحویل این جنگندهها به جمهوری اسلامی خودداری کرده است. در مقابل، مسکو مجوز فروش ۱۱۷ فروند جنگنده سوخو-۳۵ به هند را صادر کرده است.
این موضوع موجب شده برخی محافل ایرانی تأکید کنند که نباید امنیت و توسعه نظامی آنها به اراده سیاسی دیگر کشورها مانند روسیه گره بخورد، به ویژه در دوران بحران. به باور آنان، باید مفهوم «منافع ملی» بازتعریف شود، چرا که رابطه با مسکو نهتنها موجب تقویت بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران نشده، بلکه گاه باعث کند شدن پیشرفت داخلی در برخی بخشهای نظامی شده است.
دوگانگی رفتار روسیه با رژیم ایران نشان میدهد که مسکو ترجیح میدهد روابط خود را با بازیگران بزرگتری مانند چین، هند و حتی آمریکا متعادل نگه دارد، حتا اگر به قیمت کمعمق ماندن همکاری با تهران تمام شود. فروش گسترده سلاح به هند، در حالی که رژیم ایران به شدت به بازسازی توان نیروی هوایی خود نیاز دارد– به ویژه پس از حملات اسرائیل که پدافند هوایی آن را تضعیف کرده– نشانگر همین واقعیت است. این در حالیست که حکومت ایران اکنون به تغییر در سامانههای دفاعیاش نیاز دارد و صحبت از خرید سامانههای هوایی چینی مشابه آنچه به پاکستان داده شد، شدت گرفته است.
بعلاوه، تأخیرهای مکرر در پروژههای ساخت نیروگاه هستهای، بدقولی در اجرای قراردادهای تسلیحاتی، و بیتفاوتی در پروندههای منطقهای مانند سوریه و قفقاز، همه و همه باعث شدهاند برخی در تهران روسیه را شریکی غیرقابلاعتماد بدانند.
در حالی که دوباره زمزمههایی از سیاست «نه شرقی، نه غربی» شنیده میشود، تهران به خوبی میداند که حتی اگر روسیه شریک قابلاعتمادی نباشد، دشمن اصلی همچنان ایالات متحده و غرب هستند. اما در عین حال، رژیم ایران به این واقعیت رسیده است که مسکو و پکن از آن به عنوان «کارت بازی» در برابر غرب، به ویژه آمریکا استفاده میکنند و هرگز در هیچ جنگی علیه غرب از جمهوری اسلامی حمایت نخواهند کرد. با این حال، رژیم تهران چارهای ندارد جز اینکه همچنان با آنان همکاری کند، تا نشان دهد که گویا در صحنه بینالمللی تنها نیست.
*منبع: ایندیپندنت عربی
*نویسنده : هدی رؤوف
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
