پیاده‌روی اربعین؛ ملغمه‌ی سیاست و خرافات و سودجویی

فیروزه رمضان زاده- چند سالیست که مسئولان جمهوری اسلامی با هدف تبلیغات سیاسی و گسترش پروژه هلال شیعی با جار و جنجال تلاش می‌کنند پیاده‌روی نوظهور اربعین برای رفتن به سمت کربلا و شرکت در چهلمین روز پس از سالگرد کشته شدن حسین بن علی سومین امام شیعیان را «بزرگترین تجمع انسانی» و یک «جریان اجتماعی تاثیرگذار در جهان اسلام» قلمداد کنند.

در شرایطی که بحران‌های اقتصادی کمر بسیاری از طبقات پایین جامعه ایران را شکسته است، مقامات جمهوری اسلامی با به حداقل رساندن هزینه‌ها و کاهش مشکلات اداری برای صدور آسان روادید، امکان حضور قشرهای پایین و مذهبی را در این مانور و رزمایش سیاسی فراهم کرده‌اند.

حکومت در حالی از تمام امکانات انسانی و دولتی برای نمایش قدرت و باشکوه نشان دادن این مراسم تبلیغاتی استفاده می‌کند که همچنان مسئله تجمع مسلمانان اهل تسنن و سایر گروه‌های غیرشیعه در کشور یک موضوع امنیتی محسوب می‌شود.

هدف جمهوری اسلامی از به راه‌ انداختن این کارناوال ایدئولوژیک و تبلیغاتی چیست؟ کیهان لندن این پرسش‌ را با تعدادی از شهروندان ساکن ایران در میان گذاشته از جمله کسانی که در پیاده‌روی اربعین حضور داشته‌اند.

یک جامعه‌شناس ساکن تهران در این مورد معتقد است: «یکی از دلایل ذهنی و عینی که موجب شده این جمعیت که می‌گویند بیش از سه میلیون نفرند از ایران به کربلا بروند گرفتاری‌های متعدد اقتصادی مردم است که سبب شده بسیاری از افراد دچار بی‌پناهی و افسردگی شوند و به دنبال تکیه‌گاهی برای رفع مشکلاتشان باشند، گشتن و توسل به یک منجی و کاریزما برای عبور از بحران‌های ذهنی؛ در این زمینه می‌توان به نظریه‌ هانا آرنت اشاره کرد در مورد اتمیزه شده انسان‌ها و پیوستن به یک شخص کاریزماتیک، آرنت در این نظریه در کتاب توتالیتاریسم خود در مورد برآمدن هیتلر در دهه ۳۰ جامعه آلمان دهه ۳۰ میلادی اشاره کرده بود.»

این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: «هر زمان که جامعه دچار بحران‌های بزرگی شود چالش‌های بزرگ برای مردم ایجاد می‌شود مردم هم بطور کلی احساس ضعف و ناتوانی در حل مشکلاتشان می‌کنند و بخش بزرگی از جامعه به دنبال منجی می‌گردد‌. هانا آرنت در ارتباط با جامعه آلمان به  این موضوع اشاره کرده و گفته که مردم به دنبال کاریزما هستند یا به دنبال بازگشت به آن شرایط قدیم هستند که آن پیوستگی‌های قدیم را بتوانند بازتولید کنند، به نوعی به دنبال یک کاریزما یا یک ابرمرد می‌گردند و این مسئله را ما در زمان قاجار دیدیم، چون جامعه ما مذهبی بوده کاریزماها و تکیه‌گاه‌های مردم هم می‌رود به سمت شخصیت‌های مذهبی یا نشانه‌های مذهبی. در دوره قاجار هم شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم بحرانی شده بود یعنی به لحاظ جامعه‌شناختی ظهور باب و بهاءالله که بعداً آمد به همین دلیل بود، مردم بعد از ظهرها، شب‌های پنجشنبه، غروب‌های جمعه اسب‌شان را برمی‌داشتند می‌رفتند به خارج شهر، دنبال یک منجی می‌گشتند می‌گفتند این هفته امام زمان می‌آید، و همینطور در هفته‌های بعد می‌رفتند، شرایط به قدری بد شده بود که مردم در چنین وضعیتی بودند.»

به گفته وی، مردم وقتی امیدشان را از تمام مسائل عینی و واقعیات قطع می‌شود به خیال و خرافات روی می‌آورند، سعی می‌کنند از واقعیات روز جامعه‌شان یعنی از بدبختی‌ها و مشکلات و گرفتاری‌ها فاصله بگیرند و به خیال متوسل شوند، این یک دلیل اساسی برای این واکنش مردم است. حالا در جامعه آلمان به شکل دیگری اتفاق افتاد، در دوره قاجار شکل دیگری داشت، در ایران امروز هم شکل دیگری دارد، همه منتظر یک منجی هستند و بخشی از جامعه طبیعتاً می‌رود به دنبال نمادهای مذهبی.»

