نرخ تورم در ایران ماه گذشته با ثبت رقمی بالا، رکورد ۲۴ سال گذشته را شکست. بر اساس گزارش مرکز آمار نرخ تورم سالانه در تیرماه یه ۴۰.۴ درصد و نرخ تورم نقطه به نقطه به به ۴۸ درصد رسید. تورم سالانه ۴۰.۴ درصدی، رکوردی است که از سال ۱۳۷۴ تا کنون در ایران دیده نشده بود.
بر اساس برآورد مرکز آمار ایران حدود یک چهارم هزینههای خانوارهای ایرانی مربوط به خرید خوراکیها و آشامیدنیها میشود. خوراکیها در موج تورمی اخیر بیشتر از کالاهای دیگر گران شده و قیمت آنها بطور متوسط نسبت به پارسال دو برابر شده است.
بسیاری از کارشناسان در حالی نسبت به افزایش تورم در اقتصاد ایران به عنوان عاملی بیمارگونه هشدار میدهند که پیشبینی میکنند تورم در ماههای پیشِ رو و با توجه به شرایط تحریمی و رکود شدید اقتصادی، افزایش خواهد یافت.
تورم چیست؟
نظریههای اقتصادی گوناگون تعاریف مختلفی را از تورم ارائه میکنند اما به بیان ساده تورم در یک اقتصاد نشاندهنده افزایش در قیمت کالاها و خدمات برای مصرفکنندگان است.
با وجود چنین تعریفی اما معمولاً تورم وقتی مورد توجه قرار میگیرد که قیمتها افزایشی یا در بازه کوتاهی دارای نوسانی با دامنهی قابل توجه باشند. هنگامی که در یک بازه کوتاه مثلا چند هفته و چند ماه یا چند سال میانگین قیمتها با شیب نه چندان ملایمی افزایشی باشد، از آن اقتصاد به عنوان اقتصاد تورمی نام برده میشود.
آیا تورم همان گرانی است؟
هر چند در افکار عمومی گاهی تورم همان گرانی ارزیابی میشود اما واقعیت آنست که تورم و گرانی دو مفهوم جداگانه اما تقریباً نزدیک به هم هستند.
همانطور که مطرح شد تورم نشاندهنده افزایش سطح عمومی قیمتها در یک بازه زمانی مشخص است. گرانی اما وقتی مطرح است که قیمت یک کالا با سطح درآمد مردم همخوانی نداشته باشد و یا به بیان دیگر عموم مردم به راحتی قدرت خرید آن کالا را نداشته باشد.
شاید با یک مثال بتوان تفاوت میان تورم و گرانی را بهتر توضیح داد. فرض کنید یک کالا مانند نان که قیمت زیادی ندارد در یک بازه زمانی ثابت، مثلا طی یک سال، ۱۰ درصد گران شود. این بدان معناست که تورم نان، ۱۰ درصد بوده است. اما این تورم شاید بر تعداد مصرفکنندگان کالا اثری نداشته باشد و همچنان همان میزان تقاضا برای نان وجود داشته باشد.
اما در نظر بگیرید آلبالو وقتی قیمتی معادل ۱۵۰ هزار تومان دارد، بخش زیادی از جامعه امروز ایران با توجه به سطح درآمدهایشان قادر به خرید این کالا نیستند. یعنی برای این بخش از جامعه آلبالو کالایی گران به شمار میرود. اما در همین حال، اختلاف قیمت پارسال آلبالو با قیمت امسال آلبالو میتواند نشاندهنده تورم این کالا باشد.
نرخ تورم چگونه اندازهگیری میشود؟
برای به دست آوردن نرخ تورم، قیمت کالاها و خدماتِ پر مصرف خانوارها را در یک بازهی ثابت اندازه گرفته و درصد اختلاف آنها با هم محاسبه میشود.
برای مقایسهی قیمتها، قیمت مصرفکننده مبنا قرار گرفته و یک بخش از کالا و خدماتی که توسط خانوارها استفاده میشود و جزو کالاهای ضروری است در نظر گرفته میشود. به مجموعه این کالاها «سبد کالایی و خدماتی سنجش نرخ تورم» گفته میشود.
در ایران معمولا بازه زمانی اندازهگیری تورم، ماهیانه و سالانه است. در همین حالا دو نرخ تورم از سوی مرکز آمار ایران منتشر میشود که شامل تورم سالانه یا تورم ۱۲ ماهه است که عبارت از میانگین افزایش یا کاهش قیمتها در یک بازه یکسالهی منتهی به تاریخ اندازهگیری تورم است.
یک نرخ هم تورم نقطه به نقطه است که قیمتها در ماه مورد نظر با قیمتها در همان ماه در سال پیش از آن مقایسه می شود.
برای نمونه نرخ تورم سالانه در تیرماه امسال ۴۰.۴ درصد بود. یعنی از پایان تیرماه سال گذشته تا پایان تیرماه سال جاری میانگین افزایش قیمتها ۴۰.۴ درصد بوده است.
نرخ تورم نقطه به نقطه نیز در تیرماه امسال به ۴۸ درصد رسید، یعنی میزان قیمتها در تیرماه امسال با قیمتها در تیرماه سال گذشته مقایسه شده و درصد افزایش قیمتها ۴۸ درصد بوده است.
تورم خزنده یا افسارگسیخته؟
نظریههای اقتصادی، تورم را بر اساس شرایطی که دارد با عناوین مشخص توصیف میکنند.
بر اساس این دستهبندی هنگامی که افزایش قیمتها با سرعت ملایمی افزایش مییابد، به آن «تورم آرام» یا «تورم خزنده» گفته میشود.
در شرایطی که سرعت افزایش قیمتها تند و سریع پیش میرود، از آن به عنوان «تورم شتابان» یا «تورم شدید» نام برده میشود.
اما بدتری و مخربترین نوع تورم، «تورم افسارگسیخته» یا «ابرتورم» است که شدیدترین حالت رشد قیمتها در آن رخ میدهد.
شرایطی که ایران با آن روبروست را میتوان ابرتورم نامید! کاهش شدید ارزش پول و گسستگی روابط اقتصادی و رکود عمیق از جمله عوارض ابرتورم است.
«تورم سرکش» شکلی ویرانگر از تورم است که مرحله پس از تورم افسارگسیخته است که میتواند به فروپاشی نظام اقتصادی بیانجامد.
از جمله انواع دیگر تورم، «تورم پنهان» است که در آن قیمت ثابت ولی کیفیت کاهش مییابد. «تورم رسمی» نیز به علت افزایش عرضهی پول از سوی دولت به وجود میآید.
«تورم ساختاری» که بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده میشود، تورمی است که به علت افزایش قیمتها به دلیل وجود تقاضای اضافی به وجود میآید. در این نوع تورم دستمزدها به دلیل وجود فشار (کمبود) در برخی بخشها افزایش مییابد.
جالب است بدانید تورم الزاماً بد نیست. تورم ۲ و ۳ درصدی نه تنها برای اقتصاد یک کشور زیانآور نیست بلکه یکی از عوامل ایجاد توسعه اقتصادی است. چرا که در چنین شرایطی ابتدا قدرت خرید پول پایین آمده و بعد از آن میزان تولید بالا رفته و ثبات دوباره ایجاد میشود. در کشورهای توسعهیافته معمولا چنین روندی موجب رونق تولید میشود چرا که با ایجاد اندکی تورم، کارخانهها و بنگاههای تولیدی آغاز به فعالیت میکنند.
*گردآوری و تنظیم: روشنک آسترکی