چند مؤسسه حقوقی آمریکایی و اوکراینی از جمله دفتر حقوقی «واتس» علیه برخی شرکتهای آمریکایی تولیدکننده قطعات الکترونیکی که در پهپادهای «شاهد» جمهوری اسلامی استفاده میشوند و باعث کشتار اوکراینیها و تخریب زیرساختهای انرژی این کشور شدهاند، شکایت کردهاند. گفته میشود اکنون پنج شکایت در این ارتباط ثبت شده است.
دیوید آلبرایت رئیس موسسه علوم و امنیت بینالمللی، با انتشار پیامی در ا«یکس» اعلام کرد که بر اساس تحقیقات موسسه او، شرکت «تگزاس اینسترومنتس» که کالاهای خود را به چین فروخته است، میداند که این قطعات در نهایت در پهپادهای شاهد و دیگر سامانههای نظامی به کار میروند.
به گفته آلبرایت، اسناد داخلی روسیه که تگزاس اینسترومنتس بدون تردید از آنها آگاه است، نشان میدهد که قطعات این شرکت در ماژولهای کنترل پرواز، سامانههای ضد اخلال و سامانههای ناوبری پهپاد شاهد استفاده میشوند.
منابع غربی گزارش دادند چند شرکت از جمله «اینتل»، «ادونسد میکرو دیوایسز» (AMD)، «ماوسر الکترونیکس» و «تگزاس اینسترومنتز» ظاهرا بهطور غیرمستقیم فناوری تراشهای را فراهم کردند که در سامانههای تسلیحاتی روسی و ایرانی بهکار رفته و توسط نیروهای روسیه مستقر شده است. اینها شامل سامانههایی چون شاهد-۱۳۶ و موشکهای Kh-101 و اسکندر-ام میشود.
اگرچه این شرکتها به تامین مستقیم فناوری خود برای نیروهای روسیه متهم نشدهاند، دادخواستها استدلال میکنند که محصولاتشان از طریق «پروتکلهای ضعیف انطباق … و نظارت محدود بر زنجیرههای تامین» به روسیه رسیده است.
اسناد نشان میدهد که نهادهای فدرال، خبرنگاران و نهادهای بینالمللی ناظر مستند کردهاند که چگونه تراشههای پردازشی آنها از مسیرهای توزیع آسیبپذیر دوباره مسیردهی میشد، اما فروش در سطح ایالتی بهرغم این هشدارها ادامه یافت.
یکی از نمونهها، گزارشی در سال ۲۰۲۳ از مدرسه اقتصاد کییف و کارگروه بینالمللی تحریمهای روسیه است که ۱۷۴ قطعه خارجی را در پهپادهای نظامی روسیه شناسایی میکند. از این میان، ۳۶ مورد به تگزاس اینسترومنتز و تراشههای زایلینکس تولیدشده توسط «ادونسد میکرو دیوایسز» نسبت داده شده است.
استفاده جمهوری اسلامی از قطعات ساخت کشورهای غربی در تولدی موشک و پهپاد سابقه طولانی دارد. روزنامه «گاردین» مهرماه سال ۱۴۰۲ گزارش داد ایران برای تولدی پهپاد از قطعات ساخت شرکتهای اروپایی و کشورهای مثل آمریکا و ژاپن استفاده کرده است.
طبق این گزارش، ۵۲ قطعه الکتریکی تولیدشده توسط شرکتهای غربی در پهپاد «شاهد۱۳۱» و ۵۷ قطعه در «شاهد۱۳۶» با بُرد پرواز دو هزار کیلومتر و با سرعت حدود ۱۸۰ کیلومتر در ساعت به کار رفته بود.
بخشی از این قطعات ساخت پنج شرکت اروپایی از جمله یک شرکت لهستانی و یک شرکت چندملیتی بریتانیایی بودند.