یک دختر مجرد که به تازگی از این سفر برگشته است می‌گوید: «از تهران با هواپیما به اهواز رفتم با هزینه  ۲۵۰هزار تومان؛ بعد از اهواز به مرز جذابه رفتم و از مرز هم که رفتم آنور مرز ،نفری ۱۵۰هزار تومان دادیم تا به کربلا رفتیم، مدت سفر یک هفته بیشتر نبود، کسانی که به جنوب عراق می‌روند بیشتر برای زیارت کربلا و نجف است و کسانی که به شمال عراق سفر می‌کنند بیشتر برای گردش و تجارت است. »

او ادامه می‌دهد: «زیرساخت‌های آنجا اصلاً مناسب نیست، هتل خوب ندارند، بیشتر در حد مسافرخانه‌های ایرانی است، هزینه هر شب اقامت بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزارتومان برای هر نفر بود، در این هتل‌ها حتی از اتو هم خبری نیست، من مرتب مقنعه‌ام را می‌شستم و نیاز داشتم آن را خشک کنم و بدون اتو هیچ کاری نمی‌توانستم بکنم. رستوران‌های خوبی هم ندارند، رستوران‌های خوب هم اگر بود یک غذای معمولی دو سه برابر قیمت‌های ایران بود. از ۴۰هزار تومان به بالا شروع می‌شد، مثلا یک چلو مرغ ۸۰هزار تومان بود. آب معدنی ۲۵۰۰ تومان بود. هزینه تاکسی بین ۷۰ تا ۱۰۰هزار تومان بود که این قیمت فقط برای زائرها نبود خود عراقی‌ها هم باید همین پول را بدهند. در بین راه هم  چادرهایی را برای استراحت و ارائه آب و غذا در نظر گرفته بودند، حتی یک سری ساختمان‌های نیمه‌کاره بودند که از آنها استفاده می‌کردند برای پذیرایی از زائرها، چون یک سری ایرانی دارند در آنجا ساخت و ساز می‌کنند، اینترنت برای همه مجانی بود. روی دستگاه‌های کارت‌خوان همه مغازه‌ها خیلی راحت می‌توانستیم کارت‌های بانک‌های ایرانی را بکشیم. آنجا پول ایرانی را قبول می‌کنند و حتی اگر پول عراقی را به آنها بدهی پول ایرانی به تو می‌دهند، جالب این بود که به خاطر مراوده با ایرانی‌ها بیشتر مغازه‌دارهای عراقی به زبان فارسی آشنایی داشتند و به زبان فارسی صحبت می‌کنند. تابلوهایی که بخواهی مسیرها را پیدا کنی در یکسری جاها تابلوها به زبان‌های فارسی عربی و انگلیسی بودند حتی اجناس را هم به زبان‌های فارسی و عربی مشخص کرده بودند، نکته جالب اینکه در حرم امیرالمومنین و بین‌الحرمین خادم‌ها همه ایرانی بودند اما وضعیت نظافت آنجا اصلاً خوب نبود به‌خصوص سرویس‌های بهداشتی بین راهی، بعضی از خانواده‌های عراقی برای خیرات، زائران ایرانی را در خانه‌های خود راه می‌دهند و به آنها آب و غذا می‌دهند. در مدت زمان اربعین خروج از ایران کاملا رایگان است و ویزای عراق هم مجانی ست.»

او در پایان می‌گوید: «برای خروج از کشور دیگر اجازه پدر لازم نیست فقط حج عمره است که اجازه پدر را می‌خواهد بنابراین تنها سفر کردن خانم‌ها به کربلا هیج مشکلی ندارد.»

یک آموزگار ساکن مهاباد، دلیل راه‌اندازی کارناوال اربعین را تثیبت بازوی نظامی‌ و امنیتی بنیادگرایی اسلامی شیعه‌محور و ایجاد قلمروی برای جمهوری اسلامی از ایران تا لبنان می‌داند که به هلال شیعه معروف است: «درواقع بحث هلال شیعه که سال‌هاست جمهوری اسلامی مطرح می‌کند داستانش همین است که می‌گویند ایران را داریم، سوریه و عراق را داریم، لبنان و فلسطین را هم داشته باشیم، یمن را هم داشته باشیم. بخشی از دلایل این مسئله عملی کردن داستان هلال شیعه  و به نوعی قدرت‌نمایی است در مقابل عربستان، چون برگزاری مراسم حج در عربستان را داریم که هر ساله شماری از مسلمانان می‌روند به آنجا و مراسم حج برگزار می‌شود، بنابراین راه‌اندازی این راهپیمایی یک نوعی رقابت و تقابل با این مراسم است که رنگ و بوی مذهبی دارد و می‌تواند یکسری از وفاداران به نظام را جمع کند و به نوعی پیگری بحث هلال شیعه و قدرت نمایی جمهوری اسلامی در مقابل عربستان و کشورهای سنی مذهبی و حتی در مقابل ترکیه است.»

