با فعال شدن «مکانیسم ماشه» و بازگشت رسمی تحریمهای سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی که در توافق هستهای ۲۰۱۵ موسوم به «برجام» تعلیق شده بود، دور تازهای از رویارویی رژیم ایران با کشورهای غربی آغاز شد.
در همین ارتباط خبرگزاری رویترز یکشنبه ۲۸ سپتامبر (ششم مهرماه) نوشت که سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و بریتانیا) امیدوار بودند تهدید به بازگشت تحریمها تهران را وادار کند تا اجازه از سر گرفتن سریع بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی از تاسیسات هستهای و آغاز دوباره مذاکرات با آمریکا را بدهد. اما با وجود تلاشهای صورتگرفته در حاشیه هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل، حکومت ایران شروط غربیها را نپذیرفت و به همین دلیل تحریمها از بامداد یکشنبه (ششم مهرماه ۱۴۰۴) به اجرا گذاشته شد.
بازگشت تحریمهای ششگانه سازمان ملل شامل تعلیق تمام فعالیتهای مرتبط با غنیسازی اورانیوم، ممنوعیت واردات تجهیزات حساس، بازگشت تحریمهای تسلیحاتی، اعمال محدودیت علیه دهها فرد و نهاد، محدودیتهای بانکی و مالی، بازرسی از کشتیها و هواپیماها و بسیاری از محدودیتهای دیگر است.
مقامات تهران در واکنش اعلام کردهاند که در صورت بازگشت تحریمها، سطح همکاری با آژانس کاهش خواهد یافت و محدودیتها بر بازرسیها بیشتر میشود. این در حالیست که پیش از این هم چنین همکاری در عمل وجود نداشته و پس از حملات اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران در ژوئن هم مجلس شورای اسلامی در ایران قانونی را به تصویب رسانده که هرگونه بازرسی را منوط به تصویب «شورای عالی امنیت ملی» میکند. توافق اخیر رژیم ایران و آژانس در قاهره برای از سر گرفتن بازرسیها نیز پیشرفت عملی نداشته است.
بنبست دیپلماتیک و آغاز تنشها
تحلیلگران میگویند بازگشت تحریمها بنبست دیپلماتیک را به مرحلهی فرسایشی و پرتنش وارد میکند، به ویژه در شرایطی که قدرتهای جهانی بر سر مسائل بینالمللی مانند جنگ اوکراین دچار شکاف شدهاند و اعمال فشار هماهنگ بر رژیم ایران دشوارتر است. تلاش روسیه و چین برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه نیز به شکل ارائه یک قطعنامه جهت تعویق شش ماهه در اجرای آن در شورای امنیت ناکام ماند.
برخی کارشناسان هشدار دادهاند که ایران اکنون از «ابهام» در برنامه هستهای خود به عنوان اهرم فشار استفاده میکند. به گفته آنان، این رویکرد پرخطر است، زیرا هرگونه فعالیت مخفیانه که آشکار شود، نگرانیها درباره نیت واقعی حکومت ایران را افزایش خواهد داد.
جهان در مقابل تهدیدات جمهوری اسلامی زانو نمیزند
اسکات بسنت وزیر خزانهداری آمریکا در واکنش به فعال شدن مکانیسم ماشه در «ایکس» نوشت: «برنامه هستهای جمهوری اسلامی تهدیدی برای صلح و رفاه ایالات متحده است. ترامپ همه فرصتها را در اختیار تهران گذاشت تا به توافق برسد، اما آنها همچنان جدی نیستند.»
او افزود: «تصمیم شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن تحریمها علیه جمهوری اسلامی، دلیلی روشن است بر اینکه جهان در برابر تهدیدهای تهران زانو نخواهد زد. کشورهای عضو سازمان ملل موظف هستند که فورا این تحریمها را اعمال کنند.»
مارکو روبیو وزیر خارجه ایالات متحده، نیز همزمان با فعالشدن «مکانیسم ماشه» علیه جمهوری اسلامی با انتشار بیانیهای نوشت: این اقدام به دلیل «نقض جدی و مستمر» تعهدات هستهای از سوی جمهوری اسلامی انجام شد.
اخطار آمریکا به جمهوری اسلامی
در ادامه بیانیه وزارت خارجه ایالات متحده آمده است: «مفاد قطعنامههای بازگرداندهشده، تهدیدهای ناشی از برنامه هستهای، موشکی، تسلیحات متعارف و فعالیتهای بیثباتکننده جمهوری اسلامی را هدف قرار میدهند. بر این اساس، [رژیم] ایران موظف است غنیسازی اورانیوم، فعالیتهای مربوط به آب سنگین و بازفرآوری را متوقف کند؛ از فناوری موشکهای بالستیک استفاده نکند؛ از واردات تسلیحات متعارف منع شود؛ و همچنین با محدودیتهایی از جمله ممنوعیت سفر و مسدود شدن داراییهای افراد و نهادهای مشخص روبرو گردد. افزون بر این، توقیف سلاحها و محمولههای ممنوعه منتقلشده از سوی [جمهوری اسلامی] ایران به بازیگران دولتی یا غیردولتی مجاز شمرده میشود».
وزیر خارجه آمریکا در پایان این بیانیه گفت: «تصمیم شورای امنیت در ۱۹ سپتامبر و تایید دوباره آن در ۲۶ سپتامبر، پیامی روشن به همراه داشت؛ جامعه جهانی تهدیدها و اقدامات نیمهکاره را نخواهد پذیرفت و تهران باید پاسخگو باشد. در عین حال، دونالد ترامپ تاکید کرده است که دیپلماسی همچنان بهترین گزینه برای مردم ایران و جهان به شمار میرود. اما تحقق این امر مشروط به پذیرش گفتگوهای مستقیم و صادقانه از سوی [رژیم] ایران است؛ بدون وقتکشی یا ابهامآفرینی. اجرای فوری تحریمهای بازگشتی برای فشار بر رهبران ایران ضروریست تا آنان را وادار کند تصمیمی بگیرند که هم به سود کشورشان و هم در راستای امنیت جهان باشد.»
بیانیه مشترک سه کشور اروپایی
بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیهای مشترک درباره فعال شدن مکانیسم ماشه تاکید کردهاند که جمهوری اسلامی هرگز نباید بهدنبال دستیابی یا توسعه سلاح هستهای باشد. آنها از همه کشورهای عضو سازمان ملل خواستند این تحریمها را اجرا کنند.
این بیانیه افزوده با توجه به اینکه جمهوری اسلامی بارها تعهدات خود را نقض کرده، سه کشور اروپایی چارهای جز فعال کردن مکانیسم ماشه نداشتند و در پایان این روند، آن قطعنامهها دوباره لازمالاجرا شدند.
سه کشور اروپایی با هشدار درباره اینکه کل ذخایر اورانیوم غنیشده ایران خارج از نظارت آژانس قرار دارد، گفتند جمهوری اسلامی هیچ توجیه غیرنظامی معتبری برای ذخایر اورانیوم غنیشده با غلظت بالا ندارد و هیچ کشور دیگری که برنامه سلاح هستهای نداشته باشد، اورانیوم را با چنین سطح و مقیاسی غنیسازی نمیکند.
این بیانیه خاطرنشان کرده است که سه کشور اروپایی همچنان مسیرهای دیپلماتیک و مذاکرات را دنبال خواهند کرد و بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل به معنای پایان دیپلماسی نیست.
بریتانیا و آلمان و فرانسه از جمهوری اسلامی خواستهاند از هرگونه اقدام تنشآفرین خودداری کند و به تعهدات نظارتی الزامآور خود بازگردد.