یک دانش‌آموز ۱۷ ساله که امسال از طریق بسیج به پیاده‌روی اربعین رفته بود با گلایه از اینکه این پیاده‌روی برای نوجوانان و افراد سالمند مناسب نیست می‌گوید: «در مجموع در این سفر ۲۰۰هزار تومان خرج کردم از تهران تا مرز با اتوبوس رفتیم، از مرز تا کربلا هم پیاده تقریبا ۴ روز طول کشید، ولی کفشم مناسب نبود و خیلی سنگین بود، بین راه، پاهایم تاول زد، به مسئول گروه‌مان گفتم دیگر نمی‌توانم ادامه بدهم، مرا همراه با تعدادی خانم و آقا با هم در یک کامیون با همدیگر سوار کردند بدون تفکیک جنسیتی که خودشان به آن اعتقاد دارند! به مادرم هم گفتم دیگر به این پیاده‌روی نمی‌روم فقط خستگی و کوفتگی برایم داشت یک روز بعد از ورودم به تهران هم حسابی مریض شدم و یک هفته نتوانستم به مدرسه بروم و سه هفته از مدرسه ماندم.»

پایین بودن هزینه‌های رفتن به کربلا موضوع دیگریست که یکی از شهروندان بر آن تاکید می‌کند: «مردم الان گرفتاری‌های بسیار مالی و اقتصادی دارند چون می‌دانید این سه میلیون و نیم جمعیتی که می‌گویند به کربلا می‌روند بخش بزرگی از آنها حداقل ۹۰ درصدشان از طبقه بسیار ضعیف و زیرین اجتماعی هستند، از طبقات بالای جامعه نیستند، عملاً این طبقات زیرین اجتماعی در سال‌های اخیر فقیرتر شده‌اند و امکان رفتن به سفر را ندارند این پیاده‌روی کربلا چون به نوعی تمامی‌ هزینه‌هایش تقریباً رایگان است، خوراک رایگان است، بیمه رایگان است، هزینه چندانی ندارد، بجز هزینه‌های اتوبوس، به این خاطر مردم اینطور نگاه می‌کنند که ما یک هفته ده روز می‌رویم، همه چیز رایگان است، خورد و خوراک رایگان است، بیمه‌مان هم هست، می‌رویم آنجا هم یک سفری رفتیم، خارج از کشور محسوب می‌شود، دوری هم زدیم و آمدیم. این مسئله مهمی‌ است؛ به نظر من مردم از هر چیزی که رایگان باشد یا هزینه‌اش پایین باشد بطور کلی استقبال می‌کنند.»

مترجم یکی از دارالترجمه‌های تهران هم به پروپاگاندای شدید حکومتی اشاره می‌کند: «شما در ایام اربعین هر شبکه تلویزیونی را که باز می‌کردید می‌دیدی که به نوعی داشتند تبلیغ می‌کردند برای رفتن به این مراسم و امتیازاتی که می‌دادند، مثلا کسانی که سرباز بودند می‌توانستند بدون گذاشتن وثیقه با ثبت نام در سامانه سماح بروند و ۱۰ روز بمانند و برگردند، حتی کسانی که پاسپورت نداشتند می‌توانستند آن ورقه را با ریختن ۱۵ هزارتومان اگر اشتباه نکنم بریزند و بروند، یعنی از این نظر هم قضیه تصریح شده بود که بدون داشتن پاسپورت می‌توانستی بروی.»

یک کارمند هم به این بحث می‌پیوندد: «یکسری افراد که وجهه خوبی ندارند می‌روند آنجا برای کسب وجهه، حتماً دیده‌اید عکس‌هایی از سعید مرتضوی همراه با بادیگاردش، دومین نفری که به کربلا رفته و زیاد منعکس نشده  برادر اسحاق جهانگیری است که به جرم اختلاس باید در زندان باشد ولی مرخصی گرفته و رفته بود و عکسش در کربلا منتشر شد. از جمله کسانی که پارسال رفت و امسال هم فکر می‌کنم رفته بود ولی امسال عکسی از او منتشر نشد سعید طوسی بود، عامل تجاوز به بچه‌ها!»